РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУІПТІЛІК ЖӘНЕ ҚАТЕРЛІ ІСІК АУРУШАҢДЫҒЫ. ӘДЕБИ ШОЛУ
Өзектілігі: Радиоактивті ластану қоршаған орта мен адам денсаулығына әсер ететін маңызды фактор болып табылады. Уран және оның ыдырау өнімдері адамның табиғи иондаушы сәуле көздерінің әсеріне ұшырауға әкеліп соқтырады. Радонның жоғары деңгейі, табиғи радиация көздері мен ұзақ және ірі ауқымды уран өндіру Қазақстанның солтүстік аудандарында кеңінен таралғандығы байқалады. Елдің көптеген өңірлерінде радонның жоғары деңгейі бар екеніне қарамастан радонның Қазақстан халқына әсері аз зерттелген.
Жұмыстың мақсаты: Уран және оның еншілес өнімдерінің экологиялық қолайсыз аймақтарда тұратын халыққа әсері және денсаулыққа ықтимал әсерлері туралы әдебиеттерді талдау.
Іздеу стратегиясы: Мамандандырылған Google Scholar іздеу жүйесінде, Web of Science, PubMed базасында және CyberLeninka электрондық ғылыми кітапханасында дереккөздерді іздеу жүргізілді. Іздеу тереңдігі 20 жылды құрады. Ақпараттық шолуды іздеуде келесідей түйінді сөздер қолданылды: уран, радон, қатерлі ісіктер, радиоактивтілік, халық денсаулығы (MeSH Terms: uanus, uranium contamination, human exposure, health risk, radon, cancer incidence). Әдебиеттерге шолу электронды және қол режимінде жүргізілді. Енгізілетін критерилер: Орыс және ағылшын тілдеріндегі мақалалар; толық мәтінді эпидемиологиялық және клиникалық зерттеулер. Енгізілмейтін критерилер: Анық емес тұжырымдары бар мақалалар, қайталанатын мақалалар, тезистер, ақылы қол жетімді мақалалар, газет басылымдары. Барлығы 566 дереккөз табылды, оның ішінен қорытынды талдау үшін 57 мақала таңдалды.
Нәтижесі: Барлық осы зерттеулер радонның және оның еншілес өнімдерінің сәулеленуі халықтың денсаулығына айтарлықтай қауіп төндіруі мүмкін екенін көрсетеді. Радонмен сәулелену - өкпе қатерлі ісігінің екінші себебі және ешқашан темекі шекпегендердің арасында бірінші болып табылады. Қазақстанда табиғи және антропогендік жоғары радиоактивтілікке әкелетін бірқатар факторлары бар аудандар бар, оның ішінде табиғи радиоактивтілігі өте жоғары көптеген учаскелер, уран кен орындары, сондай-ақ уран кеніштері мен уран минералдануымен байланысты басқа да пайдалы қазбалардың тау-кен кәсіпорындарының ұзақ мерзімді қызметі бар.
Қорытынды: Осылайша, қауіп-қатерді бағалау және аурудың алдын алу үшін сәулеленуге ұшыраған адамдардың популяциясын бақылау қажет екендігі айқын болды. Бұл тақырып Қазақстан Республикасы үшін өте өзекті болғандықтан, уран деңгейі жоғары аудандарда тұратын халықтың онкологиялық аурулар қаупіне толық ауқымды зерттеулер жүргізу қажет.
Құралай Б. Ілбекова1, https://orcid.org/0000-0001-9950-9808
Данара С. Ибраева1, https://orcid.org/0000-0002-1640-1728
Молдир Н. Аумаликова1, https://orcid.org/0000-0002-4242-9193
Мейрат М. Бахтин1, https://orcid.org/0000-0001-6117-5101
1 Радиобиология және радиация қорғау институты, КеАҚ «Астана медицина университеті»,
Нұр-Сұлтан қ., Қазақстан Республикасы.
1. Базыка Д.А., Присяжнюк А.Е., Романенко А.Е. и др. Заболеваемость злокачественными новообразова-ниями населения городов Украины с предприятиями ядерно-энергетического производства // Радиация и риск. 2011. №3, Т.20. С.58-68.
2. Булдаков Л.А., Калистратова B.C. Радиоактивное излучение и здоровье. - М.: Информ-Атом, 2003.-165с.
3. Гуськова А.К. Медицина труда в атомной промышленности и энергетики // Медицина труда и промышленная экология. 2004. №3. С.17-24.
4. Ильин Л.А., Кошурникова H.A., Кузнецова И.С., Болотникова М.Г. Заболеваемость и смертность от злокачественных новообразований лимфатической и кроветворной тканей среди населения города Озерска за период с 1948 по 2000 год // Медицинская радиология и радиационная безопасность. 2003. №1. С. 65-71.
5. Ильин Л.А., Ярмоненко С.П. Источники и эффекты ионизирующего излучения / Отчет Научного комитета ООН по действию атомной радиации 2000 года Генеральной ассамблее ООН с научными приложениями. Т. II: Эффекты (Ч.З). М.: РАДЭКОН, 2002. - 308 с.
6. Ильин Л.А., Киселев М.Ф., Панфилов А.П. и др. Медико-дозиметрический регистр работников атомной промышленности России. Состояние и перспективы // Бюллютень по атомной энергии. 2004. №5. С. 38-42.
7. Иванов В.К., Цыб А.Ф., Панфилов А.П., Агапов А.М. Оптимизация радиационной защиты: «Дозовая матрица». - М.: Издательство «Медицина», 2006.-304 с.
8. Ильин Л.А., Туков А.Р., Кошурникова H.A. и др. Оценка заболеваемости гемобластозами населения закрытых административных территорий // Хроническое радиационное воздействие: медико-биологические эффекты: Материалы III международного симпозиума. Челябинск, 2005. -29 с.
9. Ильин Л.А. Радиационная медицина. Том 3. Радиационная гигиена. М.: 2002. - 608 с.
10. Кошурникова H.A., Третьяков Ф.Д., Окатенко П.В. и др. Основные показатели здоровья населения г. Озерска в период 1948-2002 г.г. // Бюллютень сибирской медицины. 2005. Т.4. №2. С. 29-35.
11. Ansoborlo E., Lebaron-Jacobs L., Prat O. Uranium in drinking-water: A unique case of guideline value increases and discrepancies between chemical and radiochemical guidelines // Environ. 2015. Int. 77, P. 1–4.
12. Bacquart T., Frisbie S. et al. Multiple inorganic toxic substances contaminating the groundwater of Myingyan Township, Myanmar: arsenic, manganese, fluoride, iron, and uranium // Sci. Total Environ. 2015. 517, P. 232–245.
13. Baradaran S., Maleknasr N., Setayeshi S., Akbari M.E. Prediction of Lung Cells Oncogenic Transformation for Induced Radon Progeny Alpha Particles Using Sugarscape Cellular Automata // Iran J Cancer Prev. 2014. 1:40–7.
14. Barros-Dios J.M., Ruano-Ravina A., Pérez-Ríos M., et al. Residential Radon Exposure, Histologic Types, and Lung Cancer Risk. A Case–Control Study in Galicia, Spain // Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2012. 21(6):951.
15. Beletskaya N. Effect of environmental factors on cancer incidence in the population of North Kazakhstan and East Kazakhstan. Petropavlovsk: Kozybayev M.SKGU; 2013. p. 225.
16. Bräuner E.V., Loft S., Sørensen M. et al. Residential Radon Exposure and Skin Cancer Incidence in a Prospective Danish Cohort // PLoS One. 2015. №10(8). P.1-14.
17. Canada Health. Cross-Canada survey of radon concentrations in homes final report. Ottawa: Queen’s Printer; 2012. P.2.
18. Canu I.G., Jacob S., Cardis E. et al. Uranium carcinogenicity in humans might depend on the physical and chemical nature of uranium and its isotopic composition: results from pilot epidemiological study of French nuclear workers // Cancer Causes Control. 2011. 22 (11), 1563–1573.
19. Carriere M., Thiebault C., Milgram S. et al. Citrate Does Not Change Uranium Chemical Speciation in Cell Culture Medium but Increases Its Toxicity and Accumulation in NRK-52E Cells // Chem. Res. Toxicol. 2007. 19, 1637–1642.
20. Carvalho F.P., Oliveira J.M. Uranium isotopes in the Balkan’s environment and foods following the use of depleted uranium in the war. Environ // Int. 2010. 36 (4), 352–360.
21. Chahine T., Schultz B.D., Zartarian V.G., Xue J. Subramanian S.V., Levy J. Modeling Joint Exposures and Health Outcomes for Cumulative Risk Assessment: The Case of Radon and Smoking // Int J Environ Res Public Health. 2011. 8:368–711.
22. Collier C.G., Strong J.C., Humphreys J.A., Timpson N. et al. Carcinogenicity of radon/radon decay product inhalation in rats – effect of dose, dose rate and unattached fraction // Int J Rad Biol. 2005. 81:631–47.
23. Darby S., Hill D., Deo H., Auvinen A., Barros-Dios J.M., Baysson H., et al. Residential radon and lung cancer—detailed results of a collaborative // Scand J Work Environ Health. 2007. Feb. 33(1):80
24. Djanabaev D.D., Kashkinbaev E.T., Ilbekova K.B., Saifulina Е.А., Bakhtin M.M., Sharipov M.K., Kazymbet P.K. Health status of the population living in the zone of influence of radioactive waste repositories // Electronic Journal of General Medicine. 2019. 16(6). 176.
25. Darby S., Hill D., Deo H., Auvinen A. et al. Residential radon and lung cancer—detailed results of a collaborative analysis of individual data on 7148 persons with lung cancer and 14 208 persons without lung cancer from 13 epidemiologic studies in Europe. Scand J Work Environ Health. 2006. 32(Suppl 1):1–84.
26. Environment and Sustainable Development in Kazakhstan. A series of UNDP publication in Kazakhstan. №UNDPKAZ06. Almaty; 2004. 58 p.
27. Frisbie S.H., Mitchell E.J., Sarkar B. World Health Organization increases its drinking-water guideline for uranium // Environ. Sci.: Processes Impacts. 2013. 15 (10), 1817–1823.
28. Guo H., Zhao W., Li H., Xiu W., Shen J. High radionuclides in groundwater of an Inland basin from northwest China: origin and fate // ACS Earth Space Chem. 2018. 2 (11), 1137–1144.
29. Hinojosa de la Garza O.R., Sanín L.H. et al. Lung Cancer Mortality and Radon Concentration in a Chronically Exposed Neighborhood in Chihuahua, Mexico: A Geospatial Analysis // Scientific World Journal. 2014. 2014:935380
30. Homma-Takeda S., Kokubo T., Terada Y. et al. Uranium dynamics and developmental sensitivity in rat kidney // J. Appl. Toxicol. 2013. 33 (7), 685–694.
31. ICRP. Radiological Protection against Radon Exposure. ICRP ref 4829-96716554. Draft Report for Consultation. Atlanta, USA: Elsevier; 2011. Р 37.
32. Jakhu R., Mehra R., Mittal H.M. Exposure assessment of natural uranium from drinking water // Environ. Sci.: Processes Impacts 2016. 18(12), 1540–1549.
33. Kaur S., Mehra R. Toxicological risk assessment of protracted ingestion of uranium in groundwater // Environ. Geochem. Health 2019. 41 (2), 681–698.
34. Kazymbet P.K. Radioecological state of the residential areas in the uranium mining regions of Kazakhstan // Scientific Proceedings of Institute for Radiobiology and Radiation Protection. 2014. 1:19–55.
35. Kreuzer M., Walsh L., Schnelzer M., Tschense A., Grosche B. Radon and risk of extrapulmonary cancers: results of the German uranium miners’ cohort study, 1960–2003 // Br J Cancer. 2008. 99:1946–53.
36. Krewski D., Lubin J.H., Zielinski J.M. et al. A combined analysis of North American case–control studies of residential radon and lung cancer // J Toxicol Environ Health. 2006. 69:533–97.
37. Laughlin J. An historical overview of radon and its progeny: applications and health effects // Radiat Prot Dosimetry. 2012;152:2–8.
38. Li W.B., Roth P., Wahl W., Oeh U., Hollriegl V., Paretzke H.G.J. Biokinetic modeling of uranium in man after injection and ingestion. Radiat // Environ. Biophys. 2005. 44 (1). 29–40.
39. Magdo H.S., Forman J., Graber N., Newman B., Klein K. et al. Grand rounds: nephrotoxicity in a young child exposed to uranium from contaminated well water // Environ. Health Perspect. 2007.115 (8). 1237–1241.
40. Méndez D., Alshanqeety O., Warner K.E. The Impact of Declining Smoking on Radon-Related Lung Cancer in the United States // Am J Public Health. 2011.101(2).310–14.
41. Milner J., Shrubsole C., Das P., Jones B., Ridley I. et al. Home energy efficiency and radon related risk of lung cancer: modelling study // BMJ. 2014.348. p. 1–12.
42. Neri A., Stewart S.L., Angell W. Radon Control Activities for Lung Cancer Prevention in National Comprehensive Cancer Control Program Plans, 2005–2011 // Prev Chronic Dis. 2013.10: p. 1–9.
43. Nolan J., Weber K.A. Natural uranium contamination in major US aquifers linked to nitrate // Environ. Sci. Technol. Lett. 2015. 2 (8). p. 215–220.
44. Norrstrom A.C., Lov A. Uranium theoretical speciation for drinking water from private drilled wells in Sweden – Implications for choice of removal method // Appl. Geochem. 2014. 51. p. 148–154.
45. Peckham E.C., Scheurer M.E., Danysh H.E. et al. Residential Radon Exposure and Incidence of Childhood Lymphoma in Texas 1995–2011 // Int. J. Environ. Res. Public Health. 2015. №12. P.12110-12126.
46. Peterson E., Aker A., Kim J.H., Li Y., Brand K., Copes R. Lung cancer risk from radon in Ontario, Canada: how many lung cancers can we prevent // Cancer Causes Control. 2013. 24: p. 20.
47. Post V.E.A., Vassolo S.I., Tiberghien C. et al. Weathering and evaporation controls on dissolved uranium concentrations in groundwater - A case study from northern Burundi // Sci. Total Environ. 2017. 607–608. pp. 281–293.
48. Rahmanin Y.A., Novikov S.M., Shashin T.A., Abalkina I.L. Assessment and reduction of strategic risks in the social sphere. Civil Protection Strategy: Issues and research. 2013. 3(2): p. 150–62.
49. Robertson A., Allen J., Laney R., Curnow A. The Cellular and Molecular Carcinogenic Effects of Radon. Exposure: A Review // Int. J Mol Sci. 2013.14: pp. 140–63.
50. Ruano-Ravina A., Aragonés N., Pérez-Ríos M. et al. Residential radon exposure and esophageal cancer. An ecological study from an area with high indoor radon concentration (Galicia, Spain) // Int J Radiat Biol. 2014. 90(4): pр. 299–305.
51. Salbu B. Preface: uranium mining legacy issue in Central Asia // J Environ Radioact. 2013.123: pp. 1–2.
52. Schwartz G.G., Klug M.G. Incidence rates of chronic lymphocytic leukemia in US states are associated with residential radon levels // Future Oncol. 2015. p. 10.
53. Stegnar P., Shishkov I., Burkitbayev M. et al. Assessment of the radiological impact of gamma and radon dose rates at former U mining sites in Central Asia // J Environ Radioact. 2013.123: pp. 3–13.
54. Sutton M., Burastero S. Uranium(VI) Solubility and Speciation in Simulated Elemental Human Biological Fluids // Chem. Res. Toxicol. 2004. 17. pp. 1468–1480.
55. Torres-Durán M., Ruano-Ravina A. et al. Lung cancer in never-smokers: a case–control study in a radon-prone area (Galicia, Spain) // Eur Respir J. 2014. 44(4): p. 850.
56. Wagner S., Burch J.B., Bottai M. et al. Groundwater uranium and cancer incidence in South Carolina // Cancer Causes Control 2011. 22 (1). pp. 41–50.
57. Wang X., Dai X., Shi C. at al. A 3,2-Hydroxypyridinone-based Decorporation Agent that Removes Uranium from Bones In Vivo // Nat. Commun. 2019. 10 (1). p. 2570.
Reference: [1-10]
1. Bazyka D.A., Prisyazhnyuk A.E., Romanenko A.E. i dr. Zabolevaemost' zlokachestvennymi novoobrazovaniyami naseleniya gorodov Ukrainy s predpriyatiyami yaderno-energeticheskogo proizvodstva [The incidence of malignant neoplasms in the population of Ukrainian cities with nuclear power plants]. Radiatsiya i risk [Radiation and risk]. 2011. T.20, №3. pp. 58-68 [in Russian].
2. Buldakov L.A., Kalistratova B.C. Radioaktivnoe izluchenie i zdorov'e [Radiation and health]. M.: Inform-Atom [M .: Inform-Atom]. 2003. p.165 [in Russian].
3. Gus'kova A.K. Meditsina truda v atomnoi promyshlennosti i energetiki [Occupational medicine in the nuclear industry and energy]. Meditsina truda i promyshlennaya ekologiya [Occupational medicine and industrial ecology]. 2004. №3. pp. 17-24 [in Russian].
4. Il'in L.A., Koshurnikova H.A., Kuznetsova I.S., Bolotnikova M.G. Zabolevaemost' i smertnost' ot zlokachestvennykh novoobrazovanii lim-faticheskoi i krovetvornoi tkanei sredi naseleniya goroda Ozerska za period s 1948 po 2000 god [Morbidity and mortality from malignant neoplasms of lymphatic and hematopoietic tissues among the population of the city of Ozersk for the period from 1948 to 2000] // Meditsinskaya radiologiya i radiatsionnaya bezopasnost' [Medical radiology and radiation safety]. 2003. №1. pp. 65-71 [in Russian].
5. Il'in L.A., Yarmonenko S.P. Istochniki i effekty ioniziruyushchego izlucheniya [Sources and effects of ionizing radiation]. Otchet Nauchnogo komiteta OON po deistviyu atomnoi radiatsii 2000 goda General'noi assamblee OON s nauchnymi prilozheniyami. T. II: Effekty (Ch.Z) M.: RADEKON [Report of the UN Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation in 2000 to the UN General Assembly with scientific appendices. Vol. II: Effects (Part 3) M.: RADEKON]. 2002. p. 308 [in Russian].
6. Il'in L.A., Kiselev M.F., Panfilov A.P. i dr. Mediko-dozimetricheskii registr rabotnikov atomnoi promyshlennosti Rossii.Sostoyanie i perspektivy [Medical and dosimetric register of workers of the nuclear industry in Russia. State and prospects]. Byullyuten' po atomnoi energii [Atomic Energy Bulletin]. 2004. №5. pp. 38-42 [in Russian].
7. Ivanov V.K., Tsyb A.F., Panfilov A.P., Agapov A.M. Optimizatsiya radiatsionnoi zashchity:«Dozovaya matritsa» [Optimization of radiation protection: "Dose matrix"]. M.: OAO «Izdatel'stvo «Meditsina» [M.: JSC "Medicine Publishing House"]. 2006. p.304. [in Russian].
8. Il'in L.A., Tukov A.R., Koshurnikova H.A. i dr. Otsenka zabolevaemosti gemoblastozami naseleniya zakrytykh administrativnykh territorii [Assessment of the incidence of hemoblastosis in the population of closed administrative territories] Khronicheskoe radiatsionnoe vozdeistvie: mediko-biologicheskie effekty: Materialy III mezhdunarodnogo simpoziuma. – Chelyabinsk [Chronic radiation exposure: medico-biological effects: Proceedings of the III International Symposium. - Chelyabinsk]. 2005. p.29 [in Russian].
9. Il'yin L.A. Radiatsionnaya meditsina. Tom 3. Radiatsionnaya gigiena [Radiation medicine. Volume 3. Radiation Hygiene]. 2002. p.608 [in Russian].
10. Koshurnikova H.A., Tret'yakov F.D., Okatenko P.V. i dr. Osnovnye pokazateli zdorov'ya naseleniya g. Ozerska v period 1948 -2002 g.g. [The main indicators of health of the population of Ozersk in the period 1948 -2002]. Byullyuten' sibirskoi meditsiny [Bulletin of Siberian Medicine]. 2005. T.4. №2. pp. 29-35 [in Russian].
Количество просмотров: 408
Категория статей:
Обзор литературы
Библиографическая ссылка
Ілбекова Қ.Б., Ибраева Д.С., Аумаликова М.Н., Бахтин М.М. Радиациялық қауіптілік және қатерлі ісік аурушаңдығы. Әдеби шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 2 (Т.24). Б. 175-182. doi 10.34689/SH.2022.24.2.021Похожие публикации:
ДИАГНОСТИЧЕСКАЯ И ТЕРАПЕВТИЧЕСКАЯ ЛАПАРОСКОПИЯ ПРИ ТРАВМАХ ЖИВОТА. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ.
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ И МЕТОДЫ ЕГО ОЦЕНКИ ПРИ ПЕРВИЧНОМ БИЛИАРНОМ ХОЛАНГИТЕ
ЛЕКАРСТВЕННО-ИНДУЦИРОВАННЫЕ ПОРАЖЕНИЯ ПЕЧЕНИ И ГЕНДЕРНЫЕ РАЗЛИЧИЯ
INTERRELATION OF INTRAABDOMINAL HYPERTENSION AND MARKERS OF GASTROINTESTINAL TRACT INJURY IN PATIENTS WITH MULTIORGAN DYSFUNCTION
НОВЫЕ СИНДРОМЫ И ПАТТЕРНЫ ОСТРОЙ ОККЛЮЗИИ КОРОНАРНЫХ АРТЕРИЙ. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ.