СЕМЕЙ, ӨСКЕМЕН ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ЖӘНЕ ПАВЛОДАР ОБЛЫСТАРЫНДАҒЫ ӨЗ-ӨЗІНЕ ҚОЛ ЖҰМСАУ ДЕҢГЕЙІНЕ АПТА КҮНДЕРІНІҢ, МАУСЫМДЫҚ ЖӘНЕ АЙ ФАЗАЛАРЫНЫҢ ӘСЕРІ
Кіріспе. Өзін-өзіне қол жұмсау – денсаулық сақтаудың жаһандық мәселенің бірі. Жыл сайын 720 мыңнан астам адам өз-өзіне қол жұмсап өледі. Әрбір өз-өзіне қол жұмсау - бұл марқұмның жақындары үшін ұзақ мерзімді салдары бар отбасыларға, қауымдастықтарға және бүкіл елдерге әсер ететін қайғылы оқиға. Өз-өзіне қол жұмсаудың уақыты сыртқы факторларға да байланысты болуы мүмкін. Осы тақырыптағы зерттеулер суицид пен жылдың белгілі бір күндері немесе маусымдары арасындағы байланысқа қатысты біршама қарама-қайшы нәтижелер береді. Маусымдық факторлар суицид деңгейіне және суицид әрекеттерінің санына да әсер етеді.
Мақсаты: Павлодар өңіріңде, соның ішінде Өскемен және Семей қалалары бойынша суицид деңгейіне апта күндерінің, айлардың, маусымдық ауытқулардың және ай фазаларының әсерін пайымдау.
Құралдар мен әдістер: Ретроспективті зерттеу. Жасалған суицидтердің уақыт қатарындағы маусымдылықты анықтау үшін Loess әдісін қолдану арқылы маусымдық трендтің декомпозициясы қолданылды. Маусымдық ауытқуларды анықтау үшін графикалық әдістер, сонымен қатар QS және Kruskal-Wallis статистикалық сынақтары қолданылды. Маусымдық әсер тенденциялар мен маусымдарды есепке алатын сызықтық регрессия үлгісін қолдану арқылы бағаланды. Өскемен, Семей қалалары және Павлодар облыстарында 2013-2022 жылдар аралығындағы сот-медициналық сараптамалардың деректері жинақталды, оның ішінде 3657 өз-өзіне қол жұмсау. Айнымалылар: апта күндері, айлар, ай фазасы.
Нәтижелер. Краскал-Уоллис сынағы χ2(3) = 15,35, p = 0,00154127 тоқсандар арасында статистикалық маңызды айырмашылықтар бар екенін көрсетті. Сонымен қатар, QS статистикалық критерийі маусымдық QS = 7,65, p = 0,02185496 көрсеткіштер бар екенін көрсетті. Екінші тоқсанда суицидтің орташа көрсеткіштерінің артуы. Аяқталған суицидтердің артуы мен азаюы аптаның барлық күндерінде болады. Квази-Пуассон регрессиясы ай фазаларының өзін-өзі өлтіру санына әсер етпейтінін анықтады.
Қорытындылар. Зерттеу нәтижесінде жылдың екінші тоқсанында (сәуірден маусымға дейін) суицид санының өскені анықталды, бұл ретте суицид санының апта күндеріне немесе ай фазаларына айтарлықтай тәуелділігі анықталмаған.
Madina Apbassova1, https://orcid.org/0000-0003-3215-1076
Saulesh A. Apbassova1, https://orcid.org/0000-0001-6650-4971
Tatyana N. Svitich2, https://orcid.org/0009-0005-1079-251X
Dariya M. Shabdarbayeva1, httр://оrсіd.оrg/0000-0001-9463-1935
Nailya Zh. Chaizhunusova1, https://orcid.org/0000-0002-6660-7118
Tolkyn A. Bulegenov1, https://orcid.org/0000-0001-6145-9649
Murat N. Lepesbayev1, https://0009-0006-9810-9232
Aiman A. Mussina3, https://orcid.org/0000-0002-0864-1238
Gulnar M. Shalgumbayeva1, https://orcid.org/0000-0003-3310-4490
Gaukhar K. Amantayeva1, https://orcid.org/0000-0002-8422-7936
Altay A. Dyussupov1, https://orcid.org/ 0000-0003-0875-1020
1 «Семей медицина университеті» КЕАҚ, Семей қ., Қазақстан Республикасы;
2 Қазақстанның отбасылық дәрігерлер қауымдастығы, Абай облысындағы филиал, Семей қ., Қазақстан Республикасы;
3 «Астана медицина университеті» КеАҚ, Астана қ., Қазақстан Республикасы.
1. Altamura C. et al. Seasonal and circadian rhythms in suicide in Cagliari, Italy. Journal of Affective Disorders. 1999. № 1 (53). pp. 77–85.
2. Ambar Akkaoui M. et al. Seasonal changes and decrease of suicides and suicide attempts in France over the last 10 years. Scientific reports. 2022. № 1 (12). pp. 80-89.
3. Benard V., Geoffroy P.A., Bellivier F. [Seasons, circadian rhythms, sleep and suicidal behaviors vulnerability]. L’Encephale. 2015. № 4 Suppl 1 (41). pp. 29–37.
4. Björkstén K.S., Bjerregaard P. Season of birth is different in Inuit suicide victims born into Traditional than into Modern Lifestyle: a register study from Greenland. BMC psychiatry. 2015. № 1 (15). pp. 80
5. Burns R.A. et al. Age and sex differences in the annual and seasonal variation of Australia’s suicide rate, 2000-2020 . International review of psychiatry (Abingdon, England). 2024. № 4–5 (36). pp.120-130.
6. Coimbra D.G. et al. Do suicide attempts occur more frequently in the spring too? A systematic review and rhythmic analysis. Journal of affective disorders. 2016. (196). pp. 125–137.
7. Deisenhammer E.A., Stiglbauer C., Kemmler G. Time-related aspects of suicides - suicide frequency related to birthday, major holidays, day of the week, season, month of birth and zodiac signs (I Part). Neuropsychiatrie : Klinik, Diagnostik, Therapie und Rehabilitation : Organ der Gesellschaft Osterreichischer Nervenarzte und Psychiater. 2018. № 2 (32). pp. 93–100.
8. Deisenhammer E.A., Stiglbauer C., Kemmler G. Time-related aspects of suicides - suicide frequency related to birthday, major holidays, day of the week, season, month of birth and zodiac signs (II Part). Neuropsychiatrie : Klinik, Diagnostik, Therapie und Rehabilitation : Organ der Gesellschaft Osterreichischer Nervenarzte und Psychiater. 2018. № 2 (32). pp. 100-105.
9. Doğan N., Toprak D., Doğan İ. Influence of birth cohort, age and period on suicide mortality rate in Turkey, 1983-2013. Central European journal of public health. 2019. № 2 (27). pp. 141–144.
10. Galvão P.V.., Silva H.R., Silva C.M. da Temporal distribution of suicide mortality: A systematic review. Journal of affective disorders. 2018. (228). pp. 132–142.
11. Gammoh O. et al. Assessment of depression, PTSD, and insomnia symptoms in a cohort of Palestinian migrants residing in Jordanian camps during the outbreak of the War on Gaza: occurrence and correlates. Discover mental health. 2025. № 1 (5). pp. 8-12.
12. Ilic M., Ilic I. Suicide in Serbia. Journal of affective disorders. 2016. (193). pp. 187–193.
13. Kattimani S. et al. Temporal variations in suicide attempt rates: A hospital-based study from India. Journal of family medicine and primary care. 2016. № 2 (5). pp. 357.
14. Kayipmaz S. et al. The effect of meteorological variables on suicide. International journal of biometeorology. 2020. № 9 (64). pp. 1593–1598.
15. Kim Y. et al. Suicide and Ambient Temperature: A Multi-Country Multi-City Study. Environmental health perspectives. 2019. № 11 (127).pp.320-235.
16. Klimiuk K.B. et al. Seasonal Trends in Suicide Attempts-Keywords Related Searches: A Google Trends Analysis. Healthcare (Basel, Switzerland). 2024. № 13 (12).pp.150-155.
17. Kwok C.L., Yip P.S. Diminishing seasonality of self-harm: Temporal trends in Hong Kong SAR. Journal of affective disorders. 2017. (207). pp. 63–68.
18. Lasota D. et al. Seasonality of Suicides among Victims Who Are under the Influence of Alcohol. International journal of environmental research and public health. 2019. № 15 (16). pp.140-145.
19. Park G. W. V., Cho S. il Monday peak is unique to suicide? Comparison of weekly distribution by causes of death using national representative cohort database. Suicide & life-threatening behavior. 2023. № 4 (53). pp. 613–627.
20. Ploderl M. Suicide risk over the course of the day, week, and life. Psychiatria Danubina. 2021. № 3 (33). pp. 438–445.
21. Plöderl M. et al. Increased suicide risk among younger women in winter during full moon in northern Europe. An artifact or a novel finding? Molecular psychiatry. 2023. № 2 (28). pp. 901–907.
22. To S. et al. Seasonal variation in suicide: age group and summer effects in the United States (2015–2020). BMC Psychiatry. 2024. № 1 (24). pp. 1–8.
23. Vélez-Grau C. et al. Suicidal ideation among women who engage in sex work and have a history of drug use in Kazakhstan. Mental health & prevention. 2021. (23).pp.130-135.
24. Vyssoki B. et al. Direct effect of sunshine on suicide. JAMA psychiatry. 2014. № 11 (71). pp. 1231–1237.
25. World Health Organization Suicide worldwide in 2019: Global Health Estimates. World Health Organization, Geneva. 2019. pp. 4–9.
26. Yang C. T. et al. Seasonal changes in suicide in South Korea, 1991 to 2015. PloS one. 2019. № 6 (14). pp.170-175.
27. Yu J. et al. Seasonality of suicide: a multi-country multi-community observational study. Epidemiology and psychiatric sciences. 2020. (29).pp.190-195.
Көрген адамдардың саны: 32
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Апбасова М., Апбасова С.А., Свитич Т.Н., Шабдарбаева Д.М., Чайжунусова Н.Ж., Булегенов Т.A., Мутиг К., Лепесбаев М.Н., Мусина А.А., Шалгумбаева Г.М., Амантаева Г.К., Дюсупов А.А. Семей, Өскемен қалаларының және Павлодар облыстарындағы өз-өзіне қол жұмсау деңгейіне апта күндерінің, маусымдық және ай фазаларының әсері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2024. Т.26 (6). Б. 12-20. doi 10.34689/SH.2024.26.6.002Ұқсас жариялымдар:
ОРТА ЖАСТАҒЫ ЖӘНЕ ЕГДЕ ЖАСТАҒЫ АДАМДАРДАҒЫ ДЕНЕ САЛМАҒЫ ИНДЕКСІ МЕН СҮЙЕКТІҢ МИНЕРАЛДЫ ТЫҒЫЗДЫҒЫ АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫС
САРКОИДОЗ ЖӘНЕ ӨКПЕ ТУБЕРКУЛЕЗІ КЕЗІНДЕГІ ГРАНУЛЕМАТОЗДЫ ҚАБЫНУДЫ КЛИНИКА-МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МОРФОМЕТРИЯЛЫҚ БАҒАЛАУ
БЕЛСЕНДІ ТУБЕРКУЛЕЗБЕН АУЫРАТЫН АИТВ ЖҰҚТЫРҒАН НАУҚАСТАРДА БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК ЗАҚЫМДАНУЫ: САЛЫСТЫРМАЛЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ СОЗЫЛМАЛЫ ЖҮРЕК ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІ БОЙЫНША АУРУЛАРДЫ БАСҚАРУ БАҒДАРЛАМАСЫН ІСКЕ АСЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ИНСУЛИНГЕ ТӨЗІМДІЛІГІ БАР НАУҚАСТАРДА ИНСУЛЬТ КЕЗІНДЕ ІШЕК МИКРОБИОМАСЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ