«БІРЫҢҒАЙ ДЕНСАУЛЫҚ» ҚАҒИДАТТАРЫН ЕНГІЗУ БОЙЫНША ЕЛДЕРДІҢ ТӘЖІРИБЕСІ. САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ.
Өзектілігі: COVID-19 пандемиясының жаһандық салдары бүгінде «Қоршаған орта-жануарлар-адам-экожүйелер» түйіскен жерінде пайда болатын ықтимал немесе бар қауіптерді жою үшін үйлестірілген, бірлескен, пәнаралық және сектораралық тәсілді қолдануды көздейтін Денсаулық сақтау жүйесі үшін «Бірыңғай денсаулық» тұжырымдамасының маңыздылығын көрсетеді.
Жұмыстың мақсаты «Бірыңғай денсаулық» тұжырымдамасын енгізу бойынша елдердің тәжірибесін зерделеу болып табылады.
Іздеу стратегиясы: Зерттеу тақырыбы бойынша жарияланымдарды, e-Library, Google Academy, PubMed, Web of Science, Scopus электрондық кітапханасының дерекқорларында индекстелген дереккөздерді салыстырмалы талдау. Еуропалық Одақтың, Оңтүстік Американың және Африканың 26 елінде «Бірыңғай денсаулық» қағидаттарын енгізу тәжірибесі талдауға алынды. Институционалдық негіз; сектораралық өзара іс-қимыл тетіктері және «Бірыңғай денсаулық» тұжырымдамасын енгізу жөніндегі бағдарламалар/ құралдар сияқты тақырыптар қаралды.
Нәтижелері: Әдебиеттерге шолу 26 елде «Бірыңғай денсаулық» тұжырымдамасын енгізу тәжірибесіне салыстырмалы талдау жүргізді. Халық қауіпсіздігінің жалпы тұжырымдамасындағы «Бірыңғай денсаулықтың» маңыздылығын түсіне отырып, соңғы онжылдықта елдер оны ілгерілету бойынша белсенді саясатты бастады. Ел саясатына тән белгілер ел үкіметі тарапынан тиісті қолдаумен тәсілдің сектораралық сипаты, бастаманы ілгерілетудегі барлық қатысушылардың белсенділігі және оларды инвестициялау болып табылады.
Тоғжан Ж. Ақпанова1-2, https://orcid.org/0000-0002-9041-1983
Төлебай К. Рахыпбеков3, https://orcid.org/0000-0002-5699-3086
1 Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі, Астана қ., Қазақстан Республикасы;
2 «Астана медицина университеті» КеАҚ, Астана қ., Қазақстан Республикасы;
3 «Primary Health Care» халықтық ассоциация, Астана қ., Қазақстан Республикасы.
1. Всемирная организация здоровья животных (МЭБ). Круглый стол: «Единое здоровье» на повестке дня медицинских университетов Казахстана. https://rr-europe.woah.org/ru/%D0%9D%D0%BE%D0%B5/. (Дата обращения: 6.09.2022)
2. Всемирная организация здоровья животных (МЭБ). Внедрение принципов подхода «Единое здоровье» в ветеринарный образовательный процесс. https://rr-europe.woah.org/ru/%D0%9D%D0%BE%D0%B2/. (Дата обращения: 7.09.2022)
3. Межотраслевой подход «Единое здоровье»: трехстороннее руководство по решению проблемы зоонозов в странах / Продовольственная и сельскохозяйственная организация Объединенных Наций, Всемирная организация охраны здоровья животных, Всемирная организация здравоохранения. - Женева: [ФАО], 2019. - 164, [X] - Библиогр.: С.. 152-158.
4. Пресс релиз Всемирной организации здравоохранения «Представлен совместный план действий «Единое здоровье» для устранения угроз здоровью людей, животных, растений и окружающей среды» [https://www.who.int/ru/news/item/17-10-2022-one-health-joint-plan-of-action-launched-to-address-health-threats-to-humans--animals--plants-and-environment]. (Дата обращения: 7.09.2022)
5. Aguirre A.A., Longcore T., Barbieri M., Dabritz H., Hill D., Klein P.N., et al. The One Health Approach to Toxoplasmosis: Epidemiology, Control, and Prevention Strategies // Ecohealth. 2019 Jun. 16(2):378-390. doi: 10.1007/s10393-019-01405-7. Epub 2019 Apr 3. Erratum in: Ecohealth. 2019 Jun 5: PMID: 30945159; PMCID: PMC6682582.
6. Anon. – Global Health Security Agenda. Available at: www.ghsagenda.org/about (accessed on 1 February 2019).
7. Ayobami O., Mark G., Kadri-Alabi Z., Achi C.R., Jacob J.C. COVID-19: an opportunity to re-evaluate the implementation of a One Health approach to tackling emerging infections in Nigeria and other sub-Saharan African countries // J Egypt Public Health Assoc. 2021 Aug 20. 96:26. doi: 10.1186/s42506-021-00085-y.
8. Bavinger J.C., Shantha J.G., Yeh S. Ebola, COVID-19, and emerging infectious disease: lessons learned and future preparedness // Curr Opin Ophthalmol. 2020 Sep. 31(5):416-422. doi: 10.1097/ICU.0000000000000683.
9. Bidaisee S., Macpherson C.N.L. Zoonoses and One Health: a review of the literature // J Parasitol Res. 2014. 2014:874345. https://doi.org/10.1155/2014/ 874345.
10. Buliva E. Emerging and Reemerging Diseases in the World Health Organization (WHO) Eastern Mediterranean Region—Progress, Challenges, and WHO Initiatives. 2017. 5(276).
11. CDC. 20.02.2018. One health. https://www.cdc.gov/onehealth/ [Google Scholar] [Ref list]. (accessed: 7.08.2022)
12. Craddock S., Hinchliffe S. One world, one health? Social science engagements with the one health agenda // Social Science & Medicine. 2014, doi: 10.1016/j.socscimed.2014.11.016.
13. Figuié M. Towards a global governance of risks: international health organisations and the surveillance of emerging infectious diseases // Journal of Risk Research. 2014;17(4):469–483. doi: 10.1080/13669877.2012.761277.
14. Franck Cesar Jean, Bouley Timothy, Karesh W.B. LGFG. MCCPCASRM. B. Operational framework for strengthening human, animal and environmental public health systems at their interface Washington, D.C. : World Bank Group. [Internet]. 2018. Available from: https://documents.worldbank.org/en/publication/documents- reports/documentdetail/703711517234402168/. [Ref list]. (accessed: 28.12.2022).
15. Garvey M. Bacteriophages and the One Health Approach to Combat Multidrug Resistance: Is This the Way? // Antibiotics (Basel). 2020 Jul 16;9(7):414. doi: 10.3390/antibiotics9070414.
16. Gatiso T.T., Ordaz-Németh I., Grimes T., Lormie M.M., Tweh C., Kühl H.S. et al. The impact of the Ebola virus disease (EVD) epidemic on agricultural production and livelihoods in Liberia // PLoS Neglected Tropical Diseases, 2018. 12(8): e0006580. doi:10.1371/journal.pntd.0006580.
17. Chakraborty I, Maity P. COVID-19 outbreak: Migration, effects on society, global enviro1nment and prevention // Sci Total Environ. 2020. Aug 1. 728:138882. doi: 10.1016/j.scitotenv.2020.138882. Epub 2020 Apr 22. PMID: 32335410. PMCID: PMC7175860.
18. Ghanbari M.K., Gorji H.A., Behzadifar M., Sanee N., Mehedi N., Bragazzi N.L. One health approach to tackle brucellosis: a systematic review // Trop Med Health. 2020. Oct 20. 48:86. doi: 10.1186/s41182-020-00272-1.
19. Ghanbari M.K., Gorji H.A., Behzadifar M., Shoghli A., Martini M. Strategic planning, components and evolution in zoonotic diseases frameworks: one health approach and public health ethics // J Prev Med Hyg. 2022. Jan 31. 62(4):E981-E987. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2021.62.4.2323.
20. Ghanbari M.K., Gorji H.A., Behzadifar M., Sanee N., Mehedi N., Bragazzi N.L. One health approach to tackle brucellosis: a systematic review // Trop Med Health 2020;48:86. https://doi.org/10.1186/s41182-020-00272-1 e. Collection. 2020. 10.1186/s41182-020-00272-1
21. Grace D., Mutua F., Ochungo P., Kruska R., Jones K., Brierley L., Lapar L. et al. Zoonoses Project 4. Report to the UK Department for International Development. International Livestock Research Institute; Nairobi, Kenya: 2012. Mapping of poverty and likely zoonoses hotspots.
22. Humboldt-Dachroeden S, Mantovani A. Assessing Environmental Factors within the One Health Approach. Medicina (Kaunas). 2021. Mar 5. 57(3):240. doi: 10.3390/medicina57030240.
23. Institute for Global Health Michigan State University. https://ighealth.msu.edu/one-health/ (Дата обращения: 4.08.2022)
24. Jones K.E., Patel N.G., Levy M.A., Storeygard A., Balk D., Gittleman J.L., Daszak P. Global trends in emerging infectious diseases // Nature. 2008. 451(7181):990–993. doi: 10.1038/nature065369.
25. Jorwal P., Bharadwaj S., Jorwal P. One health approach and COVID-19: A perspective // J Family Med Prim Care. 2020 Dec 31. 9(12):5888-5891. doi: 10.4103/jfmpc.jfmpc_1058_20.
26. Katale B.Z., Mbugi E.V., Keyyu J.D., Fyumagwa R.D., Rweyemamu M.M., van Helden P.D., Dockrell H.M., Matee M.I. One Health approach in the prevention and control of mycobacterial infections in Tanzania: lessons learnt and future perspectives // One Health Outlook. 2019 Nov 27. 1:2. doi: 10.1186/s42522-019-0002-1. PMID: 33829123; PMCID: PMC7990093.
27. Khalid A. Kheirallah, Abdel-Hameed Al-Mistarehi, Lora Alsawalha, Zaidoun Hijazeen, et al. Prioritizing zoonotic diseases utilizing the One Health approach: Jordan's experience // One Health, Volume 13, 2021, 100262, ISSN 2352-7714. https://doi.org/10.1016/j.onehlt.2021.100262.(https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352771421000525).
28. Leifels M., Khalilur Rahman O., Sam I.C., Cheng D., Chua F.J.D., Nainani D., Kim S.Y., Ng W.J., Kwok W.C., Sirikanchana K., Wuertz S., Thompson J., Chan Y.F. The one health perspective to improve environmental surveillance of zoonotic viruses: lessons from COVID-19 and outlook beyond // ISME Commun. 2022. 2(1):107. doi: 10.1038/s43705-022-00191-8.
29. Machalaba C.C., Salerno R.H., Barton Behravesh C., Benigno S., Berthe F.C.J., Chungong S. et al. Institutionalizing One Health: From Assessment to Action // Heal Secur. 2018. 16(S1):S37–43. doi: 10.1089/hs.2018.0064.
30. Mackenzie J.S., McKinnon M., Jeggo M. One Health: From Concept to Practice // Confronting Emerging Zoonoses. 2014 Jul 19:163–89. doi: 10.1007/978-4-431-55120-1_8. PMCID: PMC7122847.
31. Marvasi M., Casillas L., Vassallo A., Purchase D. Educational Activities for Students and Citizens Supporting the One-Health Approach on Antimicrobial Resistance // Antibiotics (Basel). 2021 Dec 11. 10(12):1519. doi: 10.3390/antibiotics10121519. PMID: 34943732; PMCID: PMC8698298.
32. Min B., Allen-Scott L.K., Buntain B. Transdisciplinary research for complex One Health issues: A scoping review of key concepts // Prev. Vet. Med. 2013. 112:222–229. doi: 10.1016/j.prevetmed.2013.09.010.
33. Morand S., McIntyre K.M., Baylis M. Domesticated animals and human infectious diseases of zoonotic origins: domestication time matters // Infect Genet Evol. 2014. 24:76–81. [PubMed] [Google Scholar].
34. Murphy S.C., Negron M.E., Pieracci E.G., Deressa A., Bekele W., Regassa F., et al. One Health collaborations for zoonotic disease control in Ethiopia // Rev Sci Tech. 2019 May. 38(1):51-60. doi: 10.20506/rst.38.1.2940. PMID: 31564741.
35. Nyatanyi T., Wilkes M., McDermott H. et al. Implementing One Health as an integrated approach to health in Rwanda. BMJ Glob Health. 2017;2(1):e000121. Published 2017 Feb 21. doi:10.1136/bmjgh-2016-000121.
36. OECD "The territorial impact of COVID-19: Managing the crisis and recovery across levels of government", OECD Policy Responses to Coronavirus (COVID-19), OECD Publishing, Paris, 2021, https://doi.org/10.1787/a2c6abaf-en.
37. One Health Commission. What is One Health. Available from: https://www.onehealthcommission.org/en/why_one_health/ what_is_one_health/. (accessed on February 15, 2021).
38. Osterhaus A.D., Vanlangendonck C., Barbeschi M., Bruschke C.J., Christensen R., et.al. Make science evolve into a One Health approach to improve health and security: a white paper // One Health Outlook. 2020. 2(1):6. doi: 10.1186/s42522-019-0009-7.
39. Pramod R.K., Nair A.V., Tambare P.K., et al. Reverse zoonosis of coronavirus disease-19: Present status and the control by one health approach // Vet World. 2021. Oct. 14(10): 2817-2826. doi: 10.14202/vetworld.2021.2817-2826.
40. Rahman M.T., Sobur M.A., Islam M.S., Ievy S., Hossain M.J., El Zowalaty M.E., Rahman A.T., Ashour H.M. Zoonotic Diseases: Etiology, Impact, and Control // Microorganisms 2020, 8, 1405. https://doi.org/10.3390/microorganisms8091405.
41. Sinclair J.R. Importance of a One Health approach in advancing global health security and the Sustainable Development Goals // Rev Sci Tech. 2019 May. 38(1):145-154. doi: 10.20506/rst.38.1.2949. PMID: 31564744.
42. Sorvillo T.E., Rodriguez S.E., Hudson P., Carey M., Rodriguez L.L., Spiropoulou C.F., Bird B.H., Spengler J.R., Bente D.A. Towards a Sustainable One Health Approach to Crimean-Congo Hemorrhagic Fever Prevention: Focus Areas and Gaps in Knowledge // Trop Med Infect Dis. 2020 Jul 7. 5(3):113. doi: 10.3390/tropicalmed5030113
43. Streinu-Cercel A. Ebola virus disease // Germs. 2014. 4(3):58. doi: 10.11599/germs.2014.1056. [PubMed]
44. Streinu-Cercel A., et al. Ebola virus disease – a global threat // Germs. 2014. 4(3):58. doi: 10.11599/germs.2014.1057. [CrossRef] [Google Scholar].
45. Taylor L., Latham S., Woolhouse M. Risk Factors for Human Disease Emergence. Philosophical transactions of the Royal Society of London // Series B, Biological sciences. 2001. 356. 983-9. 10.1098/rstb.2001.0888.
46. Varer Akpinar, Seyfi C., Seyfi D. Medical interns’ attitudes towards One Health approach // Turkish Journal of Biochemistry, vol. 47, no. 1, 2022, pp. 137-144. https://doi.org/10.1515/tjb-2021-0078.
47. Villanueva-Cabezas JP, Winkel KD, Campbell PT, Wiethoelter A, Pfeiffer C. One Health education should be early, inclusive, and holistic. Lancet Planet Health. 2022 Mar;6(3):e188-e189. doi: 10.1016/S2542-5196(22)00018-3. PMID: 35278384
48. World Health Organization (WHO) (2008). – International Health Regulations 2005 WHO, Geneva, Switzerland. https://www.who.int/ru/publications/i/item/-9789241580410 (accessed on 7 June 2018).
49. WHO (2020). One health. WHO. http://www.who.int/features/qa/one-health/en/. Accessed 17 Apr 2020.
50. WHO/OIE/FAO. Taking a Multisectoral One Health Approach : A Tripartite Guide to Addressing Zoonotic Diseases in Countries [Internet]. 2019. Available from: http://www.fao.org/documents/card/en/c/CA2942EN.
51. World Organisation for Animal Health (OIE) (2018). – The OIE PVS Pathway. OIE, Paris, France. Available at: www.oie. int/solidarity/pvs-pathway/ (accessed on 6 June 2018).
52. Zinsstag J., Schelling E., Waltner-Toews D., Tanner M. From “one medicine” to “one health” and systemic approaches to health and well-being // Prev. Vet. Med. 2011. 101:148–156. doi: 10.1016/j.prevetmed.2010.07.003. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar].
References: [1-4]
1. Vsemirnaya organizatsiya zdorov'ya zhivotnykh (MEB). Kruglyi stol: «Edinoe zdorov'e» na povestke dnya meditsinskikh universitetov Kazakhstana. [World Organization for Animal Health (OIE). Round table: «One health» on the agenda of medical universities of Kazakhstan]. https://rr-europe.woah.org/ru/%D0%9D%/. (Accessed: 6.09.2022). [in Russian]
2. Vsemirnaya organizatsiya zdorov'ya zhivotnykh (MEB). Vnedrenie printsipov podkhoda «Edinoe zdorov'e» v veterinarnyi obrazovatel'nyi protsess. [World Organization for Animal Health (OIE). Implementation of the principles of the «One Health» approach in the veterinary educational process. https://rr-europe.woah.org/ru/%D0%9D%. (Accessed: 7.09.2022). [in Russian]
3. Mezhotraslevoi podkhod «Edinoe zdorov'e»: trekhstoronnee rukovodstvo po resheniyu problemy zoonozov v stranakh [Taking a multisectoral, one health approach: a tripartite guide to addressing zoonotic diseases in countries]. Prodovol'stvennaya i sel'skokhozyaistvennaya organizatsiya Ob’edinennykh Natsii, Vsemirnaya organizatsiya okhrany zdorov'ya zhivotnykh, Vsemirnaya organizatsiya zdravookhraneniya [World Health Organization, Food and Agriculture Organization of the United Nations & World Organisation for Animal Health]. Zheneva. [FAO], 2019. - 164, [X] Bibliogr.: pp. 152-158. [in Russian]
4. Press reliz Vsemirnoi organizatsii zdravookhraneniya «Predstavlen sovmestnyi plan deistvii «Edinoe zdorov'e» dlya ustraneniya ugroz zdorov'yu lyudei, zhivotnykh, rastenii i okruzhayushchei sredy». [Press release of the World Health Organization «A joint action plan «One Health» has been presented to eliminate threats to the health of people, animals, plants and the environment»]. https://www.who.int/ru/news/item/17-10-2022-one-health-joint-plan-of-action-launched-to-address-health-threats-to-humans--animals--plants-and-environment. (Accessed: 7.09.2022). [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 70
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Ақпанова Т.Ж., Рахыпбеков Т.К. «Бірыңғай денсаулық» қағидаттарын енгізу бойынша елдердің тәжірибесі. Салыстырмалы талдау // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 1 (Т.25). Б. 50-58. doi 10.34689/SH.2023.25.1.006Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ