60Co ӘСЕРІНЕ ҰШЫРАҒАН ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАРДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖАСТАҒЫ ҰРПАҒЫНЫҢ ЖІҢІШКЕ ІШЕК ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНДЕГІ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ ҮРДІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ
Шағын дозадағы (0,2 Гр) гамма-сәуленің әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың 1-ші ұрпағының 2, 5 және айлық ұрпақтарының жіңішке ішек лимфа түйіндерінде энергиялық алмасу ферменттері - сукцинатдегидрогеназа мен цитохромоксидаза белсенділігін анықтау. Эксперименттік зерттеу радиация әсеріне ұшыраған ақ түсті егеуқұйрықтардың аталық пен аналық жынысты ұрпақтарына жасалды. Тәжірибенің мәні гамма-сәуле әсерінен ұшыраған және интактты егеуқұйрықтар ұрпақтарының 2, 5 және 10 айлық ұрпақтарының жіңішке ішек лимфа түйіндеріндегі энергия алмасу жағдайы зерттелді. Жануарларды сәулелендіру «Терагам» атты чехиялық радиотерапиялық қондырғысында радиобелсенді элементі 60Co гамма-сәулелерімен жүргізілді. Ол үшін тәжірибелік жануарларды сәулелендіруге Б.А.Жетпісбаев пен авторлармен ұсынылған әдісі бойынша топометриялық-дозиметриялық дайындығы өткізілді. Тәжірибелік жануарлардың жіңішке ішек лимфатүйіндері гомогенаттарында сукцинат-дегидрогеназа белсенділігі С.О. Тапбергенов әдісімен (1971) анықталды және 1 мл нәруызға тотықсыздандырылған тетразольдің нм/сек көрсетілді. Цитохромоксидаза Р.С. Кривченкова әдісі (1974) бойынша анықталды. Алынған зерттеу нәтижелері SPSS бағдарламасы бойынша өңделді. Салыстыру t-Стьюдент критерийі бойынша жүргізілді.
Жүргізілген тәжірибемізге сай тәжірибелі егеуқұйрықтардың ішек лимфа түйіндерінде 2 және 5 айлықтағы егеуқұйрықта өзгеріссіз қалды, р>0,05. Шағын дозадағы иондаушы сәуле әсеріне ұшыраған жануарлардың 1-ші ұрпақтарындағы 10 айлық тәжірибелі егеуқұйрықтардың жіңішке ішек лимфа түйіндерінде СДГ белсенділігі нақты түрде 20,13%-ға белсенділігі кемігені белгілі болды (р<0,05).
Сонымен, зерттеуге алынған жіңішке ішек лимфа түйіндерінде энергиялық алмасу үрдісіндегі СДГ және ЦХО ферменттерінің белсенділігі 0,2 Гр дозадағы гамма-сәулесін алған егеуқұйрықтардан туылған 2 және 5 айлықтағы егеуқұйрықтарда тежелу үрдісі байқалса, 10 айлықтағы тәжірибелік топ егеуқұйрықтарында нақты түрде тежелгені анықталды.
Д. Е. Узбеков¹, О. З. Ильдербаев², Д. М. Шабдарбаева¹,
Н. Б. Саякенов¹, С. Е. Узбекова¹
¹ Семей қаласының Мемлекеттік медицина университеті, Семей, Қазақстан
²Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті, Астана, Қазақстан
Әдебиет тізімі:
1. Апсаликов К. Н., Гусев Б. И., Андагулов К. Б. и др. Смертность от злокачественных новообразований среди населения ВКО, подвергавшегося облучению при испытаниях ядерного оружия // Гигиена, эпидемиология және иммунобиология. 2005. № 3. С. 49-53.
2. Беляева З. Д., Окладникова Н. Д. Функциональное состояние бронхолегочной системы у работников, подвергшихся хроническому облучению в высоких дозах // Мед. радиобиология и радиационная безопасность. 2003. № 1. С. 23-29
3. Гусев Б. И., Апсаликов К. Н., Пивина Л. М. и др. Репродуктивное здоровье потомков лиц, подвергавшихся прямому облучению в результате испытаний ядерного оружия // Актуальные проблемы биологии, медицины и экологии. Томск. 2004. № 1-3. С. 371-373.
4. Жетпісбаев Б. А., Ілдербаев О. З., Сандыбаев М. Н., Базарбаев Н. А., Ерменбай О. Т. Әділет Министрлігі Зияткерлік меншік құқығы комитеті. Эксперименттік жануарлар-ды сәулелендіруге топометриялық-дозимет-риялық дайындау тәсілі // Инновациялық патент №21845. Автордың куәлігі №61964 (Семей, Қазақстан).
5. Жетписбаев Б. А., Серимханова Б. Т., Сайдахметова А. С. Состояние некоторых ферментов энергетического обмена в тканях различных органов в отдаленном периоде после сублетального гамма-облучения. // Тезисы междунар. научно-практ. конфер. Физиол. основы здоров. образа жизни. Алматы, 2005. С. 52-53.
6. Ильдербаев О. З. Влияние сочетанного воздействия асбестовой пыли и малой дозы радиации на энергетический обмен в отдаленном периоде // Оралдың ғылым жаршысы. 2011. № 1 (28). С. 78-82.
7. Кайгородова Л. Я., Важенин А. В., Корольков В. В. и др. Заболеваемость злокачественными новообразованиями за период 1995-1006 гг. в когорте жителей г. Озерска, подвергшихся техногенному облучению в детском возрасте // Медицинская радиология и радиационная безопасность, 2011, Том 56, № 1. С. 18-27].
8. Климович М. А., Козлов М. В., Шишкина Л. Н. Изменение показателей липидов печени мышей спустя месяц после воздействия на организм низкоинтенсивного рентгеновского излучения в малых дозах переменной мощности // Радиационная биология. Радиобиология. 2012. Т. 52, № 1. С. 58-65.
9. Кривченкова Р. С. Определение активности ЦХО (цитохромоксидазы) в суспензии митохондрий. В кн.: Современные методы в биохимии. М., 1974. С. 47.
10. Круглов С. В., Байда Л. А., Пшенникова М. Г. и др. Адаптация организма к теплу ограничивает стрессиндуцированную актива-цию в тимусе // Бюл. эксперим. биол. и мед. 2002. № 10. С. 374-378.
11. Қазақстан Республикасы Денсаулық Сақтау Министрінің 2007 жылғы 25 шілдедегі № 442 «Қазақстан Республикасындағы клиникаға дейінгі, медициналық-биологиялық эксперименттер мен клиникалық сынақтар жүргізу туралы Ережесі», Астана. 2007.
12. Окладникова Н. Д., Сумина М. В, Пестерникова В. С. Хроническая лучевая болезнь человека, вызванная внешним гамма-облучением: 50 лет клинического наблюдения // Мед. радиология и радиационная безопасность. 2003. № 1. С. 8-22.
13. Пелевина И. И., Алещенко А. В., Готлеб В. Я. и др. Адаптивный ответ и реакция популяции на воздействие малых доз ионизирующей радиации // Вопр. биол. мед. и фарм. химии. 2004. № 4. С. 37-42.
14. Плеханов А. В. Математико-статисти-ческие методы обработки информации с применением программы SPSS. СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 2010. С. 64-73.
15. Приказ МЗ СССР №755 от 12.08.1977 «О мерах по дальнейшему совершенст-вованию организационных форм работы с использованием экспериментальных живот-ных». Москва, 1977.
16. Тапбергенов Т. С., Тапбергенова С. М. Лабораторное дело, 1984. № 2. С. 104-107.
17. Тапбергенов С. О. К методике определения СДГ-активности митохондрий крыс // В кн.: Вопросы физиологии и морфологии человека и животных, Семипалатинск, 1971. С. 222-223.
18. Усенова О. А. Влияние реаферона и имунофана на активность некоторых фермен-тов энергетического обмена в селезенке крыс при остром и фракционированном гамма-облучении // Сб. трудов Международной конференции «Экология, радиация, здоровье». Семипалатинск, 2007. С. 58.
19. Утешов А. Б., Аргынбекова А. С., Мусайнова А. К., Жетписбаев Б. А., Ильдербаев О. З. Состояние биохимических процессов в печени, селезенке и надпочеч-никах в отдаленном периоде после острого гамма-облучения в эксперименте // Астана медициналық журналы. 2005. № 3. С. 77-79.
20. Шубик В. М., Бронштейн И. Э., Королева Т. М., Стрельникова Н. К., Сукальская С. Я. Эпидемиологические и иммунологические исследования при радиационных авариях и испытаниях ядерного оружия. Окружающая среда и здоровье человека // Материалы II Санкт-Петербургского международного экологического форума: в 2-х частях. СПб.: ВМедА, 2008. Часть I. С. 215.
21. Ярмоненко С. П., Вайсон А. А. Радиобиология человека и животных. - М.: Высшая школа. 2004. С. 549.
22. Steinert M. et al. Delayed effects of acci-dental cutaneous radiation exposure: fifteen years follow-up after the Chernobyl accident // J. Am. Acad. Dermatol. 2003. Vol. 49., No 3. P. 417-423.
References:
1. Apsalikov K. N., Gusev B. I., Andagulov K. B. i dr. Smertnost' ot zlokachestvennykh novoobrazovanii sredi naseleniya VKO, podvergavshegosya oblucheniyu pri ispytaniyakh yadernogo oruzhiya [The death rate from cancer in the population of the East Kazakhstan region was irradiated with the nuclear weapons tests]. Gigiena, epidemiologiya i immunobiologiya [Hygiene, Epidemiology and immunobiology]. 2005, 3, pp. 49-53. [in Kazakhstan]
2. Belyaeva Z. D., Okladnikova N. D. Funktsio-nal'noe sostoyanie bronkholegochnoy sistemy u rabotnikov, podvergshikhsya khronicheskomu oblucheniyu v vysokikh dozakh [Functional state of bronchopulmonary system in workers exposed to chronic radiation in high doses]. Med. radiobiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Med. radiobiology and Radiation Safety]. 2003, 1, pp. 23-29. [in Russia]
3. Gusev B. I., Apsalikov K. N., Pivina L. M. i dr. Reproduktivnoe zdorov'e potomkov lits, podvergavshikhsya pryamomu oblucheniyu v rezul'tate ispytaniy yadernogo oruzhiya [Reproductive health descendants of persons who were the direct result of exposure to nuclear weapons tests]. Aktual'nye problemy biologii, meditsiny i ekologii [Actual problems of biology, medicine and ecology]. Tomsk, 2004, 1-3, pp. 371-373. [in Kazakhstan]
4. Zhetpіsbaev B. A., Іlderbaev O. Z., Sandybaev M. N., Bazarbaev N. A., Ermenbay O. T. Adіlet Ministrlіgі Ziyatkerlіk menshіk kukugy komitetі. Eksperimenttіk zhanuarlardy saulelendі-ruge topometriyalyk-dozimetriyalyk daiyndau tasіlі [Committee of the Ministry of Protection. Topometric-dosimetric methods of preparation of experimental animals]. [Innovational patent] №21845. Copyrights №619645 [in Kazakhstan].
5. Zhetpisbaev B. A., Serimkhanova B. T., Saydakhmetova A. S. Sostoyanie nekotorykh fermentov energeticheskogo obmena v tkanyakh razlichnykh organov v otdalennom periode posle subletal'nogo gamma-oblucheniya [Condition of some enzymes of energy metabolism in the tissues of various organs in the long term after sublethal gamma-irradiation]. Tezisy mezhdunar. nauchno-prakt. konfer. Fiziol. osnovy zdorov. obraza zhizni [Abstracts of International Scientic Conference. Physiological basis of a healthy lifestyle]. Almaty, 2005, pp. 52-53. [in Kazakhstan]
6. Ilderbaev O. Z. Vliyanie sochetannogo vozdeystviya asbestovoy pyli i maloy dozy radiatsii na energeticheskiy obmen v otdalennom periode [Influence of combined exposure to asbestos dust and small doses of radiation on the energy metabolism in the long term]. Oraldyn gylym zharshysy [Scientific creator]. 2011, 1 (28), pp. 78-82. [in Kazakhstan]
7. Kaygorodova L. Ya., Vazhenin A. V., Korol'kov V. V. i dr. Zabolevaemost' zlokachest-vennymi novoobrazovaniyami za period 1995-1006 gg. v kogorte zhiteley g. Ozerska, podvergshikhsya tekhnogennomu oblucheniyu v detskom vozraste [The incidence of malignant neoplasms in the period 1995-1006 in a cohort of residents of Ozersk, subjected to technogenic irradiation in childhood]. Meditsinskaya radiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Medical Radiology and Radiation Safety]. 2011, 56, (1), pp. 18-27.
8. Klimovich M. A., Kozlov M. V., Shishkina L. N. Izmenenie pokazateley lipidov pecheni myshey spustya mesyats posle vozdeystviya na organizm nizkointensivnogo rentgenovskogo izlucheniya v malykh dozakh peremennoy moshchnosti [Changes in lipid mouse liver a month after exposure to the organism of low-intensity X-ray radiation in small doses, variable power]. Radiatsionnaya biologiya. Radiobiologiya [Radiation Biology. Radiobiology]. 2012, 52 (1), pp. 58-65. [in Russia]
9. Krivchenkova R. S. Opredelenie aktivnosti TsKhO (tsitokhrom oksidazy) v suspenzii mitokhondriy [Determination of the activity of CHO (cytochromoxidase) in mitochondrial suspension]. V kn.: Sovremennye metody v biokhimii [Modern methods in biochemistry]. M., 1974, pp. 47.
10. Kruglov S. V., Bayda L.A., Pshennikova M. G. i dr. Adaptatsiya organizma k teplu ogranichivaet stressindutsirovannuyu aktivatsiyu v timuse [Adaptation to heat stress-induced activation of the limits in the thymus]. Byul. eksperim. biol. i med [Experimental Biology and Medicine]. 2002, 10, pp. 374-378. [in Russia]
11. Кazakstan Respublikasy Densaulyk Saktau Ministrіnіn 2007 zhylgy 25 shіldedegі № 442 «Кazakstan Respublikasyndagy klinikaga deyіngі, meditsinalyk-biologiyalyk eksperimentter men klinikalyк synaкtar zhүrgіzu turaly Erezhesі» [The Law "On hold preclinical studies, medical and biological experiments and clinical trials," the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan №442 from 25 July 2007]. Astana, 2007.
12. Okladnikova N. D., Sumina M.V, Pesternikova V.S. Khronicheskaya luchevaya bolezn' cheloveka, vyzvannaya vneshnim gamma -oblucheniem: 50 let klinicheskogo nablyudeniya [Chronic radiation sickness man due to external gamma irradiation: 50 years of clinical observation]. Med. radiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Medical Radiology and Radiation Safety]. 2003, 1, pp. 8-22. [in Russia]
13. Pelevina I. I., Aleshchenko A. V., Gotleb V. Ya. i dr. Adaptivnyy otvet i reaktsiya populyatsii na vozdeystvie malykh doz ioniziruyushchey radiatsii [The adaptive response and the reaction of the population to the effects of low doses of ionizing radiation]. Vopr. biol. med. i farm. khimii [Questions biological medicine and pharmaceu-tical chemistry]. 2004, 4, pp. 37-42. [in Russia]
14. Plekhanov A. V. Matematiko-statisticheskie metody obrabotki informatsii s primeneniem programmy SPSS [Mathematical and statistical methods of data processing using software SPSS]. SPb.: Izd-vo SPbGUEF, 2010, pp. 64-73.
15. Prikaz MZ USSR №755 ot 12.08.1977 «O merakh po dalneyshemu sovershenstvovaniyu organizatsionnykh form raboty s ispolzovaniem eksperimentalnykh zhivotnykh» [Order of the Ministry of Health of the USSR №755 from 12.08.1977 "On measures for further improvement of the organizational forms of work with experimental animals"]. Moscow, 1977.
16. Tapbergenov T. S., Tapbergenova S. M. Laboratornoe delo [Laboratory business]. 1984, 2, pp. 104-107. [in Kazakhstan]
17. Tapbergenov S. O. K metodike opredeleniya SDG-aktivnosti mitokhondriy krys [By the method of determining the LDH activity of mitochondria of rats]. V kn.: Voprosy fiziologii i morfologii cheloveka i zhivotnykh [Questions morphology and physiology of humans and animals]. Semipalatinsk, 1971, pp. 222-223. [in Kazakhstan]
18. Usenova O. A. Vliyanie reaferona i imunofana na aktivnost nekotorykh fermentov energeticheskogo obmena v selezenke krys pri ostrom i fraktsionirovannom gamma-obluchenii. [Influence of reaferon and imunofan on the activity of certain enzymes of energy metabolism in the spleen of rats with acute and fractionated gamma-irradiation]. Sb.trudov Mezhdunarodnoi konferentsii «Ekologiya, radiatsiya, zdorov'e» Semipalatinsk, 2007, pp. 58. [in Kazakhstan]
19. Uteshov A. B., Argynbekova A. S., Musaynova A. K., Zhetpisbaev B. A., Il'derbaev O. Z. Sostoyanie biokhimicheskikh protsessov v pecheni, selezenke i nadpochechnikakh v otdalennom periode posle ostrogo gamma-oblucheniya v eksperimente [Condition of biochemical processes in the liver, spleen and adrenal glands in the late period after an acute gamma-irradiation experiment]. Astana meditsinalyқ zhurnaly [Astana medical magazine]. 2005, 3, pp. 77-79. [in Kazakhstan]
20. Shubik V. M., Bronshteyn I. E., Koroleva T. M., Strel'nikova N. K., Sukal'skaya S. Ya. Epidemiologicheskie i immunologicheskie issledovaniya pri radiatsionnykh avariyakh i ispytaniyakh yadernogo oruzhiya. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e cheloveka [Epidemiological and immunological studies in radiation accidents and nuclear weapons tests. Environment and Human Health]. Materialy II Sankt-Peterburgskogo mezhdunarodnogo ekologicheskogo foruma: v 2-kh chastyakh [Materials of the second St. Petersburg International Ecological Forum: in 2 parts]. SPb.: VMedA, 2008, I, p. 215. [in Russia]
21. Yarmonenko S. P., Vayson A. A. Radiobiologiya cheloveka i zhivotnykh [Radiobiology of humans and animals]. M.: Vysshaya shkola [Graduate School]. 2004, p. 549. [in Russia]
22. Steinert M. et al. Delayed effects of accidental cutaneous radiation exposure: fifteen years follow-up after the Chernobyl accident. J. Am. Acad. Dermatol. 2003, 49 (3), pp. 417-423.