АСА ҚАУІПТІ ИНФЕКЦИЯЛАР БОЙЫНША ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БОЛЖАУДЫҢ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕСІ: ӘДЕБИ ШОЛУ
Өзектілігі. Қазіргі кезең күрт нашарлаумен сипатталады аса қауіпті инфекциялар, оның ішінде COVID-19 пандемиясының бастауы болған және бүкіл әлемдегі өзекті проблемаға айналған коронавирустық инфекция бойынша әлемдік деңгейдегі эпидемиологиялық жағдай. Таяу және алыс шетелдердегі аса қауіпті инфекциялар бойынша эпидемиологиялық жағдайдың дамуын зерделеу қажеттілігі олардың әлемдік таралуына және Қазақстан Республикасына әкелу қаупіне негізделеді. Осыған байланысты әлемдік эпидемиологиялық жағдайдың дамуын зерттеу және аса қауіпті инфекцияларды болжау өте маңызды болып табылады. Мақсаты. Қазақстан Республикасында және жақын және алыс шетелдерде аса қауіпті инфекциялар бойынша эпидемиологиялық жағдай және оларды болжаудың әлемдік тәжірибесі туралы әдеби деректерді талдау. Іздеу стратегиясы. Ғылыми жарияланымдарды іздеу келесі мәліметтер базасында жүргізілді: PubMed, Medline, eLibrary, Google Scholar ғылыми іздеу жүйесінің көмегімен. Іздеу тереңдігі-15 жыл. Әдеби шолуға жарияланымдарды қосу критерийлері: орыс және ағылшын тілдеріндегі Жарияланымдар; PubMed, Medline, e-Library базасына енгізілген Жарияланымдар; нақты тұжырымдалған тұжырымдары бар Жарияланымдар; соңғы 15 жылдағы Жарияланымдар. Әдеби шолуға жарияланымдарды алып тастау критерийлері: қорытынды баяндамалар; ақылы қол жетімді мақалалар; тезистер. Барлығы 75 дереккөз табылды. Басылымдармен танысқаннан кейін әдеби шолуға 46 дерек көзі енгізілді. Нәтижелер. Әдеби деректерді талдау бүгінгі таңда аса қауіпті инфекциялар бойынша эпидемиологиялық жағдай әлемдік деңгейде зерделенетін өзекті мәселе болып табылатынын көрсетті. Талдау нәтижелері сондай-ақ Қазақстанда аса қауіпті инфекциялардың пайда болу болжамын одан әрі жасай отырып, коронавирустық инфекцияны қоса алғанда, аса қауіпті инфекциялар бойынша әлемдік эпидемиологиялық жағдайдың дамуын зерделеу қажеттігін көрсетті. Қорытынды. Әдеби шолуға сүйене отырып, аса қауіпті инфекциялардың өршуі жаһандық ауру мен өлім-жітімде маңызды рөл атқаратыны белгілі болды. Аса қауіпті инфекциялардың тұтануы мен эпидемиясына дайындық, сондай-ақ оларға уақтылы ден қою қоғамдық денсаулық сақтаудың маңызды міндеттері болып табылады. Осылайша, болжам жасай отырып, әлемдік эпидемиологиялық жағдайды одан әрі зерделеу болашақта Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласын оңтайландыруға бағытталатын болады.
Лидия С. Юнкина1, Шолпан Е. Токанова1 Ерлан А. Оспанов1, Ербол М. Смаил1 1 «Семей медицина университеті» КеАҚ, Семей қаласы, Қазақстан Республикасы.
1. Айкимбаев А.М. Ближневосточный респираторный синдром коронавируса (обзор информации) // Окружающая среда и здоровье населения. 2015, №3, С. 20-31. 2. Айкимбаев А.М., Сулейменова Ж.Н., Бекенов Ж.Е. Обзор ситуации по пандемии COVID – 19 // Окружающая среда и здоровье населения. 2020, №2, С. 4-26. 3. Балахонов С.В., Чеснокова М.В, Пережогин А.Н., Никитин А.Я., Каверзина С.В. и др. Эпидемиологическая ситуация по COVID-19 в Иркутской области и прогноз ее распространения // Проблемы особо опасных инфекций. 2020, №4, С. 34-40. DOI: 10.21055/0370-1069-2020-4-34-40 4. Бекенов Ж.Е., Сулейменова Ж.Н., Айкимбаев А.М., Нусупбаева Г.Е. Современный эпидемический потенциал коронавирусов // Окружающая среда и здоровье населения. 2020, №1, С. 4-17. 5. Бессонова О.А., Гребенюк И.Ф., Кенжегалиева В.Т. Лабораторный мониторинг за гриппом и ОРВИ в Западно-Казахстанской области в эпидсезоны 2011-2017 гг. // Окружающая среда и здоровье населения. 2017, №4, С. 16-21. 6. Болотин Е.И., Цициашвили Г.Ш., Ананьев В.Ю. Прогнозирование инфекционной заболеваемости: новые подходы // Здоровье населения и среда обитания. 2010, С. 15-19. 7. Болотин Е.И., Цициашвили Г.Ш., Федорова С.Ю. Теоретические и практические аспекты факторного прогнозирования инфекционной заболеваемости // Экология человека. 2010, С. 42-47. 8. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. https://stat.gov.kz/region/268020?lang=ru (Дата обращения: 12.05.2021) 9. Всемирная Организация Здравоохранения. Вопросы здравоохранения. Грипп. https://www.who.int/topics/influenza/ru/ (Дата обращения: 12.05.2021) 10. Министерство здравоохранения Республики Казахстан. Статистика развития пандемии коронавируса Covid-19 в Казахстане. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm?lang=ru (Дата обращения: 12.05.2021) 11. Министерство здравоохранения Республики Казахстан. Эпидемиологическая ситуация по заболеваемости ОРВИ и гриппом в Республике Казахстан. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm/press/news/details/epidemiologicheskaya-situaciya-po-zabolevaemosti-orvi-i-grippom-v-respublike-kazahstan-na-20-oktyabrya-2018-goda (Дата обращения: 12.05.2021) 12. Смагулова М.К., Нусупбаева Г.Е. Эпидемиологическая ситуация по заболеваемости ОРВИ и гриппом в мире и Республике Казахстан // Окружающая среда и здоровье населения. 2020, №1, С. 50-56. 13. Смагулова М.К., Нусупбаева Г.Е., Амандосова Д.М., Смагул М.А., Куатбаева А.М. Информация по ОРВИ и гриппу по итогам эпидсезона 2016-2017 гг. // Окружающая среда и здоровье населения. 2017, №2, С. 24-33. 14. Ab. Qayoom Naik, Tabassum Zafar, Vinoy K. Shrivastava. The Perspective of Coronavirus Disease Outbreak: Epidemiology, Transmission, and Possible Treatment // Vector Borne Zoonotic Dipp. 2021, V.21, №2, PP.1-2. DOI: 10.1089/vbz.2020.2678 15. Angel N. Desai, Moritz U.G. Kraemer, Sangeeta Bhatia, Anne Cori, Pierre Nouvellet, Mark Herringer, Emily L. Cohn, Malwina Carrion, John PP. Brownstein, Lawrence C. Madoff, and Britta Lassmann. Real-time Epidemic Forecasting: Challenges and Opportunities // Health Secur. 2019, V.17, №4, PP.268-273. DOI: 10.1089/hpp.2019.0022 16. C. Thèves, P. Biagini, E. Crubézy. The rediscovery of smallpox // Clin Microbiol Infect. 2014, V.20, №3, PP.210-218. DOI: 10.1111/1469-0691.12536. 17. Chelsea P. Lutz, Mimi P. Huynh, Monica Schroeder, Sophia Anyatonwu, F. Scott Dahlgren, Gregory Danyluk, Danielle Fernandez, Sharon K. Greene, Nodar Kipshidze, Leann Liu, Osaro Mgbere, Lisa A. McHugh, Jennifer F. Myers, Alan Siniscalchi, Amy D. Sullivan, Nicole West, Michael A. Johansson, Matthew Biggerstaff. Applying infectious disease forecasting to public health: a path forward using influenza forecasting examples // BMC Public Health. 2019, PP.1-12. DOI: 10.1186/s12889-019-7966-8 18. Daniel A.M. Villela. Discrete time forecasting of epidemics // Infect Dis Model. 2020, PP.189-196. DOI: 10.1016/j.idm.2020.01.002 19. David PP.C. Hui, Alimuddin Zumla. Severe Acute Respiratory Syndrome: Historical, Epidemiologic, and Clinical Features // Infect Dis Clin North Am. 2019, PP.869-889. DOI: 10.1016/j.idc.2019.07.001 20. Edson Zangiacomi Martinez, Davi Casale Aragon, Altacílio Aparecido Nunepp. Long-term forecasts of the COVID-19 epidemic: a dangerous idea // Rev Soc Bras Med Trop. 2020, V.53, PP.1-5. DOI: 10.1590/0037-8682-0481-2020 21. Edson Zangiacomi Martinez, Davi Casale Aragon, Altacílio Aparecido Nunepp. Short-term forecasting of daily COVID-19 cases in Brazil by using the Holt's model // Rev Soc Bras Med Trop. 2020, PP.1-5. DOI: 10.1590/0037-8682-0283-2020 22. Evan L. Ray, Nicholas G. Reich. Prediction of infectious disease epidemics via weighted density ensembles // PLoS Comput Biol. 2018, PP.1-23. DOI: 10.1371/journal.pcbi.1005910 23. Francesca Russo, Gisella Pitter, Filippo Da Re, Michele Tonon, Francesco Avossa, Stefania Bellio, Ugo Fedeli, Lorenzo Gubian, Daniele Monetti, Mario Saia, Francesca Zanella, Manuel Zorzi, Elena Narne, Domenico Mantoan. Epidemiology and public health response in early phase of COVID-19 pandemic, Veneto Region, Italy, 21 February to 2 April 2020 // Euro Surveill. 2020, PP.1-10. DOI: 10.2807/1560-7917.EPP.2020.25.47.2000548 24. Freya M. Shearer, Robert Moss, Jodie McVernon, Joshua V. Ross, James M. McCaw. Infectious disease pandemic planning and response: Incorporating decision analysis // PLoS Med. 2020, PP.1-12. DOI: 10.1371/journal.pmed.1003018 25. Gerardo Chowell, Amna Tariq, James M. Hyman. A novel sub-epidemic modeling framework for short-term forecasting epidemic waves // BMC Med. 2019, PP.1-18. DOI: 10.1186/s12916-019-1406-6 26. Hermann Meyer, Rosina Ehmann, Geoffrey L. Smith. Smallpox in the Post-Eradication Era // Virusepp. 2020, PP.1-11. DOI: 10.3390/v12020138 27. Jianxi Luo. Forecasting COVID-19 pandemic: Unknown unknowns and predictive monitoring // Technol Forecast Soc Change. 2021, PP. 1-4. DOI: 10.1016/j.techfore.2021.120602 28. Jitendra Singh Rathore, Chaitali Ghosh. Severe acute respiratory syndrome coronavirus-2 (SARS-CoV-2), a newly emerged pathogen: an overview // Pathog Dipp. 2020, PP.1-9. DOI: 10.1093/femspd/ftaa042 29. Konstantinos Nikolopoulos, Sushil Punia, Andreas Schäfers, Christos Tsinopoulos, Chrysovalantis Vasilakipp. Forecasting and planning during a pandemic: COVID-19 growth rates, supply chain disruptions, and governmental decisions // Eur J Oper Repp. 2021, pp.99-115. DOI: 10.1016/j.ejor.2020.08.001 30. M. Steven Oberste, Howard L. Lipton. Global polio perspective // Neurology. 2014, pp.1831-1832. DOI: 10.1212/WNL.0000000000000426 31. M.L. Yakovenko, A.P. Gmyl, O.E. Ivanova, T.P. Eremeeva, A.P. Ivanov, M.A. Prostova, O.Y. Baykova, O.V. Isaeva, G.Y. Lipskaya, A.K. Shakaryan, O.M. Kew, J.M. Deshpande, V.I. Agol. The 2010 outbreak of poliomyelitis in Tajikistan: epidemiology and lessons learnt // Euro Surveill. 2014, V.19, №7, pp.1-13. DOI: 10.2807/1560-7917.es2014.19.7.20706 32. Matthew Biggerstaff, Fredrick Scott Dahlgren, Julia Fitzner, Dylan George, Aspen Hammond, Ian Hall, David Haw, Natsuko Imai, Michael A. Johansson, Sarah Kramer, James M. McCaw, Robert Moss, Richard Pebody, Jonathan M. Read, Carrie Reed, Nicholas G. Reich, Steven Riley, Katelijn Vandemaele, Cecile Viboud, Joseph T. Wu. Coordinating the real-time use of global influenza activity data for better public health planning // Influenza Other Respir Virusepp. 2020, PP.105-110. DOI: 10.1111/irv.12705 33. Mohammad Abdullah Al Amad, Ali Ali Al Mahaqri, Abdulwahed Abdulgabar Al Serouri, Yousef PP. Khader. Severe Acute Respiratory Infections With Influenza and Noninfluenza Respiratory Viruses: Yemen 2011-2016 // Inquiry. 2019, V.56, PP.1-7. DOI: 10.1177/0046958019850731 34. Mohammed A.A. Al-Qaness, Ahmed A. Ewees, Hong Fan, Mohamed Abd El Aziz. Optimization Method for Forecasting Confirmed Cases of COVID-19 in China // J Clin Med. 2020, PP.1-15. DOI: 10.3390/jcm9030674 35. Muhammad Ali, Dost Muhammad Khan, Muhammad Aamir, Umair Khalil, Zardad Khan. Forecasting COVID-19 in Pakistan // PLoS One. 2020, PP.1-13. DOI: 10.1371/journal.pone.0242762 36. Pranay Nadella, Akshay Swaminathan, PP.V. Subramanian. Forecasting efforts from prior epidemics and COVID-19 predictions // Eur J Epidemiol. 2020, PP.1-3. DOI: 10.1007/s10654-020-00661-0 37. Sam Ghebrehewet, Peter MacPherson, Antonia Ho. Influenza // BMJ. 2016, PP.1-9. DOI: 10.1136/bmj.i6258 38. Sen Pei, Xian Teng, Paul Lewis, Jeffrey Shaman. Optimizing respiratory virus surveillance networks using uncertainty propagation // Nat Commun. 2021, PP.1-10. DOI: 10.1038/s41467-020-20399-3 39. Siukan Law, Albert Wingnang Leung, Chuanshan Xu. Severe acute respiratory syndrome (SARS) and coronavirus disease-2019 (COVID-19): From causes to preventions in Hong Kong // Int J Infect Dipp. 2020, PP.156-163. DOI: 10.1016/j.ijid.2020.03.059 40. Sunil Bahl, Pankaj Bhatnagar, Roland W. Sutter, Sigrun Roesel, Michel Zaffran. Global Polio Eradication - Way Ahead // Indian J Pediatr. 2018, PP.124-131. DOI: 10.1007/s12098-017-2586-8 41. Syed Zawar Shah, Muhammad Saad, Mohammad Hasan Rahman Khattak, Muhammad Rizwan, Asma Haidari, Fatima Idreepp. "Why we could not eradicate polio from Pakistan and how can we?" // J Ayub Med Coll Abbottabad. 2016, PP. 423-425. 42. T. Jacob John, Vipin M. Vashishtha. Eradicating poliomyelitis: India's journey from hyperendemic to polio-free status // Indian J Med Repp. 2013, PP.881-894. 43. World Health Organization. Health topicpp. Poliomyelitipp. https://www.who.int/health-topics/poliomyelitis#tab=tab_1 44. World Health Organization. Health topicpp. Smallpox. https://www.who.int/health-topics/smallpox#tab=tab_1 45. Yan Hao, Ting Xu, Hongping Hu, Peng Wang, Yanping Bai. Prediction and analysis of Corona Virus Disease 2019 // PLoS One. 2020, PP.1-15. DOI: 10.1371/journal.pone.0239960 46. Yuefei Jin, Haiyan Yang, Wangquan Ji, Weidong Wu, Shuaiyin Chen, Weiguo Zhang, Guangcai Duan. Virology, Epidemiology, Pathogenesis, and Control of COVID-19 // Virusepp. 2020, PP.1-17. DOI: 10.3390/v12040372 References: 1. Aikimbaev A.M. Blizhnevostochnyi respiratornyi sindrom koronavirusa (obzor informatsii) [Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (Information Review)]. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e naseleniya [Environment and public health]. 2015, №3, pp. 20-31. [in Russian] 2. Aikimbaev A.M., Suleimenova ZH.N., Bekenov ZH.E. Obzor situatsii po pandemii COVID – 19 [COVID - 19 pandemic situation overview]. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e naseleniya [Environment and public health]. 2020, №2, pp. 4-26. [in Russian] 3. Balakhonov S.V., Chesnokova M.V, Perezhogin A.N., Nikitin A.YA., Kaverzina S.V., Breneva N.V., Dugarzhapova Z.F., Savinykh D.F., Potalitsina N.E., Gavrilova T.A., Likhanova N.A., Chumachenko I.G., Khakimova M.I. Ehpidemiologicheskaya situatsiya po COVID-19 v Irkutskoi oblasti i prognoz ee rasprostraneniya [Epidemiological situation on COVID-19 in the Irkutsk region and forecast of its spread]. Problemy osobo opasnykh infektsii [Problems of especially dangerous infections]. 2020, №4, pp. 34-40. DOI: 10.21055/0370-1069-2020-4-34-40. [in Russian] 4. Bekenov Zh.E., Suleimenova Zh.N., Aikimbaev A.M., Nusupbaeva G.E. Sovremennyi ehpidemicheskii potentsial koronavirusov [Current epidemic potential of coronaviruses]. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e naseleniya [Environment and public health]. 2020, №1, pp. 4-17. [in Russian] 5. Bessonova O.A., Grebenyuk I.F., Kenzhegalieva V.T. Laboratornyi monitoring za grippom i ORVI v Zapadno-Kazakhstanskoi oblasti v ehpidsezony 2011-2017 gg. [Laboratory monitoring for influenza and ARVI in the West Kazakhstan region during the epidemiological seasons of 2011-2017.]. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e naseleniya [Environment and public health]. 2017, №4, pp. 16-21. [in Russian] 6. Bolotin E.I., Tsitsiashvili G.SH., Anan'ev V.YU. Prognozirovanie infektsionnoi zabolevaemosti: novye podkhody [Prediction of Infectious Disease: New Approaches]. Zdorov'e naseleniya i sreda obitaniya [Public health and habitat.]. 2010. pp. 15-19. [in Russian] 7. Bolotin E.I., Tsitsiashvili G.SH., Fedorova S.YU. Teoreticheskie i prakticheskie aspekty faktornogo prognozirovaniya infektsionnoi zabolevaemosti [Theoretical and practical aspects of factorial prediction of infectious morbidity]. Ehkologiya cheloveka [Human Ecology]. 2010, pp. 42-47. [in Russian] 8. Byuro natsional'noi statistiki Agentstva po strategicheskomu planirovaniyu i reformam Respubliki Kazakhstan. https://stat.gov.kz/region/268020?lang=ru [in Russian] 9. Vsemirnaya Organizatsiya Zdravookhraneniya. Voprosy zdravookhraneniya. Gripp [Flu]. https://www.who.int/topics/influenza/ru/ (accessed: May 15, 2021) [in Russian] 10. Ministerstvo zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan. Statistika razvitiya pandemii koronavirusa Covid-19 v Kazakhstane. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm?lang=ru (accessed: May 15, 2021) [in Russian] 11. Ministerstvo zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan. Ehpidemiologicheskaya situatsiya po zabolevaemosti ORVI i grippom v Respublike Kazakhstan. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm/press/news/details/epidemiologicheskaya-situaciya-po-zabolevaemosti-orvi-i-grippom-v-respublike-kazahstan-na-20-oktyabrya-2018-goda (accessed: May 15, 2021) [in Russian] 12. Smagulova M.K., Nusupbaeva G.E. Ehpidemiologicheskaya situatsiya po zabolevaemosti ORVI i grippom v mire i Respublike Kazakhstan [Epidemiological situation on the incidence of ARVI and influenza in the world and the Republic of Kazakhstan]. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e naseleniya [Environment and public health]. 2020, №1, pp. 50-56. [in Russian] 13. Smagulova M.K., Nusupbaeva G.E., Amandosova D.M., Smagul M.A., Kuatbaeva A.M. Informatsiya po ORVI i grippu po itogam ehpidsezona 2016-2017 gg. [Information on SARS and influenza following the epidemiological season 2016-2017.]. Okruzhayushchaya sreda i zdorov'e naseleniya [Environment and public health]. 2017, №2, pp. 24-33. [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 129

Түйенді сөздер:

Библиографиялық сілтемелер

Юнкина Л.С., Токанова Ш.Е., Оспанов Е.А., Смаил Е.М. Аса қауіпті инфекциялар бойынша эпидемиологиялық жағдайды талдау және оларды болжаудың әлемдік тәжірибесі: әдеби шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 1 (Т.24). Б. 126-138. doi 10.34689/SH.2022.24.1.015

Авторизируйтесь для отправки комментариев