ТАНЫМДЫҚ БҰЗЫЛУЛАРДЫҢ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ, ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ.
Өзектілігі: Қартайған кездегі танымдық функциялардың төмендеуі жасқа байланысты қалыпты өзгерістерден жеңіл дәрежеде, жеңіл танымдық бұзылыста, деменцияның ең ауыр түрінде болады. Деменция жеке адамға және қоғамға айтарлықтай әсер етеді, тіпті танымдық функциялардың салыстырмалы түрде төмендеуі функционалды өзгерістердің айтарлықтай деңгейіне және өмір сүру сапасының төмендеуіне әкелуі мүмкін. Танымдық құлдырауды азайту үшін оның себептерін білу қажет. танымдық құлдырау сипатындағы жыныстық айырмашылықтар әртүрлі қауіп факторлары, патогенез және ең бастысы емдеу туралы маңызды ақпарат бере алады.
Мақсаты: жынысына байланысты танымдық бұзылулардың қауіп факторларының айырмашылықтары туралы халықаралық зерттеулерге шолу жасау.
Іздеу стратегиясы: Scopus, Web of Science, MedLine, PubMed, Cochrane Library, Google Scholar сияқты мәліметтер базасында іздеу жүргізілді. Іздеу тереңдігі 15 жыл болды (2005-2020). Қосу критерийлері: әдебиеттерге шолулар, түпнұсқа мақалалар, мета-талдаулар; ашық қол жетімді және ағылшын және орыс тілдерінде толық мәтіні бар жарияланымдар. Алынып тасталатын критерийлері: әдіснамалық сапасы төмен жарияланымдар, конференция материалдары. Біз осы шолуға 44 жарияланымды енгіздік.
Нәтижелер мен тұжырымдар: халықаралық зерттеулер гендерлік айырмашылықтардың танымдық қызметке әсерін көрсетеді. Бір жыл ішінде ерлерде орташа танымдық бұзылулардың саны әйелдерге қарағанда жоғары екендігі анықталды. Ер адамдарда жеңіл танымдық бұзылулар жоғары болды. Әйелдер мен ерлердің маңызды айырмашылығы депрессия көрсеткішінің жоғары болуы болды. Альцгеймер ауруымен байланысты әйелдерде деменцияның даму қаупі жоғары, ал ер адамдарда тамырлы деменцияның даму қаупі жоғары.
Асель Р. Тукинова1, Гульнар М. Шалгумбаева1, Жанна А. Мусабекова1, Сергей Н. Молчанов1, Жанар М. Жуманбаева1,
Анаргуль Г. Куанышева1, Айнур С. Крыкпаева1
1 «Семей медицина университеті» КеАҚ, Семей қаласы, Қазақстан Республикасы.
1. Яхно Н.Н., Коберская Н.Н., Захаров В.В., Гришина Д.А., Локшина А.Б., Мхитарян Э.А., Посохов С.И., Савушкина И.Ю. Влияние возрастных, гендерных, коморбидных сердечно-сосудистых и эмоциональных факторов на субъективное когнитивное снижение // Неврологический журнал 2018. 23 (4): 184–189. DOI: http://dx.doi.org/10.18821/1560-9545-2018-23-4-184-189.
2. Alley D., Suthers K., Crimmins E. Education and cognitive decline in older Americans: Results from the AHEAD sample // Res Aging. 2007. 29: 73–94.
3. Andersen K., Launer L.J., Dewey M.E., Letenneur L., Ott A., Copeland JR.M., et al. Gender differences in the incidence of AD and vascular dementia: The EURODEM Studies // Neurology. 1999. 53:1992. [PubMed: 10599770]
4. Arntzen K.A., Schirmer H., Wilsgaard T., Mathiesen E.B. Impact of cardiovascular risk factors on cognitive function: The Tromso study // Eur J Neurol. 2011. 18: 737–743.
5. Artero S., Ancelin M.L., Portet F., Dupuy A., Berr C., et al. Risk profiles for mild cognitive impairment and progression to dementia are gender specific // J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008. 79: 979–984.
6. Barnes L., Wilson R., Schneider J., Bienias J., Evans D., Bennett D. Gender, cognitive decline, and risk of AD in older persons // Neurology. 2003. 60:1777–81. [PubMed: 12796530]
7. Bramen J.E., Hranilovich J.A., Dahl R.E., Forbes E.E., Chen J., Toga A.W., Dinov I.D., Worthman C.M., Sowell E.R. Puberty influences medial temporal lobe and cortical gray matter maturation differently in boys than girls matched for sexual maturity // Cereb Cortex. 2011. 21:636–46. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
8. Brevik E.J., Eikeland R.A., Lundervold A.J. Subthreshold depressive symptoms have a negative impact on cognitive functioning in middle-aged and older males // Front Psychol. 2013. 4: 309.
9. Buchman A.S., Tanne D., Boyle P.A., Shah R.C., Leurgans S.E., et al. Kidney function is associated with the rate of cognitive decline in the elderly // Neurology. 2009. 73: 920–927.
10. Caracciolo B., Gatz M., Xu W. et al. Differential distribution of subjective and objective cognitive impairment in the population: A nationwide twin-study // J. Alzheimers Dis. 2012. 29 (2): 393–403.
11. Caselli R. J. et al. Subjective Cognitive Decline: Self and Informant Comparisons. // Alzheimers Dement. 2014 January. 10(1).
12. Chêne G., Beiser A., Au R., Preis S.R., Wolf P.A., Dufouil C., et al. Gender and incidence of dementia in the Framingham Heart Study from mid-adult life // Alzheimer’s & Dementia. 2015. 11:310–20.
13. Corder E.H., Ghebremedhin E., Taylor M.G., Thal D.R., Ohm T.G., Braak H. The Biphasic Relationship between Regional Brain Senile Plaque and Neurofibrillary Tangle Distributions: Modification by Age, Sex, and APOE Polymorphism // Annals of the New York Academy of Sciences. 2004; 1019:24–8. [PubMed: 15246987]
14. Ferreira L., Ferreira Santos-Galduróz R., Ferri C.P., Fernandes Galduróz J.C.. Rate of cognitive decline in relation to sex after 60 years-of-age: A systematic review. // Geriatrics & gerontology international. 2014; 14:23–31.
15. Ferri C.P., Sousa R., Albanese E., Ribeiro W.S., Honyashiki M. World Alzheimer Report 2009-Executive Summary. Edited by: Prince M, Jackson J London // London: Alzheimer’s Disease International. 2009: 1-22
16. Fiest K.M., Roberts J.I., Maxwell C.J., Hogan D.B., Smith E.E., Frolkis A., et al. The Prevalence and Incidence of Dementia Due to Alzheimer’s Disease: a Systematic Review and Meta-Analysis // Canadian Journal of Neurological Sciences / Journal Canadien des Sciences Neurologiques. 2016. 43: S51–S82. [PubMed: 27307128]
17. Grambaite R., Hessen E., Auning E. et al. Correlates of Subjective and Mild Cognitive Impairment: Depressive Symptoms and CSF Biomarkers // Dement Geriatr Cogn Disord Extra. 2013. 3:291–300.
18. Henderson V.W. Alzheimer’s disease: Review of hormone therapy trials and implications for treatment and prevention after menopause // The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology. 2014. 142:99–106. [PubMed: 23727128]
19. Hohman T.J., Beason-Held L.L., Lamar M., Resnick S.M. Sub Subjective Cognitive Complaints and Longitudinal Changes in Memory and Brain Function // Neuropsychology. 2011 January. 25 (1): 125–130.
20. Holmen J., Le M., Midthjell K., et al. Gender differences in subjective memory impairment in a general population: the HUNT study, Norway // BMC Psychology. 2013.1
21. Hyman B.T., Gomez-Isla T., Briggs M., Chung H., Nichols S., Kohout F., et al. Apolipoprotein E and cognitive change in an elderly population // Annals of Neurology. 1996; 40:55–66. [PubMed: 8687193]
22. Koolschijn P.C., Crone E.A. Sex differences and structural brain maturation from childhood to early adulthood // Dev Cogn Neurosci. 2013. 5:106–18. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
23. Laws K.R., Irvine K., Gale T.M. Sex differences in cognitive impairment in Alzheimer’s disease // World J Psychiatr. 2016. 6(1):54-65 Available from: URL: http://www.wjgnet.com/2220-3206/full/v6/i1/54.htm DOI: http://dx.doi.org/10.5498/wjp.v6.i1.54
24. Lipnicki D.M., Sachdev P.S., Crawford J., Reppermund S., Kochan N.A., et al. Risk Factors for Late-Life Cognitive Decline and Variation with Age and Sex in the Sydney Memory and Ageing Study // PLoS ONE. 2013.8(6):e65841. doi:10.1371/journal.pone.0065841
25. McCarrey A.C., An Y., Kitner-Triolo M.H., Ferrucci L., Resnick S.M. Sex differences in cognitive trajectories in clinically normal older adults // Psychology and aging. 2016; 31:166. [PubMed: 26796792]
26. Mielke M.M., Vemuri P., Rocca W.A. Clinical epidemiology of Alzheimer’s disease: assessing sex and gender differences // Clin Epidemiol. 2014. 6:37–48. [PubMed: 24470773]
27. Millan-Calenti J.C., Tubio J., Pita-Fernandez S., Rochette S., Lorenzo T., et al. Cognitive impairment as predictor of functional dependence in an elderly sample. // Arch Gerontol Geriatr. 2012. 54: 197–201.
28. Mi-Young Kim, Kyeongjin Kim, Chang Hyung Hong, Sang Yoon Lee, Yi-Sook Jung. Sex Differences in Cardiovascular Risk Factors for Dementia // Biomol Ther. 2018;26(6), 521-532
29. Mortensen E.L., Høgh P. A gender difference in the association between APOE genotype and age-related cognitive decline // Neurology. 2001. 57:89–95. [PubMed: 11445633]
30. Neufang S., Specht K., Hausmann M., Gunturkun O., Herpertz-Dahlmann B., Fink G.R., Konrad K. Sex differences and the impact of steroid hormones on the developing human brain // Cereb Cortex. 2009. 19:464–73. [PubMed] [Google Scholar]
31. Perera G., Pedersen L., Ansel D., Alexander M., Arrighi H.M., Avillach P., et al. Dementia prevalence and incidence in a federation of European Electronic Health Record databases: The European Medical Informatics Framework resource // Alzheimer’s & Dementia. 2018; 14:130–9.
32. Plassman B.L., Williams JW. Jr., Burke J.R., Holsinger T., Benjamin S. Systematic review: factors associated with risk for and possible prevention of cognitive decline in later life // Ann Intern Med. 2010; 153: 182–193.
33. Podcasy J.L, Epperson C.N. Considering sex and gender in Alzheimer disease and other dementias. // Dialogues Clin Neurosci. 2016; Dec;18(4):437-446. doi: 10.31887/DCNS.2016.18.4/ cepperson.
34. Reisberg B., Prichep L., Mosconi L., et al. The pre-mild cognitive impairment, subjective cognitive impairment stage of Alzheimer’s disease // Alzheimers Dement. 2008;4:S98–108
35. Rena Li, Meharvan Singh. Sex Differences in Cognitive Impairment and Alzheimer’s Disease // Front Neuroendocrinol. 2014. August. 35(3): 385–403.doi:10.1016/j.yfrne.2014.01.002
36. Rentz D.M., Weiss B.K., Jacobs E.G., Cherkerzian S., Klibanski A., Remington A., et al. Sex differences in episodic memory in early midlife: Impact of reproductive aging // Menopause. 2017. 24:400–8. [PubMed: 27824681]
37. Roberts R.O., Geda Y.E., Knopman D.S., Cha R.H., Pankratz V.S., Boeve B.F., Tangalos E.G., Ivnik R.J., Rocca W.A., Petersen R.C. The incidence of MCI differs by subtype and is higher in men The Mayo Clinic Study of Aging // Neurology. Jan 2012. 78 (5) 342-351. DOI: 10.1212/WNL.0b013e3182452862
38. Rocca W.A., Bower J.H., Maraganore D.M., Ahlskog J.E., Grossardt B.R., de Andrade M., et al. Increased risk of cognitive impairment or dementia in women who underwent oophorectomy before menopause // Neurology. 2007; 69:1074–83. [PubMed: 17761551]
39. Sachdev P.S., Lipnicki D.M., Crawford J., Reppermund S., Kochan N.A., et al. Risk profiles of subtypes of mild cognitive impairment: the Sydney memory and ageing study // J Am Geriatr Soc. 2012. 60: 24–33.
40. Sachdev P.S., Lipnicki D.M., Crawford J., Reppermund S., Kochan N.A., et al. Risk Profiles for Mild Cognitive Impairment Vary by Age and Sex: The Sydney Memory and Ageing Study // Am J Geriat Psychiat. 2012;20: 854–865.
41. Sachdev P.S., Brodaty H., Valenzuela M.J., Lorentz L.M., Koschera A. Progression of cognitive impairment in stroke patients // Neurology. 2004. 63. pp. 1618– 1623.
42. Shao H., Breitner JC.S., Whitmer R.A., Wang J., Hayden K., Wengreen H., et al. Hormone therapy and Alzheimer disease dementia: New findings from the Cache County Study // Neurology. 2012. 79:1846–52. [PubMed: 23100399]
43. Swan G.E., Lessov-Schlaggar C.N., Carmelli D., Schellenberg G.D., Rue A.L. Apolipoprotein E ε4 and Change in Cognitive Functioning in Community-Dwelling Older Adults // Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology. 2005. 18:196–201. [PubMed: 16306239]
44. Van Hooren S., Valentijn A., Bosma H., Ponds R., Van Boxtel M., Jolles J. Cognitive functioning in healthy older adults aged 64–81: a cohort study into the effects of age, sex, and education // Aging, Neuropsychology, and Cognition. 2007. 14:40–54.
45. Wang H.X., Jin Y., Hendrie H.C., Liang C., Yang L., et al.) Late life leisure activities and risk of cognitive decline. // J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2013; 68: 205–213.
46. Wilson R.S., Arnold S.E., Tang Y., Bennett D.A. Odor identification and decline in different cognitive domains in old age // Neuroepidemiology. 2006. 26: 61–67.
References: [1]
1. Yakhno N.N., Koberskaya N.N., Zakharov V.V., Grishina D.A., Lokshina A.B., Mkhitaryan E.A., Posokhov S.I., Savushkina I.Yu. Vliyanie vozrastnykh, gendernykh, komorbidnykh serdechno-sosudistykh i emotsional'nykh faktorov na sub"ektivnoe kognitivnoe snizhenie [Influence of age, gender, comorbid cardiovascular and emotional factors on subjective cognitive decline]. Nevrologicheskii zhurnal [Neurological Journal]. 2018. 23 (4): 184–189 DOI: http://dx.doi.org/10.18821/1560-9545-2018-23-4-184-189. (in Russian).
Көрген адамдардың саны: 134
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Тукинова А.Р., Шалгумбаева Г.М., Мусабекова Ж.А., Молчанов С.Н., Жуманбаева Ж.М., Куанышева А.Г., Крыкпаева А.С. Танымдық бұзылулардың қауіп факторлары, гендерлік ерекшеліктері. Әдеби шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 1 (Т.24). Б. 178-184. doi 10.34689/SH.2022.24.1.020Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ