СУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ СЫРҚАТТАРДЫҢ ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕГІ АУЫРТПАЛЫҒЫ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Кіріспе. Ауыз су сапасы дамушы елдердің аса маңызды мәселесі болып табылады, өйткені тұрғындардың жартысы сумен қамтамасыздандырумен және санитариямен байланысты сырқаттардың біреуіне немесе бірнешеуіне шалдыққан.
Мақсаты сумен байланысты сырқаттардың дамушы елдердегі талқандаушы ауыртпалығын меңгеруге арналған әдебиет көздерін шолу.
Әдістері. Шетелдік және отандық зерттеушілер жұмыстары нәтижелерінің жарияланымдары талданды. Әдебиет көздерін іздеу PubMed, Scopus, GoogleScholar және eLibrary мәліметтер базасында жүргізілді. Мақаланың талдау материалы ретінде 166 әдебиеттен 77 іріктелді. Зерттеу тереңдігі 1972 жылдан 2016 жылға дейін.
Шолуға жарияланымды енгізу критерийлері: ашық жағдайда толық мәтіні қол жетімді және статистикалық нақтыланған нәтижелері бар орыс және ағылшын тілдеріндегі жарияланымдар.
Алып тастау критерийлері: баяндамалардың тұжырымдары, газеттегі жарияланымдар, жеке хабарлар.
Нәтижелері. Әдебиет талдау көрсеткендей, асқазан-ішек инфекциялары, ішек гельминтоздары, протозойлы инфекциялар және ағзаға канцерогенді және мутагенді қосылыстардың әсер ету қаупі, көбінесе, сапасы нашар ауыз суды қолданумен байланысты.
Қорытынды. Сапалы ауыз сумен қамтамасыздандыру сумен байланысты сыртқаттар ауырпалығын қысқартуға, тұрғындардың өмір деңгейі мен сапасын көтеруге елеулі әсер етеді. Сырқат жағдайларының бірталайын, әсіресе дамушы елдерде, қауіпсіз сумен қамтамасыздандыруға жақсы қолжетімділік, адекватты санитарлық-техникалық құралдар және жақсы гигиеналық тәжірибе арқылы алдын алуға болады.
Алуа О. Омарова 1*, http://orcid.org/0000-0002-2087-3824
Камшат М. Тусупова 2, http://orcid.org/0000-0001-8005-0371
Ронни Берндтссон 2, http://orcid.org/0000-0003-1473-0138
Марат Г. Калишев 1, http://orcid.org/0000-0002-6693-8646
1 Қарағанды мемлекеттік медицина университеті, Тамақтану гигиенасы, жалпы гигиена және экология кафедрасы, Қарағанды қ., Қазақстан Республикасы;
2 Лунд университеті, Су ресурстар инженериясы кафедрасы және Таяу Шығыс зерттеулері отралығы, Лунд қ., Швеция.
1. Борзунова Е.А., Кузьмин С.В., Акрамов Р.Л., Киямова Е.Л. Оценка влияния качества воды на здоровье населения // Гигиена и санитария. 2007. №3. С. 32-34.
2. Васильева М.В., Натарова А.А., Мелихова Е.П. Гигиеническое значение питьевой воды в жизнедеятельности человека // Символ науки. 2016. №3. С. 180-181.
3. Горбачев А.Л., Добродеева Л.К., Теддер Ю.Р., Шацова Е.Н. Биогеохимическая характеристика северных регионов. Микроэлементный статус населения архангельской области и прогноз развития эндемических заболеваний // Экология человека. 2007. №1. С. 4-11.
4. Иванов А.В., Тафеева Е.А., Давлетова Н.Х., Вавашкин К.В. Современные представления о влиянии качества питьевой воды на состояние здоровья населения // Химия и экология. 2012. №3. С. 48-53.
5. Инвестиции в здравоохранение. Отчет о мировом развитии. Вашингтон: Всемирный банк, 1993. 240 с.
6. Ключников Д.А. Оценка риска для здоровья населения при употреблении питьевой воды // Сборник тезисов Между-народной научно-практической конференции «Экология и защита окружающей среды», Минск, 19 – 20 марта, 2014. С. 135-137.
7. Коваленко Л.М., Рыспаева А.Б., Александрова А.И. Водообеспечение населения Карагандинской области в рамках программы «Питьевая вода» // Медицина и экология. 2011. № 3. С. 15-19.
8. Кутлыева А.Г. Влияние минерального состава питьевой воды на состояние здоровья человека // Сборник статей Международной научно-практической конференции «Совре-менная наука: теоретический и практический взгляд», 28 ноября, 2015. С. 34-37.
9. Онищенко Г.Г. О мерах по усилению профилактики паразитарных болезней в России // Медицинская паразитология. 2003. №3. С. 3-7.
10. О санитарно-эпидемиологической обстановке в Российской Федерации в 2010 году // Государственный доклад. М.: Федеральный центр гигиены и эпидемиологии Роспотребнадзора. 2011. 431 с.
11. Сангаджиев М.М., Онкаев В.А. Вода Калмыкии – экология и современное состояние // Вестник Калмыцкого университета. 2012. №3. С. 18-25.
12. Сергеев В.П. Паразитарные болезни сегодня и завтра // Паразитарные болезни. 2005. №1. С. 13-16.
13. Сергеев В.П. Регистрируемая и истинная распространенность паразитарных болезней // Медицинская паразитология. 1992. №2. С. 3-5.
14. Турбинский В.В., Маслюк А.И. Риск для здоровья населения химического состава питьевой воды // Гигиена и санитария. 2011. №2. С. 23-27.
15. Унгуряну Т.Н., Новиков С.М. Результаты оценки риска здоровью населения России при воздействии химических веществ питьевой воды (обзор литературы) // Гигиена и санитария. 2012. №1. С. 19-24.
16. Adam R.D. The Giardia lamblia genome // International Journal for Parasitology. 2000. No.30. P.475-484.
17. Albonico M., Montresor A., Crompton D.W.T., Savioli L. Intervention for the control of soil-transmitted helminthiasis in the community // Trends in Parasitology. 2006. No.61. P. 311-348.
18. Ashbolt N.J. Microbial contamination of drinking water and disease outcomes in developing regions // Toxicology. 2004. No.198. P. 229-238.
19. Baldursson S., Karanis P. Waterborne transmission of protozoan parasites: Review of worldwide outbreaks – An update 2004 – 2010 // Water Research. 2011. No.45. P. 6603-6614.
20. Bartram J., Cairncross S. Hygiene, Sanitation, and Water: Forgotten Foundations of Health // PLOS Medicine. 2010. No.7(11). e1000367.
21. Benenson M.W., Takafuji E.T., Lemon S.M., Greenup R.L., Sulzer A.J. Oocyst-transmitted toxoplasmosis associated with the ingestion of contaminated water // New England Journal of Medicine. 1982. No. 307. P. 666-669.
22. Benzeguir A.K., Capraru T., Aust-Kettis A., Bjorkman A. High frequency of gastrointestinal parasites in refugees and asylum seekers upon arrival in Sweden // Scandinavian journal of infectious diseases. 1999. No.31(1). P. 79-82.
23. Berkman D.S., Lescano A.G., Gilman R.H., Lopez S.L., Black M.M. Effects of stunting, diarrheal disease, and parasitic infection during infancy on cognition in late childhood: a follow up study // Lancet. 2002. No.359. P. 564-571.
24. Bilgic A. Measuring willingness to pay to improve municipal water in southeast Anatolia, Turkey // Water Resources Research. 2010. No.46. W12545, doi: 10.1029/2009WR009010.
25. Boschi-Pinto C., Velebit L., Shibuya K. Estimating child mortality due to diarrhea in developing countries // Bull World Health Organ. 2008. No.86. P. 710-717.
26. Bowie W.R., King A.E., Werker D.H., Isaac-Renton J.L., Bell A., Eng S.B., Marion S.A. Outbreak of toxoplasmosis associated with municipal drinking water // Lancet. 1997. No.350. P. 173-177.
27. Cairncross S., Valdmanis V. Water Supply, Sanitation, and Hygiene Promotion. Disease Control Priorities in Developing Countries. Chapter 41. Oxford University Press, 2006.
28. Calcium and Magnesium in Drinking Water: Public Health Significance. Geneva: World Health Organization, 2009.
29. Cifuentes E., Blumenthal U., Ruizpalacios G., Bennett S., Quigley M., Peasey A., Toerozlvarez H. Health problems related to irrigation with wastewater in Mexico // Salud Publica de Mexico. 1993. No.35(6). P. 614-619.
30. Cook J.A. Eliminating blinding trachoma // The New England Journal of Medicine. 2008. No.358. P. 1777-1799.
31. Cotruva J.A., Durfour A., Rees G., Bartram J., Carr R., Cliver D.O., Craun G.F., Fayer R., Gannon V.P.J. Waterborne zoonoses: identification causes and control. World Health Organisation, IWA Publishing, 2004.
32. Dar O.A., Khan M.S. Millennium development goals and the water target: details, definitions and debate // Tropical Medicine and International Health. 2011. No.16(5). P. 540-544.
33. Edmunds W.M., Smedley P.L. Fluoride in natural waters. In: Essentials of medical geology: the impacts of natural environment on public health. London: Elsevier Academic Press, 2005. P. 301-329.
34. Emerson P.M., Lindsay S.W., Alexander N., Bah M., Dibba S.M., Faal H.B., Lowe K.O., McAdaam K.P., Ratcliffe A.A., Walraven G.E., Bailey R.L. Role of flies and provision of latrines in trachoma control: cluster-randomised controlled trial // Lancet. 2004. No.363. P. 1093-1098.
35. Fighting disease, fostering development. The World Health Report. Geneva: World Health Organization, 1996.137 p.
36. Gadgil A. Drinking water in developing countries // Annual Review of Energy and the Environment. 1998. No.23. P. 253-286.
37. Guidelines for drinking water quality: recommendations. 2nd edition. Geneva: World Health Organization, 1993. P. 4142.
38. Hakim S., Gan C., Malkit K., Azian M., Chong C., Shaari N., Zainuddin W., Chin C., Sara Y., Lye M. Parasitic infections among Orang Asli (Aborigine) in the Cameron Highlands, Malaysia // Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health. 2007. No.38. P. 415-419.
39. Hotez P.J., Bundy D.A.P., Beegle K., Brooker S., Drake L., de Silva N., Montresor A., Engels D., Jukes M., Chitsulo L., Chow J., Laxminarayan R., Michaud C., Bethony J., Correa-Oliveira R., Shuhua X., Fenwick A., Savioli L. Helminth infections: soil–transmitted helminth infections and schistosomiasis. Disease control priorities in developing countries, 2nd edition. Washington, D.C.: World Bank, 2006. P. 467-482.
40. Howe D.K., Honore S., Derouin F., Sibley L.D. Determination of genotypes of Toxoplasma gondii strains isolated from patients with toxoplasmosis // Journal of Clinical Microbiology. 1997. No.35. P. 1411-1414.
41. Hunter P.R., MacDonald A.M., Carter R.C. Water Supply and Health // PLOS Medicine. 2010. No.7(11). e1000361. doi:10.1371/journal.pmed.1000361.
42. Hunter P.R. Waterborne disease: epidemiology and ecology. Chichester: Wiley, 1997. 372 p.
43. Jakubowski W., Boutros S., Faber W., Fayer R., Ghiorse W., LeChevallier M., Rose J., Schaub S., Singh A., Stewart M. Environmental methods for Cryptosporidium // Journal of the American Water Works Association. 1996. No.87(9). P. 107-121.
44. Janna H., Abbas M.D., Mojid M.H. Demineralized Drinking Water in Local Reverse Osmosis Water Treatment Stations and the Potential Effect on Human Health // Journal of Geoscience and Environment Protection. 2016. No.4. P. 104-110.
45. Jonathan E.M., Rose H.G. Arsenic and skin cancer in the USA: the current evidence regarding arsenic-contaminated drinking water // International Journal of Dermatology. 2016. doi:10.1111/ijd.13318.
46. Karanis P., Kourenti C., Smith H. Waterborne transmission of protozoan parasites: a worldwide review of outbreaks and lessons learnt // Journal of Water and Health. 2007. No.5. P. 1-38.
47. Karim M.M. Arsenic in groundwater and health problems in Bangladesh // Water Research. 2000. No.34. P. 304-310.
48. Kindhauser M.K. Communicable Diseases 2002: Global defence against the infectious disease threat. Geneva: World Health Organization, 2003.
49. Li J.W., Xin Z.T., Wang X.W., Zheng J.L., Chao F.H. Mechanisms of inactivation of hepatitis A virus by chlorine // Applied and Environmental Microbiology. 2002. No.68(10). P. 4951-4955.
50. Markus M.B. Helminthiasis: new medical significance // Trends in Parasitology. 2002. No.18. P. 205.
51. Mathis A. Microsporidia: emerging advances in understanding the basic biology of these unique organisms // International Journal for Parasitology. 2000. No.30. P. 795-804.
52. Mc Kee M., Balabanova D., Akingbade K., Pomerleau J., Stickley A., Rose R., Haerpfer C. Access to water in the countries of the former Soviet Union // Public Health. 2006. No.120. P. 364-372.
53. Mead P.S., Slutsker L., Dietz V., Mc Caig L.F., Bresee J.S., Shapiro C., Griffin P.M., Tauxe R.V. Food-related illness and death in the United States // Emerging Infectious Diseases. 1999. No.5. P. 607-625.
54. Melese M., Alemayehu W., Lakew T., Yi I., House J., Chidambaram J.D., Zhou Z., Cevellos V., Ray K., Hong K.C., Porco T.C., Phan I., Zaidi A., Gaynor B.D., Whitcher J.P., Lietman T.M. Comparison of annual and biannual mass antibiotic administration for elimination of infectious trachoma // The Journal of the American Medical Association. 2008. No.299. P. 778-784.
55. Orlandi P.A., Lampel K.A. Extraction free, filter based template preparation for rapid and sensitive PCR detection of pathogenic protozoa // Journal of Clinical Microbiology. 2000. No.38. P. 2271-2277.
56. Parry-Jones S., Kolsky P, Smith L., Cairncross S. Some global statistics for water and sanitation related diseases. WEDC: Loughborough University, UK, 2005.
57. Pruss-Ustun A., Bos R., Gore F., Bartram J. Safer water, better health: costs, benefits and sustainability of interventions to protect and promote health. Geneva: World Health Organization, 2008. 60 p.
58. Quick R. A new strategy for waterborne disease prevention. 23rd WEDC Conference. Durban, South Africa, 1997.
59. Resnikoff S., Pascolini D., Etya’ale D., Kocur I., Pararajasegaram R., Pokharel G.P., Mariotti S.P. Global data on visual impairment in the year 2002 // Bull World Health Organ. 2004. No.82(11). P. 844-851.
60. Rosado M.A., Cunha-E-SA M.A., Ducla-Soares M.M., Nunes L.C. Combining averting behavior and contingent valuation data: An application to drinking water treatment in Brazil // Environment and Development Economics. 2006. No.11: 729-746.
61. Rose J.B. Environmental ecology of Cryptosporidium and public health implications // Annual Review of Public Health. 1997. No.18. P. 135-161.
62. Santaniello-Newton A., Hunter P.R. Management of an outbreak of meningococcal meningitis in a Sudanese refugee camp in northern Uganda // Epidemiology an Infection. 2000. No.124. P. 75-81.
63. Schmidt W.P., Cairncross S., Barreto M.L., Clasen T., Genser B. Recent diarrheal illness and risk of lower respiratory infections in children under the age of 5 years // International Journal of Epidemiology. 2009. No.38(3). P. 766-772.
64. Shadduck J.A. Human microsporidiosis and AIDS // Reviews of Infectious Diseases. 1989. No.11. P. 203-207.
65. Shadduck J.A., Polley M.B. Some factors influencing the in vitro infectivity and replication of Encephalitozoon cuniculi // Journal of Protozoology. 1978. No.25. P. 491-496.
66. Smith H.V. Detection of parasites in the environment // Parasitology. 1998. No.117. P. S113-S141.
67. Smith H.V., Rose J.B. Waterborne cryptosporidiosis: current status // Parasitology Today. 1998. No.14. P. 14-22.
68. Stanwell-Smith R., Andersson Y., Levy D.A. National surveillance systems. In: Drinking Water and Infectious Diseases Establishing the Links. London: CRC Press, 2003.
69. Suliaman I.M., Xiao L., Lal A. Evaluation of Cryptosporidium parvum genotyping techniques // Applied and Environmental Microbiology. 1999. No.65. P. 4431-4435.
70. Slifko T.R., Smith H.V., Rose J.B. Emerging parasite zoonoses associated with water and food // International Journal for Parasitology. 2000. No.30. P. 1379-1393.
71. Waller T. Sensitivity of Encephalitozoon cuniculi to various temperatures, disinfectants and drugs // Lab Animal. 1979. No.13. P. 227-230.
72. White G., Bradley D., White A. Drawers of Water: Domestic Water Use in East Africa. Chicago: University of Chicago Press, 1972.
73. Wolk D.M., Johnson C.H., Rice E.W., Marshall M.M., Grahn K.F., Plummer C.B., Sterling C.R. A spore counting method and cell culture model for chlorine disinfection studies of Encephalitozoon syn. Septata intestinalis // Applied and Environmental Microbiology. 2000. No.66. P. 1266-1273.
74. Yang C.Y., Chiu H.F., Cheng M.F., Hsu T.Y., Cheng M.F., Wu T.N. Calcium and Magnesium in Drinking Water and the Risk of Death from Breast Cancer // Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A. 2000. No.60. P. 231-241.
75. Yang C.Y., Chiu H.F., Cheng M.F., Tsai S.S., Hung C.F., Lin M.C. Esophageal Cancer Mortality and Total Hardness Levels in Taiwan’s Drinking Water // Environmental Research. 1999. No.81. P. 302-308.
76. Yang C.Y., Chiu H.F., Cheng M.F., Tsai S.S., Hung C.F., Tseng Y.T. Pancreatic Cancer Mortality and Total Hardness Levels in Taiwan’s Drinking Water // Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A. 1999. No.56. P. 361-369.
77. Yang C.Y., Tsai S.S., Lai T.C., Hung C.F., Chiu H.F. Rectal Cancer Mortality and Total Hardness Levels in Taiwan’s Drinking Water // Environmental Research. 1999. No.80. P. 311-316.