COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫ КЕЗЕҢІНДЕ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ МЕДИЦИНАЛЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘУЕКЕЛДЕРІ
Кіріспе. Коронавирус (COVID-19) ауруының пандемиясы – қазіргі денсаулық сақтау басқармасы жүз жылда бір бетпе-бет келген теңдессіз кризис болып отыр. Денсаулық сақтау саласында көптеген қызмет түрлері этика және құқықтық көзқарас тұрғысынан жіті назар аудартып отыр. Соған байланысты денсаулық сақтау саласындағы мамандарды құқықтық жауапкершілікке және иммунитетке қатысты заң тұрғысындағы екі мәнділік алаңдатады. Әлемдегі пандемия жеке тұлғаның конституцияда кепілдік берілген құқықтары мен бостандықтарын тікелей қозғап қана қоймай, бұрын тәжірибеде көп мәні болмаған құқықтық қылмыстың белгілі түрлерін алдыға шығарды. Соған байланысты, әр мемлекеттерде төтенше жағдайларды басқарудың ережелерін әр уақытта және әрқалай енгізіп жатыр. Қабылдап жатқан шаралар көп сынның нысанына айналып жатыр, сонымен қатар конституциялық легитимділік мәселелері қозалып жатыр.
Аталған шолуда COVID-19 пандемиясы кезеңінде медициналық қызметкерлер арасында құқықтық жауапкершілікпен және иммунитетпен байланысты мәселелерді шешу бойынша талдау ұсынылған.
Мақсаты: COVID-19 пандемиясы кезеңінде денсаулық сақтау жүйесінде жауапкершіліктің құқықтық тәуекелдері пайда болғанда әдебиет деректеріне талдау жүргізу қажет.
Іздеу стратегиясы: e-Library.ru, CyberLeninka электрондық ғылыми кітапханада Scopus, Web of Science Core Collection, MedLine, PubMed, Cochrane Library, Google Scholar іздеу жүйелеріндегі ғылыми жұмыстарға іздеу жүргізілді. Іздеу критерийлері әдебиетті іздеу тереңдігі 3 жылды (2019-2021 жж.) қамтыды, әдебиетті шолу, мета-талдаулар, ағылшын және орыс тілдеріндегі нормативтік-құқықтық құжаттар. Іздеуде мына критерийлер алып тасталды: анық емес және бір мәнді емес тұжырымдары бар, негізгі маңыздылық көрініс таппаған төмен методологиялық сападағы жарияланымдар, қайталама кездесетін жарияланымдар, конференция материалдары және клиникалық жағдайлар. Іздеу нәтижесінде барлығы 87 шетелдік және отандық жарияланымдарды біріздендірдік, оларың ішінде 37 жарияланым аталған шолуға енді.
Нәтижелер және қорытындылар: Әдебиет деректерін талдау ағымдағы пандемияның адамдар мен медициналық қызметкерлердің өмірі қатты өзгерістерге тап болғанын, денсаулық сақтау жүйесінің әлсіз тұстарын анықтағанын және денсаулық сақтау саласында соңғы он жылда қабылданған көптеген саяси шешімдерді күмәнға түсіргенін көрсетті. Аталған нәтижелер кейбір елдердің мақтауға тұрарлық ұйымдастыру стратегиялардың енгізгенін көрсетті, осылайша медициналық-құқықтық көзқарас бойынша кейбір елдер қауіпті төтенше жағдайларға дайын болып табылады.
Макпал А. Алчимбаева1, https://orcid.org/0000-0002-3086-5465
Толебай К. Рахыпбеков2, https://orcid.org/0000-0002-5699-3086
Бахытжан Б. Аскаров3, https://orcid.org/0000-0002-7153-4769
Анар Е. Турсынбекова4, https://orcid.org/0000-0002-0248-5174
Зайтуна А. Хисметова5, https://orcid.org/0000-0001-5937-3045
Умытжан С. Самарова5, https://orcid.org/0000-0003-3320-7115
Алия К. Атабаева5, https://orcid.org/0000-0001-7725-2255
Ажар А. Дюсупова5, https://orcid.org/0000-0002-8857-4118
Оксана П. Цигенгагель5*, https://orcid.org/0000-0002-3170-9712
1 «Астана медицина университеті» КеАҚ, Нур-Султан қ., Қазақстан Республикасы;
2 «Primary Health Care» Ұлттық қауымдастығы», Нур-Султан қ., Қазақстан Республикасы;
3 «Қазақстанның инвестициялық Даму Қоры» Нур-Султан қ., Қазақстан Республикасы;
4 № 5 Қалалық клиникалық аурухана , Алматы. қ., Қазақстан Республикасы;
5 «Семей медицина университеті» КеАҚ, Семей қ., Қазақстан Республикасы.
1. Abbott E.B., Brosnan D.P. Legislative authorities and regulatory issues. In: Koenig KL, Schultz CH, eds. Koenig and Schultz’s Disaster Medicine: Comprehensive Principles and Practices. Cambridge: Cambridge University Press; 2010. pp.151–164.
2. American Academy of Emergency Medicine. AAEM position statement advocating for immunity from malpractice litigation during the COVID-19 pandemic. March 3, 2020. https://www.aaem.org/resources/statements/position/immunity-from-malpractice-litigation-during-the-covid-19-pandemic. (accessed May 16, 2020).
3. American Law Institute, Model Penal Code §3.02.
4. Anderson M., Mckee M., Mossialos E. Covid-19 exposes weaknesses in European response to outbreaks // BMJ. 2020. 368 doi: 10.1136/bmj.m1075.
5. Bolcato M., Fassina G., Rodriguez D., Russo M., Aprile A. The contribution of legal medicine in clinical risk management // BMC Health Serv. Res. 2019. 19:85. doi: 10.1186/s12913-018-3846-7.
6. Cohen I.G., Crespo A.M., White D.B. Potential legal liability for withdrawing or withholding ventilators during COVID-19: assessing the risks and identifying needed reforms // JAMA. 2020. doi: 10.1001/jama.2020.5442
7. Committee on Guidance for Establishing Standards of Care for Use in Disaster Situations; Institute of Medicine. Crisis Standards of Care: A Systems Framework for Catastrophic Disaster Response. Volume 1: Introduction and CSC Framework. Washington DC: National Academies Press; 2012.
8. Courtney B. Five legal preparedness challenges for responding to future public health emergencies // J Law Med Ethics. 2011. 39(1 Suppl): 60–64.
9. Fuchsberg A. Nyberg C. INSIGHT: The Challenges of Health-Care Provider Immunity During Virus.Bloomberg Law. April 29, 2020; https://news.bloomberglaw.com/health-law-andbusiness/insight-the-challenges-of-health-care-provider-immunity-during-virus (accessed: August 14, 2021)
10. Hartley D.M., Perencevich E.N. Public health interventions for COVID-19: emerging evidence and implications for an evolving public health crisis // JAMA. 2020 doi: 10.1001/jama.2020.5910
11. Hoffman S. Responders’ responsibility: liability and immunity in public health emergencies // Georgetown Law J. 2008. 96: 1916–1969.
12. Hoffman S., Goodman R.A., Stier D.D. Law, liability, and public health emergencies // Disaster Med Public Health Prep. 2009. 3(2). pp.117–125.
13. Holloway L. COVID-19: Has the Standard of Care Changed and Are Providers Immune from Liability? // Mo Med. 2020;117(3):199-201.
14. Hurford JE LLB (Hons), LLM, MA, Solicitor. The BMA COVID-19 ethical guidance: a legal analysis. New Bioeth. 2020;26(2):176-189. doi:10.1080/20502877.2020.17620273
15. Kelly A.M. COVID-19 and medical litigation: More than just the obvious // Emerg. Med. Australas. 2020. 32:703–705. doi: 10.1111/1742-6723.13548.
16. Koch J.D., Roxland B.E. Unique proposals for limiting legal liability and encouraging adherence to ventilator allocation guidelines in an influenza pandemic // DePaul J Health Care Law. 2013. 14:468-501. doi:10.2139/ssrn.2174511
17. Lafave W. Substantive Criminal Law 3d ed. §6.2(a), (c) // Thomson Reuters; 2017.
18. Lambert J., Harrell A. Management dilemma for healthcare providers in the wake of Hurricane Katrina. Business Insights Essentials. 2008. 4: 69
19. Lamontagne F., Angus D.C. Toward universal deployable guidelines for the care of patients with COVID-19 // JAMA. 2020 doi: 10.1001/jama.2020.5110.
20. Liability Protection for COVID-19 Health Care Providers, AJN, American Journal of Nursing: September 2020. Volume 120, - Issue 9. - p 16 doi:10.1097/01.NAJ.0000697572.79173.5d
21. Orenstein D.G. When law is not law: setting aside legal provisions during declared emergencies // J Law Med Ethics. 2013. 41(Suppl 1):73–76.
22. Parisi S.G., Viel G., Cecchi R., Montisci M. COVID-19: The wrong target for healthcare liability claims // Leg Med (Tokyo). 2020; 46:101718. doi:10.1016/j.legalmed.2020.101718
23. Pope T.M., Palazzo M.F. Legal briefing: crisis standards of care and legal protections during disasters and emergencies // J Clin Ethics. 2010. 21(4):358–367.
24. Prescott K., Baxter E., Lynch C., Jassal S., Bashir A., Gray J. COVID-19: How prepared are front-line healthcare workers in England? J. Hosp. Infect.2020;105:142–145. doi:10.1016/j.jhin.2020.04.031.
25. Robert R., Kentish-Barnes N., Boyer A., Laurent A., Azoulay E., Reignier J. Ethical dilemmas due to the Covid-19 pandemic // Ann. Intensive Care. 2020. 10:84. doi:10.1186/s13613-020-00702-7.
26. Romney D., Fox H., Carlson S., Bachmann D., O'Mathuna D., Kman N. Allocation of Scarce Resources in a Pandemic: A Systematic Review of US State Crisis Standards of Care Documents // Disaster Med Public Health Prep. 2020. 14(5):677-683. doi:10.1017/dmp.2020.1015
27. Rosenbaum S., Harty M.B., Sheer J. State laws extending comprehensive legal liability protections for professional health-care volunteers during public health emergencies // Public Health Rep. 2008. 123(2):238–241.
28. Sinha M.S. Covid-19 – The law and limits of quarantine // N. Engl. J. Med. 2020. 382(15).
29. The Lancet. COVID-19: too little, too late? // Lancet. 2020;395(10226):755. doi: 10.1016/S0140-6736(20)30522-5.
30. Tingle J. Patient safety and litigation in the NHS post-Covid-19 // Br J Nurs. 2020. 29: 444–445.
31. Truog R.D., Mitchell C., Daley G.Q. The toughest triage: allocating ventilators in a pandemic // N Engl J Med. Published online March 25, 2020. doi:10.1056/NEJMp2005689
32. Tsigengagel O.P., Glushkova N.Ye., Khismetova Z.A., Zhakupbayeva E., Sarsenbayeva G.Zh., Samarova U.S., Atabayeva A.K., Zhanabayeva M.N., Urazalina Zh.M., Kussainova D.K. Health safety during the COVID-19 pandemic. Review // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2021. 2 (Vol.23), pp. 13-23. doi 10.34689/SH.2021.23.2.002
33. US Department of Health and Human Services. Notice of Declaration under the Public Readiness and Emergency Preparedness Act for medical countermeasures against COVID-19. March 11, 2020. https://www.phe.gov/Preparedness/legal/prepact/Pages/COVID19.aspx. (accessed September 2, 2020).
34. US Department of Health and Human Services. Public Readiness and Emergency Preparedness Act. August 24, 2020. https://www.phe.gov/Preparedness/legal/prepact/Pages/default.aspx. (accessed September 2, 2020).
35. West J.C. The crisis standard of care: Considerations for risk management // J. Healthc. Risk Manag. 2020 doi: 10.1002/jhrm.21441. Epub ahead of print.
36. White D.B., Lo B. A framework for rationing ventilators and critical care beds during the COVID-19 pandemic // JAMA. Published online March 27, 2020. doi:10.1001/jama.2020.5046
37. World Health Organization. International Health Regulations (2005): Second Edition. Geneva, Switzerland: WHO Press; 2008
38. World Health Organization. World Patient Safety Day: 17 September 2020. 2020. https://www.who.int/campaigns/world-patient-safety-day/2020. (accessed September 2, 2020).
Көрген адамдардың саны: 147
Мақалалар санаты:
COVID-19-өзекті тақырып
Библиографиялық сілтемелер
Алчимбаева М.А., Рахыпбеков Т.К., Аскаров Б.Б., Турсынбекова А.Е., Хисметова З.А., Самарова У.С., Атабаева А.К., Дюсупова А.А., Цигенгагель О.П. COVID-19 пандемиясы кезеңінде денсаулық сақтау жүйесіндегі жауапкершіліктің медициналық-құқықтық тәуекелдері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2021. 6 (Т.23). Б. 6-14. doi 10.34689/SH.2021.23.6.001Ұқсас жариялымдар:
COVID-19 КОРОНАВИРУСТЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ПАНДЕМИЯСЫ КЕЗІНДЕГІ АРТЕРИЯЛЫҚ ГИПЕРТЕНЗИЯ АҒЫМЫ МЕН СЕМІЗДІКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ӘДЕБИ ШОЛУ
КОРОНАВИРУСТЫҚ ИНФЕКЦИЯНЫҢ САЛДАРЫ: КОВИДТАН КЕЙІНГІ СИНДРОМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПСИХИКАЛЫҚ КӨРІНІСТЕРІ. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ.
COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫМЕН КҮРЕСУДЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІ ҚОЛДАНУ: ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАР МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАР. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
SARS-COV-2-МЕН БАЙЛАНЫСТЫ КӨП ЖҮЙЕЛІ ҚАБЫНУ СИНДРОМЫ БАР БАЛАЛАРДЫҢ ИММУНОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРІ
COVID-19 ДӘУІРІНДЕГІ ЕРЕСЕКТЕРДЕГІ ЖРВИ-ДІҢ АУЫР ФОРМАСЫНДА ЭНИСАМИЯ ЙОДИД ПРЕПАРАТЫНЫҢ ВИРУСҚА ҚАРСЫ ТИІМДІЛІГІ