ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕ ДЕПРЕССИЯ МЕН СУИЦИДТІҢ АЛДЫН-АЛУЫ БОЙЫНША МЕКТЕП БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ. ӘДЕБИ ШОЛУ
Өзектілігі Алдын алу бағдарламаларын іске асыру үшін мектеп жүйесін пайдалану жастарды қамтудың табиғи және қолжетімді тәсілін қамтамасыз етеді. Қазақстанда да, басқа елдерде де жүргізілген зерттеулер суицид жасаған жасөспірімдердің кемінде 90% - ында депрессия белгілері болғанын көрсетеді. Суицид жасөспірімдер арасындағы сыртқы себептерден өлімнің жетекші себептерінің бірі болып табылады.
Бұл әдеби шолудың мақсаты 15-17 жас аралығындағы жасөспірімдерде мазасыздық-депрессиялық бұзылулардың алдын-алу бағдарламаларын бағалау мүмкіндіктері мен әдістеріне талдау жасау болып табылады.
Іздеу стратегиясы: Әдебиетке шолу 2021 жылы жасалды. Материалдар жиынтығы келесі базалар бойынша жүргізілді: MEDLINE/ PubMed, SCOPUS, Web of Science, PsycINFO. Iздеу ауқытының ауқумдылығы 10 жыл, 2010-2020 жыл арасында. Зерттеудің әртүрлі әдіснамасын ескере отырып, шолу баяндау сипатында болады. Нәтижелер осындай бағдарламалардың қалыпты, бірақ нақты профилактикалық әсерін көрсетті. Алдын алу бағдарламалары өз-өзіне қол жұмсау деңгейіне әсер ету стратегиясын жоспарлауға мүмкіндік береді.
Нәтижелер: мақалада әртүрлі ортада және әдістемелерде жүргізілетін мазасыздық-депрессиялық бұзылыстарды анықтау және олардың алдын алу бойынша жасөспірімдерге арналған әмбебап профилактикалық бағдарламалар қамтылған. Бағдарламалар Қазақстанда, ТМД, Батыс Еуропа, Солтүстік Америка, Австралия елдерінде жүзеге асырылады. Жасөспірімдерге арналған профилактикалық бағдарламалардың ең ірі жобалары (SEYLE, LARS / LISA, Op Volle Kracht, SPARX) нақты егжей-тегжейлі сипатталған, оларды жүзеге асыру ерекшеліктері, оң және теріс салдары, іске асыру қиындықтары. Алдын алу бағдарламалары жасөспірімдерді бұзылуларымен анықтауға және кейінгі тексерулерде симптомдарды азайтуға, денсаулық сақтау саласына жүктемені азайтуға, ауруханаға жатқызу мен емдеу жиілігін азайтуға мүмкіндік береді. Мұндай бағдарламалардың кемшіліктері қоғамдық және саяси ортада қолдаудың қажеттілігі, қаржылық шығындар, көптеген мамандарды тарту және нәтижені сақтау үшін ұзақ уақыт қолдану қажет.
Қорытынды алдын-алу бағдарламалары суицид деңгейіне әсер ету стратегиясын жоспарлауға мүмкіндік береді, бірақ оларды бағалау қиын, зерттеу әдістемелері әртүрлі, бағалаудың қолайлы әдісі жоқ, зерттеулердің мерзімі мен араласуды бағалау мерзімі анықталмаған, болашақ зерттеушілер ескеруі керек.
Анастасия А. Садовская1, https://orcid.org/0000-0001-5373-6423
Николай А. Негай1,2, https://orcid.org/0000-0002-6635-1765
1 С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университеті,
Алматы қаласы, Қазақстан Республикасы;
2 Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығы,
Алматы қаласы, Қазақстан Республикасы.
1. Алтыбаева Г.К., Оспанова Н.Н. Оценка суицидального риска у студентов первого курса медицинского университета (панельное исследование) // Наука и Здравоохранение. 2017. №2. С.48-58.
2. База данных ЮНИСЕФ, Trans Monee, 2012. http://transmonee.org/ru/ (Дата обращения: 21.11.2020)
3. Бек Дж. Когнитивно-поведенческая терапия. От основ к направлениям. — М., 2018. С 28-70.
4. Вихристюк О.В. Основные направления программы профилактики суицидального поведения в системе образования // Вестник ВятГУ. 2012. №3. С. 150-153
5. Всемирная организация здравоохранения. Европейское региональное бюро. 2020. Основные показатели здоровья: В центре внимания: Повестка дня в области устойчивого развития на период до 2030 года. Всемирная организация здравоохранения. Европейское региональное бюро Копенгаген, 2021. С 1-12
6 Демографические характеристики. Структура смертности детей от 0-17 лет. Сайт Бюро национальной статистики Агенства по стратегическому планированию и реформамам /https://bala.stat.gov.kz/tempy-rosta-chislennosti-detej/] (Дата обращения 13.09.2021)
7. Ефимова О.И. Профилактика суицидального поведения подростков в образовательных учреждениях России: результаты мониторинга // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. Серия: Социальные науки. 2014. №4. С. 130-136
8. Игисинов Н.С., Кожахметова Г.Б. Эпидемиологи-ческие аспекты суицидов в мегаполисах Казахстана // J. Medicine (Almaty). 2015. No7 (157). С.6-10.
9. Канавина С.С. Формирование позитивной временной перспективы и снижение уровня безнадежности в первичной профилактике суицидального поведения среди подростков // Baikal Research Journal. 2018. Т.9, № 4. С 7-13 doi: 10.17150/2411-6262.2018.9(4).7
10. Касымжанова Ж.К., Мусабаева А.М., Алтынбеков К.С. Обзор рекомендаций по разработке национальных стратегий превенции суицидального поведения // Mедицина. 2013. №8. C.51-55.
11.Калиева А.А., Нурдыбаев А.К., Молдагалиев Т.М. Медико-социальное исследование завершенных суицидов среди несовершеннолетних в Восточно-Казахстанской области и разработка мероприятий по их профилактике. Алматы: Журнал "Психиатрия, психотерапия и наркология / Материалы научно-практической конференции с международным участием "Психическое здоровье в структуре общественного зравоохранения", 2017. 1-2(47). C.132-138.
12. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 30 ноября 2020 года № ҚР ДСМ-224/2020 «Об утверждении стандарта организации оказания медико-социальной помощи в области психического здоровья населению Республики Казахстан». http://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021712. (Дата обращения: 12.09.2021)
13. Робинсон Д., Херрман Х. Профилактика суицидального поведения молодых в Австралии // Социальная и клиническая психиатрия. 2014. №4. Стр 20-23 URL: https://cyberleninka.ru/article/n/profilaktika-suitsidalnogo-povedeniya-molodyh-v-avstralii (дата обращения: 12.09.2021)
14. Садыков Р.М., Большакова Н.Л. Социально-психологическая профилактика суицидального поведения среди молодежи // Концепт. 2019. №10. Стр 1-7 [электронное издание] – URL: http://e-koncept.ru/2019/192041.htm.
15. Скляр С.В., Жиенбаева Н.Б., Вихновская М.В., Пономарев Р.Д. Предрасполагающие факторы и методы коррекции суицидального поведения у подростков // Медицина, Алматы, 2017. №7 (181), С. 36-41
16. Статистика по смертям от внешних причин (сайт Генеральной прокуратуры РК. https://www.gov.kz/memleket/entities/prokuror?lang=ru Дата обращения 20.10.2020)
17. Холмогорова А.Б., Воликова С.В. Основные итоги исследований факторов суицидального риска у подростков на основе психосоциальной многофакторной модели расстройств аффективного спектра. // Медицинская психология в России: электрон. науч. журн. 2012. №2. С. 122-132 [Электронный ресурс]
18. Ahern S., Burke L.A., McElroy B., Corcoran P., McMahon E.M., Keeley H., Carli V., Wasserman C. et al. A cost-effectiveness analysis of school-based suicide prevention programmes. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2018 Oct. 27(10):1295-1304. doi: 10.1007/s00787-018-1120-5. Epub 2018 Feb 14. PMID: 29442231.
19. Barzeva S.A., Richards J.S., Meeus W.H.J., Oldehinkel A.J. The social withdrawal and social anxiety feedback loop and the role of peer victimization and acceptance in the pathways // Dev Psychopathol. 2019. Oct. 31:1-16.
20. Balaguru V., Sharma J., Waheed W. Understanding the effectiveness of school-based interventions to prevent suicide: a realist review // Child Adolesc Ment Health. 2013 Sep. 18(3):131-139.
21. Barlett C.P., Rinker A., Roth B. Cyberbullying perpetration in the COVID-19 era: An application of general strain theory // J Soc Psychol. 2021 Jul 4. 161(4):466-476. doi: 10.1080/00224545.2021.1883503
22. Borges G., Benjet C., Medina-Mora M.E., Orozco R., Familiar I., Nock M.K., Wang P.S. Service use among Mexico City adolescents with suicidality // J Affect Disord. 2010. Jan. 120(1-3):32-39. doi: 10.1016/j.jad.2009.04.008.
23. Bottino S.M., Bottino C.M., Regina C.G., Correia A.V., Ribeiro W.S. Cyberbullying and adolescent mental health: systematic review. Cad Saude Publica. 2015 Mar. 31(3):463-475. doi: 10.1590/0102-311x00036114
24. Bennett K., Rhodes A.E., Duda S., Cheung A.H., Manassis K., Links P., Mushquash C., Braunberger P., et al. A Youth Suicide Prevention Plan for Canada: A Systematic Review of Reviews // Can J Psychiatry. 2015 Jun. 60(6):245-257.
25. Calear A.L., Christensen H. Systematic review of school-based prevention and early intervention programs for depression // Journal of Adolescence. 2010. 33, pp. 429-438.
26. Calear A.L., Morse A.R., Batterham P.J., Forbes O., Banfield M. Silence is Deadly: A controlled trial of a public health intervention to promote help-seeking in adolescent males // Suicide Life Threat Behav. 2021. Apr. 51(2):274-288. doi: 10.1111/sltb.12703. PMID: 33876483.
27. Carli V., Wasserman C., Wasserman D., Sarchiapone M., Apter A., Balazs J., Bobes J., Brunner R. et al. The saving and empowering young lives in Europe (SEYLE) randomized controlled trial (RCT): methodological issues and participant characteristics // BMC Public Health. 2013. May 16. 13:479-488. doi: 10.1186/1471-2458-13-479.
28. Corrigan Patrick & Druss, Benjamin & Perlick, Deborah. The Impact of Mental Illness Stigma on Seeking and Participating in Mental Health Care // Psychological Science in the Public Interest. 2014. 15. Pp 37-70.
29. Dodge K.A., Godwin J. Conduct Problems Prevention Research Group. Social-information-processing patterns mediate the impact of preventive intervention on adolescent antisocial behaviour // Psychol Sci. 2013 Apr. 24(4):456-465. doi: 10.1177/0956797612457394.
30. Das J.K., Salam R.A., Lassi Z.S., Khan M.N., Mahmood W., Patel V., Bhutta Z.A. Interventions for Adolescent Mental Health: An Overview of Systematic Reviews // J Adolesc Health. 2016 Oct. 59(4S):S49-S60.
31. Fisak B.J., Richard D., Mann A. The prevention of child and adolescent anxiety: A meta-analytic review // Prevention Science, 12 (2011), pp. 255-268.
32. Gulliver A., Griffiths K.M., Christensen H. Perceived barriers and facilitators to mental health help-seeking in young people: a systematic review // BMC Psychiatry. 2010 Dec 30. 10:113-125.
33. Gladstone T.R.G., Beardslee W.R., O'Connor E.E. The prevention of adolescent depression // The Psychiatric Clinics of North America, 2011. 34, pp. 35-52.
34. Godoy Garraza L., Peart Boyce S., Walrath C., Goldston D.B., McKeon R. An Economic Evaluation of the Garrett Lee Smith Memorial Suicide Prevention Program // Suicide Life Threat Behav. 2018. Feb. 48(1):3-11. doi: 10.1111/sltb.12321. Epub 2016 Dec 16. PMID: 27982449.
35. Godoy Garraza L., Walrath C., Goldston D.B., Reid H., McKeon R. Effect of the Garrett Lee Smith Memorial Suicide Prevention Program on Suicide Attempts Among Youths. JAMA Psychiatry. 2015. Nov. 72(11):1143-1149. doi: 10.1001/jamapsychiatry. 2015. 1933. PMID: 26465226.
36. Goldston D.B., Walrath C.M., McKeon R., Puddy R.W., Lubell K.M., Potter L.B., Rodi M.S. National Institute of Health. The Garrett Lee Smith Memorial Suicide Prevention Program // Suicide Life Threat Behav. 2010 June. 40 (3). P. 245–256.
37. Hegerl U. Prevention of suicidal behavior. б.м. // Dialogues Clin Neurosci. 2016. Jun. 18(2):183-90.
38. Horn A.B., Pössel P., Hautzinger M. Promoting adaptive emotion regulation and coping in adolescence: a school-based programme // J Health Psychol. 2011 Mar. 16(2):258-73. doi: 10.1177/1359105310372814.
39. Kaess M., Schnyder N., Michel C., Brunner R., Carli V., Sarchiapone M., Hoven C.W., Wasserman C., et al. Twelve-month service use, suicidality and mental health problems of European adolescents after a school-based screening for current suicidality // Eur Child Adolesc Psychiatry. 2020 Dec 15. Pp 1-10 [published online] doi: 10.1007/s00787-020-01681-7.
40. Kupersmidt J.B., Stelter R., Dodge K.A. Development and validation of the social information processing application: a Web-based measure of social information processing patterns in elementary school-age boys // Psychol Assess. 2011 Dec;23(4):834-847. doi: 10.1037/a0023621.
41. Lindow J.C., Hughes J.L., South C., Gutierrez L., Bannister E., Trivedi M.H., Byerly M.J. Feasibility and Acceptability of the Youth Aware of Mental Health (YAM) Intervention in US Adolescents // Arch Suicide Res. 2020 Apr-Jun;24(2):269-284.
42. Mars B., Heron J., Crane C., Hawton K., Kidger J., Lewis G., Macleod J., Tilling K., Gunnell D. Differences in risk factors for self-harm with and without suicidal intent: findings from the ALSPAC cohort // J Affect Disord. 2014 Oct. 168(100):407-414.
43. Merry S.N., Hetrick S.E., Cox G.R., Brudevold-Iversen T., Bir J.J., McDowell H. Psychological and educational interventions for preventing depression in children and adolescents // Cochrane Database Syst Rev. 2011. Dec 7. Pp12-23
44. Muñoz R.F., Cuijpers P., Smit F., Barrera A.Z., Leykin Y. Prevention of major depression // Annu Rev Clin Psychol. 2010. 6:181-212.
45. McCauley Elizabeth et al. Efficacy of Dialectical Behavior Therapy for Adolescents at High Risk for Suicide: A Randomized Clinical Trial // JAMA psychiatry vol. 75,8 (2018): 777-785. doi:10.1001/jamapsychiatry.2018.1109
46. Nauta M.H., Festen H., Reichart C.G., et al. Preventing mood and anxiety disorders in youth: a multi-centre RCT in the high risk offspring of depressed and anxious patients // BMC Psychiatry. 2012;12:31-45. Published 2012 Apr 17.
47. Nehmy T.J., Wade T.D. Reduction in the prospective incidence of adolescent psychopathology: A review of school-based prevention approaches Mental Health & Prevention, 2 (2014), pp. 66-79.
48. Nakar O., Brunner R., Schilling O., Chanen A., Fischer G., Parzer P., Carli V., Wasserman D., Sarchiapone M., Wasserman C., Hoven C.W., Resch F., Kaess M. Developmental trajectories of self-injurious behavior, suicidal behavior and substance misuse and their association with adolescent borderline personality pathology // J Affect Disord. 2016 Jun.197:231-238. doi: 10.1016/j.jad.2016.03.029. Epub 2016 Mar 10. PMID: 26995466.
49. Organization, World Health. Depression and Other Common Mental Disorders: Global Health Estimates. Geneva: 2017 p23-24
50. Organization, World Health. Preventing suicide: a global imperative. 2014 p1-14.
51. Ougrin D., Tranah T., Stahl D., Moran P., Asarnow J.R. Therapeutic interventions for suicide attempts and self-harm in adolescents: systematic review and meta-analysis // J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2015 Feb. 54(2):97-107.e2. doi: 10.1016/j.jaac.2014.10.009.
52. Pössel P., Smith E., Alexander O. LARS&LISA: a universal school-based cognitive-behavioral program to prevent adolescent depression // Psicol Reflex Crit. 2018 Aug 29. 31(1):23-35.
53. Pompili M., O'Connor R.C., van Heeringen K. Suicide Prevention in the European Region // Crisis. 2020 Mar. 41(Suppl 1):pp8-20. doi: 10.1027/0227-5910/a000665.
54. Pössel P., Roane S.J., Hautzinger M. Does frontal brain activity mediate the effect of depression prevention in adolescents? A pilot study. Int J Psychol. 2020 Jan. 55 Suppl 1:40-47. doi: 10.1002/ijop.12573.
55. Poppelaars M., Tak Y.R., Lichtwarck-Aschoff A., Engels R.C., Lobel A., Merry S.N., Lucassen M.F., Granic I. A randomized controlled trial comparing two cognitive-behavioral programs for adolescent girls with subclinical depression: A school-based program (Op Volle Kracht) and a computerized program (SPARX) // Behav Res Ther. 2016 May. 80:33-42. doi: 10.1016/j.brat.2016.03.005.
56. Sandler I., Wolchik S.A., Cruden G., Mahrer N.E., Ahn S., Brincks A., Brown C.H. Overview of meta-analyses of the prevention of mental health, substance use, and conduct problems // Annu Rev Clin Psychol. 2014.10:243-73.
57. Stockings E.A., Degenhardt L., Dobbins T., Lee Y.Y., Erskine H.E., Whiteford H.A., Patton G. Preventing depression and anxiety in young people: a review of the joint efficacy of universal, selective and indicated prevention // Psychol Med. 2016 Jan. 46(1):11-26.
58. Stockings E., Degenhardt L., Dobbins T., Lee Y., Erskine H., Whiteford H., Patton G. Preventing depression and anxiety in young people: A review of the joint efficacy of universal, selective and indicated prevention // Psychological Medicine, Volume 46, Issue 1, January 2016, pp. 11 – 26. doi:10.1017/S0033291715001725.
59. Torok M., Calear A.L., Smart A., Nicolopoulos A., Wong Q. Preventing adolescent suicide: A systematic review of the effectiveness and change mechanisms of suicide prevention gatekeeping training programs for teachers and parents // J Adolesc. 2019 Jun. 73:100-112. doi: 10.1016/j.adolescence.2019.04.005. Epub 2019 May 1. PMID: 31054373.
60. UNICEF. Study on prevalence, underlying causes, risk and protective factors in respect to suicides and attempted suicides in Kazakhstan. Nur-Sultan. 2013. 12p.
61. van Zoonen K., Buntrock C., Ebert D.D., Smit F., Reynolds C.F. 3rd, Beekman AT, Cuijpers P. Preventing the onset of major depressive disorder: a meta-analytic review of psychological interventions // Int J Epidemiol. 2014 Apr. 43(2). Pp 318-329.
62. Wahl M.S., Patak M.A., Pössel P., Hautzinger M. A school-based universal programme to prevent depression and to build up life skills // Journal of Public Health, 2011, 19(4), pp 349-356.
63. Wasserman C., Hoven C. W., Wasserman D., Wall M., Eisenberg R. School-based suicide prevention programmes: the SEYLE cluster-randomized, controlled trial // The Lancet, 2015, vol. 385, iss. 9977, pp. 1536–1544.
64. Wasserman C., Hoven C.W., Wasserman D., Carli V. et al. Suicide prevention for youth--a mental health awareness program: lessons learned from the Saving and Empowering Young Lives in Europe (SEYLE) intervention study // BMC Public Health. 2012 Sep 12. 12. Pp 776-785.
65. Wasserman D. Review of health and risk-behaviours, mental health problems and suicidal behaviours in young Europeans on the basis of the results from the EU-funded Saving and Empowering Young Lives in Europe (SEYLE) study // Psychiatr Pol. 2016 Dec 23. 50(6): pp1093-1107.
66. Wasserman D., Carli V., Wasserman C., Apter A. et al. Saving and empowering young lives in Europe (SEYLE): a randomized controlled trial // BMC Public Health. 2010 Apr 13. 10:pp192-201. doi: 10.1186/1471-2458-10-192. PMID: 20388196. PMCID: PMC2880291.
67. Wasserman D. Review of health and risk-behaviours, mental health problems and suicidal behaviours in young Europeans on the basis of the results from the EU-funded Saving and Empowering Young Lives in Europe (SEYLE) study // Psychiatr Pol. 2016 Dec 23/50(6):pp1093-1107. English, Polish. doi: 10.12740/PP/66954. PMID: 28211549.
68. Wasserman D., Hoven C.W. et al. School-based suicide prevention programmes: the SEYLE cluster-randomised, controlled trial // Lancet. 2015 Apr 18. 385(9977): pp. 1536-1544.
69. Werner-Seidler A., Perry Y., Calear A.L., Newby J.M. et al. School-based depression and anxiety prevention programs for young people: A systematic review and meta-analysis // Clin Psychol Rev. 2017 Feb. 51. pp30-47
70. Wijnhoven A., Creemers D.H., Vermulst A.A. Scholte R.H., Engels C. Randomized controlled trial testing the effectiveness of a depression prevention program ('Op Volle Kracht') among adolescent girls with elevated depressive symptoms // J Abnorm Child Psychol. 2014 Feb;42(2): pp 217-228. doi: 10.1007/s10802-013-9773-5.
71. Wolk C.B., Carper M.M., Kendall P.C., Olino T.M., Marcus S.C., Beidas R.S. Pathways to anxiety-depression comorbidity: A longitudinal examination of childhood anxiety disorders. Depress Anxiety. 2016. Oct. 33(10): pp 978-986.
72. Zalsman G., Hawton K., Wasserman D. et al. Suicide prevention strategies revisited: 10-year systematic review // Lancet Psychiatry. 2016. Jul. 3(7): pp 646-659. doi: 10.1016/S2215-0366(16)30030-X. Epub 2016 Jun 8. PMID: 27289303.
73. UNICEF / World Health organization / World Bank Group, Joint Child Malnutrition Estimates, Global Conference on Primary Health Care Astana, Kazakhstan, 25-26 October 2018, 32p. https://www.unicef.org/kazakhstan/media/2921/file/PHC%20Key%20Messages.pdf.
References [14]:
1. Altybaeva G.K., Ospanova N.N. Otsenka suitsidal'nogo riska u studentov pervogo kursa meditsinskogo universiteta (panel'noe issledovanie) [Assessment of suicidal risk in first-year students of a medical university (panel study)]. Nauka i Zdravookhranenie [Science and Healthcare.] 2017. No. 2. pp.48-58. [in Russian]
2. Baza dannykh YuNISEF [UNICEF database], Trans Monee, 2012. http://transmonee.org/ru/ (Accessed: 21/11/2020)
3. Bek J.S. Kognitivno-povedencheskaya terapiya. Ot osnov k napravleniyam [Cognitive Therapy: Basics and Beyond]. M., 2018. pp. 28-70 [in Russian]
4. Vihristjuk O.V. Osnovnye napravleniya programmy profilaktiki suitsidal'nogo povedeniya v sisteme obrazovaniya [The main directions of the program for the prevention of suicidal behavior in the education system]. Vestnik VyatGU [Bulletin of Vyatka State University]. 2012. №3. рр. 150-153 [in Russian]
5. Vsemirnaya organizatsiya zdravookhraneniya. Osnovnye pokazateli zdorov'ya: V tsentre vnimaniya: Povestka dnya v oblasti ustoichivogo razvitiya na period do 2030 goda. [World Health Organisation Core Health Indicators: Spotlight: The 2030 Agenda for Sustainable Developmen]. Vsemirnaya organizatsiya zdravookhraneniya. Evropeiskoe regional'noe byuro [World Health Organization. European Region buro] Copenhagen, 2021. 12 р. [in Russian]
7. Efimova O.I. Profilaktika suitsidal'nogo povedeniya podrostkov v obrazovatel'nykh uchrezhdeniyakh Rossii: rezul'taty monitoringa [Prevention of suicidal behavior of adolescents in educational institutions of Russia: results of monitoring]. Vestnik Nizhegorodskogo universiteta im. N.I. Lobachevskogo. Serija: Sotsial'nye nauki [Bulletin of the Nizhny Novgorod University. N.I. Lobachevsky. Series: Social Sciences.]. 2014. №4. pp. 130-136 [in Russian]
8. Igisinov N.S., Kozhahmetova G.B. Epidemiologicheskie aspekty suitsidov v megapolisakh Kazakhstana [Epidemiological aspects of suicides in megacities of Kazakhstan]. Zhurnal Meditsina (Almaty) [J. Medicine] (Almaty). 2015. No7 (157). P.6-10 [in Russian]
9. Kanavina S.S. Formirovanie pozitivnoi vremennoi perspektivy i snizhenie urovnya beznadezhnosti v pervichnoi profilaktike suitsidal'nogo povedeniya sredi podrostkov [Formation of a positive time perspective and a decrease in the level of hopelessness in the primary prevention of suicidal behavior among adolescents]. Baikal Research Journal. 2018. Т.9, №4. pp 1-13 doi:10.17150/2411-6262.2018.9(4).7 [in Russian]
10. Kasymzhanova Zh.K., Musabaeva A.M., Altynbekov K.S. Obzor rekomendatsii po razrabotke natsional'nykh strategii preventsii suitsidal'nogo povedeniya [Review of recommendations for the development of national strategies for the prevention of suicidal behavior]. Zhurnal Meditsina (Almaty) [J. Medicine] (Almaty). 2013. №8. P 51-55. [in Russian]
11. Kalieva A.A., Nurdybaev A.K., Moldagaliev T.M. Mediko-sotsial'noe issledovanie zavershennykh suitsidov sredi nesovershennoletnikh v Vostochno-Kazahstanskoi oblasti i razrabotka meropriyatii po ih profilaktike [Medical and social study of completed suicides among minors in the East Kazakhstan region and the development of measures for their prevention]. Almaty: Zhurnal «Psikhiatriya, psikhoterapiya i narkologiya» [Almaty: Journal "Psychiatry, psychotherapy and narcology], 2017. 1-2(47). Pp. 132-138. [in Russian]
13. Robinson D., Herrman H. Profilaktika suitsidal'nogo povedeniya molodykh v Avstralii [Prevention of suicidal behavior in young people in Australia]. Sotsial'naya i klinicheskaya psikhiatriya [Social and Clinical Psychiatry]. 2014. №4. pp 20-23 URL: https://cyberleninka.ru/article/n/profilaktika-suitsidalnogo-povedeniya-molodyh-v-avstralii (Accessed: 19.09.2021) [in Russian]
14. Sadykov R.M., Bol'shakova N.L. Sotsial'no-psihologicheskaya profilaktika suitsidal'nogo povedeniya sredi molodezhi [Socio-psychological prevention of suicidal behavior among young people]. Concept. 2019. №10. pp 1-7. [in Russian]
15. Skljar S.V., Zhienbaeva N.B., Vihnovskaja M.V., Ponomarev R.D. Predraspolagajushhie faktory i metody korrektsii suitsidal'nogo povedeniya u podrostkov [Predisposing factors and methods for correcting suicidal behavior in adolescents]. Zhurnal Meditsina (Almaty) [J. Medicine, Almaty], 2017. №7 (181), pp 36-41 [in Russian]
17. Holmogorova A.B., Volikova S.V. Osnovnye itogi issledovanii faktorov suitsidal'nogo riska u podrostkov na osnove psikhosotsial'noi mnogofaktornoi modeli rasstrojstv affektivnogo spectra [ Main results of studies of suicidal risk factors in adolescents based on a psychosocial multifactorial model of affective spectrum disorders]. Meditsinskaya psikhologiya v Rossii: elektron. nauch. zhurn. [Medical psychology in Russia: electron. scientific magazine]. 2012. №2. Pp 122-132 [Electronic resource] [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 98
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Садовская А.А., Негай Н.А. Жасөспірімдерде депрессия мен суицидтің алдын-алуы бойынша мектеп бағдарламаларының тиімділігін бағалау. Әдеби шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 2 (Т.24). Б. 156-166. doi: 10.34689/SH.2022.24.2.019Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ