ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНСУЛЬТТІҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ
Кіріспе. ДДҰ деректері бойынша жүрек - қантамырлары ауруларынан (бұдан әрі- ЖҚА) 2019 жылы 17,9 млн. адам қайтыс болған, бұл жалпы өлім себептері құрылымының 31% - ын құраған, бұл көрсеткіш 2000 жылы 16% - ды құраған болатын. Аталмыш өлімнің 85% жағдайы инфаркт және инсультпен байланысты. Инфекциялық емес аурулардан келетін экономикалық шығындар әлеуметтік-экономикалық даму үшін жаһандық кедергілерді келтіреді. Есептеулер бойынша, өлім-жітім 10% - ға артқан кезде экономикалық өсім 0,5% - ға төмендейді [3]. Жүрек-қантамыр ауруларынан болатын өлім-жітім 2030 жылға қарай 23,6 миллионнан астамға артады деп болжануда. Жүрек-қан тамырлары ауруларынан бөлек инсульт әлемде жүрек ауруынан, қатерлі ісік, респираторлық аурулар және абайсызда болатын жарақаттардан кейінгі өлім-жітімнің 5-ші себебі болып табылады. Дүние жүзінде 1990 және 2013 жылдар аралығында ЖҚА-на байланысты өлім-жітім шамамен 41,7%-ға өсті, сонымен қатар сол 2013 жылы инсульттан 6,5 миллион адам қайтыс болған және инсульт жүректің ишемиялық ауруларынан кейінгі өлімнің екінші себебі болды [11].
Зерттеу мақсаты: Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша инсульттан болатын алғашқы сырқаттанушылық пен өлім-жітімді зерделеу.
Зерттеудің материалдары мен әдістері: «Қазақстан Республикасы халқының денсаулығы және денсаулық сақтау ұйымдарының қызметі» статистикалық жинақтары бойынша 2010-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының аймақтары бойынша инсульттан болатын өлім-жітімнің салыстырмалы ретроспективті талдауы жүргізілді [15], соның ішінде Mediform [5],
Нәтижелер: Қазақстанда инсультпен сырқаттанушылық 100 000 халыққа шаққанда 2011 жылы 189-дан 2020 жылы 433,7-ге дейін 2,3 есеге артады. 2020 жылы аурушаңдық көрсеткіші 100 000 халыққа шаққанда 433,7 құрады. Өңірлер бойынша 100 000 халыққа шаққанда инсультпен сырқаттанушылық көрсеткіші Шығыс Қазақстан облысында басым (625). Ал ең төменгі көрсеткіш Атырау (221), Ақтөбе (249) және Алматы (279) облыстарында тіркелді. Өлім-жітім динамикасы салыстырмалы түрде төмендегенін байқауға болады. 2011 жылмен салыстырғанда 2020 жылы (78,49) 15 пайызға төмендеген. 2011 жылы өлім-жітім көрсеткіші 100 000 халыққа шаққанда 92,36-ға тең болды. Бұл зерттелетін уақыт аралығының максималды нүктесі. Ең төменгі өлім көрсеткіші 2012 жылы (51,53) тіркелді.
Қорытынды. Осылайша, Қазақстанда зерттеу кезеңінде (2011-2020 ж.) динамикада инсульттен болатын өлім-жітімнің төмендеуі байқалады. Артериялық гипертензия мен қант диабетін анықтауға арналған скринингтік бағдарламаны енгізудің арқасында Қазақстанда инсультпен аурушаңдық көрсеткіші күрт өсті.
Гульназ К. Кайратова¹, https://orcid.org/0000-0002-8879-564x
Асылжан С. Куанышкалиева², https://orcid.org/0000-0003-3857-7473
Венера С. Рахметова³, https://orcid.org/0000-0001-5721-6409
Алида Ш. Каскабаева1, http://orcid.org/0000-0002-5184-214X
Зайтуна А. Хисметова¹, https://orcid,org/0000-0001-5937-3045
Дарига С. Смаилова², https://orcid,org/0000-0002-7152-7104
¹ «Семей медицина университеті» КеАҚ, Семей қ., Қазақстан Республикасы;
² Қазақстан медицина университеті "Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі",
Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
³ «Астана медицина университеті» КеАҚ, Астана қ., Қазақстан Республикасы.
1. Акимжанова А.К., Хайбуллин Т.Н., Гржибовский А.М. Факторы риска 28-дневной летальности после инсульта в Казахстане: когортное исследование // Экология человека. 2016. №3. С.52-58. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/faktory-riska-28-dnevnoy-letalnosti-posle-insulta-v-kazahstane-kogortnoe-issledovanie (дата обращения: 10.01.2022).
2. Ахметжанова З.Б., Медуханова С.Г., Жумабаева Г.К., Адильбеков Е.Б. Инсульт в Казахстане // Нейрохирургия и неврология Казахстана. 2019. №2. С.8-44. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/insult-v-kazahstane (дата обращения: 15.11.2022).
3. Всемирная Организация здравоохранения / Сердечно-сосудистые заболевания/ https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds). (дата обращения: 10.01.2022).
4. Еркебаева С.К., Нургужаев Е.С., Гафуров Б.Г., Жаркинбекова Н.А., Абасова Г.Б. Эпидемиология и климатогеографические факторы риска инсульта в Южно-Казахстанской области // Журнал Неврологии и Психиатрии имени С.С. Корсакова. 2013. №3. С.3-8. PMID: 23612391.
5. Кастей Р.М., Дюсембеков Е.К., Зетов А.Ш., и др. Эпидемиологические аспекты и факторы развития острых нарушений мозгового кровообращения (Литературный обзор) // Вестник КазНМУ. 2020. №2-1. С.591-596. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/epidemiologicheskie-aspekty-i-faktory-razvitiya-ostryh-narusheniy-mozgovogo-krovoobrascheniya-literaturnyy-obzor (дата обращения: 13.11.2022).
6. Конысбаева К.К., Токмурзиева Г.Ж., Попова Т.В., и др. Организация и состояние инсультной службы в Республике Казахстан // Журнал развития здравоохранения. 2018. №28. С.46-56.URL:https://cyberleninka.ru/article/n/organizatsiya-i-sostoyanie-insultnoy-sluzhby-v-respublike-kazahstan-1 (дата обращения: 12.11.2022).
7. Смаилов Н.С. Профилактика инсультов и оценка информированности о факторах риска // Наука и здравоохранение. 2014. №1. С.67-69.
8. Шамрай В.Ю., Махмутова А.М., Ерубаева Б.Б. Сравнительный анализ основных факторов риска инсульта // Нейрохирургия и неврология Казахстана. 2019. №2. С.85-89. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sravnitelnyy-analiz-osnovnyh-faktorov-riska-insulta (дата обращения: 12.11.2022).
9. Appelros P., Stegmire B., Terent A. Sex differences in the epidemiology of stroke: a systematicreview.//Stroke. 2019. №4. P.1082-1090.URL:http:doi.org/10.1161/strokeaha.108.540781 .
10. Arnao V., Acciaresi M., Cittadini E., Caso V. Incidence, prevalence, and mortality from stroke in women worldwide // International Journal of Stroke. 2016. №3. P.287-301. doi: 10.1177/1747493016632245. PMID: 26984193.
11. Béjot Y., Daubail B., Giroud M. Epidemiology of stroke and transient ischemic attacks: current knowledge and perspectives // Revue Neurologique (Paris). 2016. №1. P.59-68. doi: 10.1016/j.neurol.2015.07.013. PMID: 26718592.
12. Benjamin E.J., Virani S.S., Callaway C.W. et al. Statistical Committee of the American Heart Association Council on Epidemiology and Prevention and Subcommittee on Stroke Statistics 2018 Cardiovascular Disease and Stroke Statistics Update: Report from the American Heart Association // Circulation. 2018. №137. P.56-528. doi: 10.1161/CIR.0000000000000558. PMID: 29386200.
13. Feigin V.L., Krishnamurti R.V., Parmar P. et al. Update on the global burden of ischemic and hemorrhagic stroke 1990-2013: 2013 GBD study // Neuroepidemiology. 2015. №3. P.161-176. doi: 10.1159/000441085. PMCID: PMC4633282.
14. Feigin V.L., Nichols E., Alam T. et al. Global, Regional and National Burden of Neurological Disorders, 1990–2016: A Systematic Analysis for the Global Burden of Disease Study 2016 // The Lancet Neurology. 2019. №5. P.459-480. doi: 10.1016/S1474-4422(18)30499-X. PMID: 30879893.
15. Guzik A., Bushnell S. Stroke epidemiology and risk factor management: Continuity: lifelong learning in neuroscience // AAN publications. 2017. №1. P.15-39. doi: 10.1212/CON.0000000000000416. PMID: 28157742.
16. Konermann S. HHS Public Access // Physiology & behavior. 2019. №1. P.665–676.
17. Krishnamurthi R.V., Moran A.E., Forouzanfar M.H., et al. The global burden of hemorrhagic stroke: a summary of the results of the 2010 GBD study // Global Heart. 2014. №1. P.101-106. doi: 10.1016/j.gheart.2014.01.003. PMID: 25432119.
18. Krishnamurti R.V., Feigin V.L., Foruzanfar M.Kh. et al. Global and regional burden of first ever ischemic and hemorrhagic stroke 1990-2010: results from the 2010 Global Burden of Disease Study // The Lancet Global Health. 2013.№5. P.245-254.
19. Mozaffarian D, Benjamin E.J., Go A.S., et al. Heart Disease and Stroke Statistics - 2016 Update // Circulation. 2016. №4. P.38-360. doi: 10.1016/s0140-6736(13)61953-4. PMC4181600.
20. Siepmann T., Sedghi A., Barlinn J. Association of history of cerebrovascular disease with severity of COVID-19 // Journal of Neurology. 2021 март; 268(3) Р.773-784. doi: 10.1007/s00415-020-10121-0. Epub 2020 6
21. Venketasubramanian N., Yun B.V., Pandian J., Navarro J.S. The epidemiology of stroke in South, Oriental and SouthOriental Asia: a review // Journal of Stroke. 2017.№3. P.286-294. PMID: 29037005; PMCID: PMC5647629.
22. Vos T., Barber R.M., Bell B. et al. Global, regional and national incidence, prevalence, and years of disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990–2013: a systematic analysis for research global burden of disease 2013 // The Lancet. 2015.№9995. P.743-800. doi: 10.1016/S0140-6736(15)60692-4. PMID: 26063472.
23. Zhukov Yu., Dyusembekov Yu.K.K., Aringazina A. et al. Dynamics of the epidemiology of hemorrhagic stroke among the urban population of Kazakhstan over time // Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. 2022. P.402-408. https://oamjms.eu/index.php/mjms/article/view/8688
References:
1. Akimzhanova A.K., Khaybullin T.N., Grzhibovskiy A.M. Faktory riska 28-dnevnoy letal'nosti posle insul'ta v Kazakhstane: kogortnoe issledovanie[Risk factors for 28-day mortality in Kazakhstan: a cohort study]. Ekologiya cheloveka [Human Ecology]. 2016. №3. pp.52-58. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/faktory-riska-28-dnevnoy-letalnosti-posle-insulta-v-kazahstane-kogortnoe-issledovanie (acecced: 10.01.2022). [in Russian].
2. Akhmetzhanova Z.B., Medukhanova S.G., Zhumabaeva G.K., Adil'bekov E.B. Insul't v Kazakhstane [Stroke in Kazakhstan]. Neyrokhirurgiya i nevrologiya Kazakhstana [Neurosurgery and Neurology of Kazakhstan]. 2019. №2. pp.8-44. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/insult-v-kazahstane (acecced:15.11.2022).[in Russian].
3. Vsemirnaya Organizatsiya Zdravookhraneniya / Serdechno-sosudistye zabolevaniya [WHO /Cardiovascular diseases]/ https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds) .
4. Erkebaeva S.K., Nurguzhaev E.S., Gafurov B.G., Zharkinbekova N.A., Abasova G.B. Epidemiologiya i klimatogeograficheskie faktory riska insul'ta v Yuzhno-Kazakhstanskoy oblasti [Epidemiology and climatogeographic risk factors of stroke in South Kazakhstan region]. Zhurnal nevrologii i psikhiatrii imeni S.S. Korsakova [Journal of Neurology and Psychiatry named after S.S. Korsakov]. 2013. №3. pp.3-8. PMID: 23612391. [in Russian].
5. Kastey R.M., Dyusembekov E.K., Zetov A.Sh. et al. Epidemiologicheskie aspekty i faktory razvitiya ostrykh narusheniy mozgovogo krovoobrashcheniya (Literaturnyy obzor) [Epidemiological aspects and factors of development of acute disorders of cerebral circulation (Literary review)]. Vestnik KazNMU [Bulletin of KazNMU]. 2020. №2-1. pp.591-596. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/epidemiologicheskie-aspekty-i-faktory-razvitiya-ostryh-narusheniy-mozgovogo-krovoobrascheniya-literaturnyy-obzor (acecced: 13.11.2022). [in Russian].
6. Konysbaeva K.K., Tokmurzieva G.Zh., Popova T.V. et al. Organizatsiya i sostoyanie insul'tnoy sluzhby v Respublike Kazakhstan [Organization and condition of stroke service in the Republic of Kazakhstan]. Zhurnal razvitiya zdravookhraneniya [Journal of Healthcare Development]. 2018. №3. pp.28. URL:https://cyberleninka.ru/article/n/organizatsiya-i-sostoyanie-insultnoy-sluzhby-v-respublike-kazahstan-1 (acecced: 12.11.2022). [in Russian].
7. Smailov N.S. Profilaktika insul'tov i otsenka informirovannosti o faktorakh riska [Stroke prevention and risk factor awareness assessment]. Nauka i zdravookhranenie [Science and healthcare]. 2014. №1. pp.67-69. [in Russian].
8. Shamray V.Yu., Makhmutova A.M., Erubaeva B.B. Sravnitel'nyy analiz osnovnykh faktorov riska insul'ta [Comparative analysis of the main risk factors for stroke]. Neyrokhirurgiya i nevrologiya Kazakhstana [Neurosurgery and neurology of Kazakhstan]. 2019. №2. pp.85-89. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sravnitelnyy-analiz-osnovnyh-faktorov-riska-insulta (acecced: 12.11.2022). [in Russian].
Көрген адамдардың саны: 102
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Кайратова Г.К., Куанышкалиева А.С., Рахметова В.С., Каскабаева А.Ш., Хисметова З.А., Смаилова Д.С. Қазақстан Республикасындағы инсульттің эпидемиологиясы // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 5(Т.24). Б. 105-112. doi 10.34689/SH.2022.24.5.014Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ