Ғылым және денсаулық сақтау

«ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ» ЖУРНАЛЫНА

БЕРІЛЕТІН ҚОЛЖАЗБАЛАРҒА БІРЫҢҒАЙ ТАЛАПТАР ЖҮКТЕУ

«Ғылым және денсаулық сақтау» журналы – рецензияланатын ғылыми –практикалық журнал, ол біртума зерттеулер нәтижелері, әдеби шолулар, қысқа мәлімдемелер және клиникалық медицинамен және қоғамдық денсаулықпен байланысты сұрақтардың кең  шеңбері бойынша конференциялар туралы есептер жарияланады. Журналдың негізгі оқырмандары биомедициналық ғылыми қоғамдастық, тәжірибелік дәрігерлер, медицина және қоғамидық денсаулық саласындағы докторанттар және магистранттар болып табылады.

Осы талаптар медициналық журналдар редакторлары Халықаралық комитетімен (ICMJE) әдістелген «Биомедициналық журналдарға берілген қолжазбаларға бірыңғай талаптар» негізінде құрылған, оған жетекші дүниежүзілік медициналық журналдар редакторлары кіреді, олар Journal of American Medical Aaociation, The Lancet, New England Journal of Medicine және басқалары. Осы талаптарды құру кезінде кішкене жергілікті журнал басылымынан Scopus және басқа халықаралық мәліметтер базасында индексирленген бүкілресейлік ай сайынғы ғылыми – практикалық журналға дейінгі жолды табысты өткен «Экология человека» ресейлік журнал тәжірибесі де қолданылды. Бұл құжатта қазақстандық жәнехалықаралық журналдарда ең жиі кездесетін қателер ескерілген, ал зерттеулер өткізу әдістерін, мәліметтерді статистикалық өңдеуді, нәтижелерді беру және оларды интерпретациялауды сипаттау бойынша ұсыныстар ескерілген. Журнал редакциясы осы талаптар қолжазбалар авторларымен қатаң сақталуы журналдың сапасын және отандық және шетелдік зерттеушілермен оның цитат келтіруін көбірек арттыруға көмектеседі.

Осы талаптарға сәйкес келмейтін қолжазбалар журнал редакциясымен қарастырылмайды.

Редакцияға түскен барлық мақалалар қатаң рецензиялауға түседі. Журнал екіретті көмескі рецензиялауды қолданады, соның барысында рецензентке автордың аты белгісіз, ал авторларға рецензенттің аты белгісіз. Статистикалық мәліметтерден тұратын қолжазба мамандық бойынша рецензенттен сондай - ақ басқа статистика бойынша рецензентке жіберіледі.

Егер рецензенттерде сұрақтар шығады, өңдеуге авторларға мақала қайтарылады. Оның негізінде есептесулер жүргізілді, статистикалық өңдеу сапасы туралы сұрақтар шыққан кезде редакция шығыс мәліметтер базасын сұрауға құқығы бар. Редакция мақала мағынасын бұрмаламайтын мәтінде редакторлық өзгерістер енгізу құқықтарын өзіне қалтырады.

Материалдар дайындау

Қолжазбаларды электронды хатқа қосымша ретінде MS Word форматында электронды түрде қолжазбаларды редакцияға жіберу керек. ілеспе хат журналдың бас редакторы атына рәсімделеді және мынадай ақпараттан тұруы керек:

1. Қолжазба атауы

2. Барлық авторлардың тегі, аты, жөні және жұмыс орны

3. Редакциямен әрі қарай хат алмасуға жауапты автордың тегі, аты, жөні, ғылыми дәрежесі, лауазымы  және жұмыс орны. Редакциямен әрі қарай хат алмасуға жауапты автордың почталық мекен - жайы, телефоны, факс.

4. Қолжазбадағы сөздер саны (түйіндемені қоспағанда, әдебиеттің мақалалық тізімі, кестелер және суреттер)

5. Кестелер және суреттер саны

6. Қолжазбаларды берген күні

7. Редакциямен хат алмасуға жауапты автор қолы

8. Авторлар осы мақалада көрсетілген материалдардың басқа баспа басылымда жарияланбағаны туралы редакцияны сендіруі керек. Осы материалдардың қандай - да бір бөліктері туралы ақпараттандыру керек және қосарланушы ретінде қарастыруға болады. Мұндай жағдайларда жаңа мақалада бұрынғы жұмыстарға сілтемелер болуы керек. Осындай материалдар көшірмелері қолжазбаларға қоса беріледі, осы жағдайда қалай болатыны туралы редакцияның шешім қабылдауына мүмкіндік болуы керек. Басқа басылымдарда басылған немесе басқа баспаларға басу үшін берілген мақалаларды жіберуге болмайды.

9. Мүдделердің мүмкін болатын қайшылықтары туралы мәлімдеу. Авторлар мүдделер қайшылықтарына әкелетін қаржылық немесе басқа өзара қатынастар туралы өтініш беруі керек. Мысалы, егер дәрілік заттардың клиникалық сынағы өткізілсе, зерделенетін препараты шығарушы зерттеуші және фармацевтік компанияның қатынастарын көрсетуі керек.

10. Журналдың редакциясына пайдалы кез келген ақпараттан тұратын ілеспе хат.

Басу мүмкіндігі туралы сараптама комиссиясының қорытындысы мақалаға қоса беріледі.

Мақаланың электронды нұсқасы Microsoft Word бағдарламасында дайындалады. Мақала мәтіні Times New Roman шрифтімен 12 көлемде 1,5 тараулар жоларалық аралығымен басылады.

Бағдарлау кітаптық (портрет) барлық жағынан жолдармен 2,5 см. және алдыңғы парағынан бастап беттердің міндетті нөмірлерімен. Кестелер және суреттер (иллюстрациялар, графикалар, фотографиялар), сондай –ақ оларға жазбалар негізгі мәтіндегі сол файлда жіберіледі және мақаланың соңында жеке беттерде орналастырылады. Біртума мақалалардағы кестелер мен суреттер жалпы саны 5 көп болмауы керек. Иллюстративті материалдың мәтінде шашамен орналасуы оң жағындағы жолдарда көрсетіледі.

Біртума мақала қолжазба көлемі 2000-3000 сөзден тұруы керек, түйіндемені, ризашылықты айтуды, мақалаға әдебиеттердің, кестеледің және суреттердің тізімін қоспағанда. Әдебиеттік шолу 5000 сөзге дейін тұруы мүмкін. Біртума мақалалар үшін әдебиет тізімі 20-30 сілтемелерден тұрады. Сілтемелер санын шолу 100 дейін жетуі мүмкін. Конференциялар туралы есептер, кітапқа қысқаша мәлімдемелер және рецензиялар 1500 сөзден көп болмауы керек. Біртума мақалалар қолжазбалары мынадай тараулардан тұрады: «Түйіндеме», «Кіріспе», «Әдістер», «Нәтижелер», «Нәтижелерді талқылау», «Әдебиеттер тізімі».

Мақаланың мазмұнына талаптар

Жұмыс атауы мүмкіндігінше қысқа болуы керек (180 белгіден көп емес), бірақ ақпараттық және оның мазмұнын нақты көрсететін. Сұрау сөйлемдер түріндегі атаулардан, сондай-ақ атаулар, олардың мағынасын бірнеше мағыналы ретінде оқылуынан аулақ болу керек. Мақала атауында қысқартуларды (аббревиатураны) қолдануға болмайды. Мәтінде қарапайым қысқартулар (аббревиатуралар) қолдануға болады. Толық термин оның орнына енгізілетін аббревиатура, мәтіндегі осы қысқартуды бірінші қолданудың алдында болы керек.

Алғы бет

Алғы бетте мынадай ақпарат көрсетіледі:

1. Мақала атауы (қара шрифтпен)

2. Әрбір автордың тегі және инициалдары 

3. Редакциямен хат алмасуға жауапты автордың   толық мекен –жайы, телефоны, электронды почта  мекен –жайы.

4. Авторларға қатысты барлық ұйымдардың толық атауы. Әрбір автордың оның ұйымымен байланысы жоғарғы регистр сандары арқылы төменде көрсетілгендей жүргізіледі:

ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР

Гржибовский А.М.^1-3, Иванов С.В. ⁴

¹Қоғамдық Денсаулық Сақтау Ұлттық Институты, Осло қ., Норвегия

²Қоғамдық денсаулық Халықаралық мектебі, Солтүстік Мемлекеттік Медициналық Университеті, Архангельск қ., Ресей

³Х.А. Ясави атынд. Халықаралық Қазақ-Түрік Университеті, Түркістан қ., Қазақстан

⁴И.И. Мечников атынд. Солтүстік-Батыс Мемлекеттік Медициналық Университеті, Санкт-Петербург қ., Ресей

Екінші бет

Екінші бет үш тілде (орыс, қазақ, ағылшын) тұжырымнан және кілт сөздерден тұрады. Талқылауда өзінің мәліметтерін басқа ұқсас зерттеулер нәтижелерімен салыстыру және қарама қарсы қою керек. Баспа аударманы түзету құқығын өзіне қалтырады. Түсінбестіктерден аулақ болу үшін тақырыптамамен тұжырымның ағылшын тілді нұсқаны құру кезінде кәсіби аудармашының көмегін алу ұсынылады.

Тұжырым астына кіші тақырыптама «Кілт сөздер» орналасады, ал одан кейін зерттеу барысында зерделенетін мәселелерді бейнелейтін 3-6 кілт сөздер. Кілт сөздер үшін медициналық пәндік тақырыптамалар тізімінен терминдерді пайдалану қажет Index Medicus (www.pubmed.com) пайдаланылатын (MeSH, Medical Subject Headings).

Кіріспе

Тарауда өткізілген зерттеулер алғышарттары қалыптастырылады: мәселенің мағынасы және оның маңыздылығы белгіленеді. Авторлар зерделенетін мәселемен оқырманды таныстыруы керек, осы тақырып бойынша не белгілі, басқа авторлармен өткізілген жұмыстарды атап өтуі керек, егер бар болса алдыңғы зерттеулерлің жетіспеушіліктерін белгілеу, яғни өткізілетін зерттеулердің қажеттілігін оқырманға дәлелдеу керек. Осы тақырып бойынша жарияланған барлық жұмыстарды келтіру керек емес, осылардан ең маңыздыларын айта кету жеткілікті, бірақ тақырыпқа тікелей қатыстыларын ғана. Зерделенетін тақырып бойынша отандық қана емес, сондай-ақ шетелдік зерттеулерга сілтеме жасау ұсынылады.

Тараудың соңында зерттеу мақсаты қалыптастырылады. Осында мақсаттарға жету үшін қойылған міндеттер атап өтіледі.

Не зерделенетіні туралы, қандай тұлғаларда және қандай әдіс көмегімен мақсат қалыптастырылатыны туралы оқырманға толық көрсетілуі үшін. Осы тарауға бұдан кейінгі жұмыста берілетін мәліметтер, нәтижелер немесе қорытындыларды енгізуге болмайды.

Әдістер

Тарау зерттеудің біртума хаттамасына сәйкес жобаны жоспарлау кезеңінде пайдалану ұйғарылған әдістерден ғана тұрады. Оларды қолданудың қажеттілігі зерттеуді орындау барысында шыққан қосымша әдістер «Нәтижелерді талқылау» бөлімінде көрсетілуі керек. Оқырман өздігінен осы зерттеудің методологиялық плюстары мен минустарын бағалауы ғана емес, сондай - ақ тілегі бойынша оны көрсетуіне болатынын болуы үшін тарау сондай толық жазылуы керек. Тарауда мынадай сәттерді нақты суреттеуді көрсету ұсынылады (оларды тармақтарға бөлу міндетті емес): зерттеу түрі; зерттеуге қатысушыларды таңдау әдісі; өлшемдерді өткізу әдістемесі; мәліметтерді көрсету мен өңдеу әдістері; этикалық принциптер.

1.    Зерттеу түрі

Осы тармақшада өткізілетін зертету түрі нақты белгіленеді (әдебиетті шолу, обсервациялық, сараптамалық, және т.сс.).  Обсервациялық зерттеу өткізу кезінде ол суреттемелік немесе аналитикалық болып табыла ма сонны көрсету керек.   Аналитикалықта зерттеудің әртүрлілігі анықталады:   көлденең, жағдай – бақылау, когортты, экологиялық және т.сс.   әсіресе мерзімдік өзгерістер тән белгілерді зерделеу кезінде  зерттеуді өткізу жылы мен айын көрсету ұсынылады. Әдеби шолуларда жарияланымдарды енгізу және шығару критерилерін анық көрсету керек.

2.    Зерттеуге қатысушыларды таңдау әдісі 

Бұл тарауда бақылаулар және эксперименттер үшін пациенттер немесе зертханалық жануарлар қалай таңдалғаны анық көрсетіледі. Зерттеуге әлеуетті қатысушыларды енгізу және одан шығару үшін критерилер белгінеді. Бас жиынтық көрсету ұсынылады, одан зерттеуге қатысушыларды таңдау жүргізіледі және оларға алынған нәтижелер экстраполирленеді. Ауспалы, сондай –ақ нәсілдік немесе этникалық тәнділік сияқтыны зерттеуде қолдану кезінде осы ауыспалы қалай бағаланды және осы ауыспалыны қолдану қандай мағынаны беретінін түсіндіру керек.

Обсервациялық зерттеулерде таңдауды құру әдісі көрсету керек (қарапайым, кездейсоқ, стратифицирленген, жүйелі, кластерлі, көпсатылы және т.б.)  және осы қатысушылар санын зерттеуге енгізуін дәлелдеу керек.

Эксперименталдыларда зерттеуге қатысуыларды рандомизациялау процедурасының бар болуы немесе болмауын көрсету керек. Рандомизация процедурасын суреттеуін көрсету қажет.  Содан басқа, жасыру процедурасы өткізілді ме көрсету керек. Негізгі есептер үшін статистикалық қуаттың статистикалық гипотезалаларын немесе ретроспективті есептерін тексеру үшін таңдаудың қажетті минималды көлемін  есептеу құпталады.

3.    Өлшемдер өткізу әдістемесі

Сол немесе басқа параметрлерді өлшеу, мәліметтерді жинау, өткізілетін емдеу немесе диагностикалық араласулардың барлық процедуралары сондай егжей тегжейлі суреттелуі керек, ұсынылған суретту бойынша зерттеуді көрсетуге болатындай. Қажет болған жағдайда пайдаланатын әдісті егжей – тегжейлі суреттеуге сілтеме жасауға болады. Егер зерттеуші бұрын суреттелген әдістің меншік модификациясын пайдаланса немесе жаңа ұсынса, онда пайдаланатын модификацияның немесе ұсынылатын әдістің қысқаша суреттемесі міндетті түрде ұсынылады, сондай-ақ жалпықабылданған әдістерді пайдалануға қарсы дәлел ұсынылады. Дәрілік заттар атаулары көрсетіледі (коммерциялық, сондай-ақ халықаралық сияқты), осы зерттеуде қолданылатын химиялық заттар, перпараттар дозалары және жіберу әдістері. Қолданылатын  аппараттар, құралдар, дәрілік препараттар және т.б. өндірушіге сілтеме жасаумен ілестіріледі.

4.    Мәліметтерді көрсету және өңдеу әдістері

Осы тармақша жиі шетелде қазақстандық ғалымдардың жұмыстарын жариялаудан бас тарту үшін негізгі себеп болып табылады. Мәліметтерді өңдеудің қолданылатын әдістерін суреттеу сондай толық болуы қажет, өйткені қорытынды мәліметтерге қолжетімділігі бар оқырманның алынған нәтижелерді тексеруіне болады. Журнал редакциясы күдікті жағдайларда ұсынылатын нәтижелерді тексеру үшін қорытынды мәліметтерді мақала авторларынан сұратуына болады. Осы тармақшада жұмыста қолданатын барлық статистикалық терминдерге, символдарға және қысқартуларға анықтама беруіне болады. Мысалы, М – орташа  арифметикалық, SD – стандартты ауытқу, m – орташа арифметикалық стандартты қатесі, Mе – медиана, Mo – мода, және т.б. Егер зерттеуде статистикалық гипотезалар тексерілсе, онда авторлармен қабылданған мәннің критикалық деңгейін көрсету керек. Гипотезалар нақты тұжырымдалуы және оқырманға түсінікті тілде көрсетілуі керек.

Журнал редакциясы статистикалық гипотезаларды тексеру кезінде жеткен тек қана маңыздылық деңгейін пайдалануға сенуге ұсынылмайды, өйткені р көлемі ақпараттың барлық толықтығын көрсетпейді. Қателер мен белгісіздіктің тиісті көрсеткіштерімен нәтижелерді көрсету ұсынылады (сенімділік интервалдары). Статистикалық әдістерлі суреттеу кезінде беттерді міндетті түрде көрсетумен басшылыққа және анықтамаларға сілтемелер келтірілетін болады. Гипотезаларды тексеру үшін статистикалық процедуралардан басқа ең маңызды салыстырулар үшін әсер көлемін есептеу ұсынылады. Зерделенетін параметрлерді бағалаудың тек қана нүктелік қана емес, сондай-ақ ара қашықтық бағалауын көрсету ұсынылады.

Егер зерттеуде бірнеше статистикалық критерилер қолданылса, қандай критерилер қандай жағдайда қолданылды, онда олардың барлығын еске сала кету керек. Мәліметтердің статистикалық өңдеуін екі ұшты суреттеу түрі «Statistica қолданбалы бағдарламалар пакетін қолданумен статистиканың жалпы қабылданған параметрикалық және параметрикалық емес әдістері көмегімен вариациялық-статистикалық өңдеу өткізілді»  ол ақпараттық емес және жол бергісіз  болып табылады. Осындай тұжырымдармен жұмыстар әрі қарай рецензияланбай қайтадан өңдеуге бірден жіберілетін болады, ол редакцияға жарияланымға  дейінгі қолжазбаны беру уақытын өте ұлғайтады.

Мәліметтерді өңдеудің сол немесе басқа әдістерін қолдану анық дәлелденуі қажет. Мысалы, параметрлік критерилерді пайдалана отырып, бөлуді тексеру процедурасы қандай критерилер көмегімен өткізілді, соны суреттеу керек. Әдістерді қолдану шарттарын сақтауда қандай тексеру өткізілді, олар үшін қандай шарттар қажет, көрсету керек. Қолданылатын критерилердің әрбіреуі оқу нұсқаларын алып тастаумен белгіленуі керек. Мысалы, егер таңдаулы орташа саластыру  Стьюдент критериі көмегімен өткізілсе, онда жұмыста Стьюдент критерилерінің қайсысы пайдаланғанын көрсету қажет (тәуелсіз таңдаулар немесе қосарлы  бақылаулар үшін). Корреляциялық талдаудың қолданылғанын айту жеткіліксіз, қандай корреляция коэффициенттерінен есептелгенін көрсету қажет. Мәліметтерді көпшамалық әдістерін пайдалану  кезінде   модельге енгізу үшін ауыспалылар қандай әдіспен таңдалды және салыстыру санаттары ретінде қандай санаттар қолданылды. Егер мәліметтерді өңдеудің сирек кездесетін  әдісі қолданылса, онда неге осы әдіс қана таңдалғанын көрсету керек, әдеби тұпнұсқаға сілтемені беру және пайдаланатын әдісті қысқаша суреттеу қажет.

Егер мәліметтерді өңдеу үшін статистикалық бағдарламалар пакеті қолданылса, онда оның атауы мен нұсқасын көрсету керек. Осы ақпараттың практикалық құндылығының болмауына байланысты, мәліметтерді  өңдеу қай компьютерде жүргізілгені керек емес.

5.    Этикалық принциптер

Егер мақалада адамға эксперименттерді суреттеу болса, жұмыстың осы жағынан жауапты немесе 1975 ж. Хелсинкилік декларациясына және бұдан былай қайта қарауларға этикалық комитет стандарттарына осы процедура сәйкес келді ме көрсету қажет. Пациенттердің тегін және инициалдарын, сырқатнама нөмірлерін, әсіресе егер мақала иллюстрациялармен және фотографиялармен ілестірілсе атауға болмайды. Зерттеулер немесе қолданыстағы заңнама бойынша ұлттық кеңес ұсыныстарымен, мекемеде қабылданған ережелерге сәйкес оларды жансыздандыру және жанын кетіруде қолданатын әдістер, зертханалық жануарларды зерттеуде қолдану кезінде жануарлардың түрін және санын көрсету керек.

Нәтижелер

Тарау зерттеудің негізгі әдістерін көрсетуге  ғана арналған. Осы зерттеу барысында алынған нәтижелер басқа авторлардың ұқсас зертетулері нәтижелерімен салыстырылмайды және талқыланбайды.

Нәтижелерді зерттеу мақсаттары мен міндеттері кезектілігінен шығатын логикалық бірізділікте мәтінде, кестелерде және суреттерде көрсету қажет. Кестелерде немесе суреттерде берілген нәтижелер мәтінде қайталануға ұсынылмайды  және керісінше. Зерттеудің міндеттеріне қатысты тек қана маңызды бақылаулар ғана суреттеледі, бөлінеді және жинақталады. Негізгі зерделенетін нышандарды көрсетумен кестеде таңдаудың немесе зерттелетін топтардың жалпы сипаттамасы кестеде беру қажет. Орташа кһлмедерді ғана емес, сондай –ақ орташа көлемдер және үлестер үшін шашырау немесе сенімділік ара қашықтықтарын көрсету қажет.

Орташа көлмедерді қорытынды мәліметтермен салыстырғанда бір ондық белгіге қарағанда нақты көрсету керек емес.

Үлестерді суреттеу кезінде бақылаудың абсолютті санын көрсету қажет, әсіресе кіші таңдаулар кезінде.

Тек қана егер үлес 1 % кемді құраса, пайыздар екі ондық белгілермен келтіріледі. Егер үлес 1-ден 10 дейінгі % құраса, онда бір ондық белгі жеткілікті. Орташа көлемдер үшін сондай-ақ үлестер үшін сенімділік интервалдарының 95 % пайдалану қолдау табады.

Қолданылған статистикалық критерилерден әрбіреуі үшін мәнінің жеткен деңгейін (р) үш ондық белгіге дейінгі дәлділігімен ұсыну керек. Редакция мынадай түрдегі тұжырымдардан аулақ болуға ұсыныс береді р < 0,05 немесе р > 0,05 (p < 0,001 жағдай айырықша құрайды). p < 0,05; р > 0,05 немесе «өзгешелік болмашы» тұжырымдардың орнына мың үлеске дейінгі дәлдікпен р көлемінің абсолютті мәнін көрсету керек (мысалы, р = 0,032).

Мәннің жеткен деңгейінен басқа критерилердің нақты мәнін және еркіндік деңгейінің санын келтіруге ұсыныс білдіреді. Мысалы, еркіндіктің екі деңгейі болған кезде Пирсонның хи-квадрат критерилері мыналардан тұрады: χ² = 29,2, d. f. = 2, р < 0,001. Редакция бар шын кепілмен статистикалық гипотезаларды тексеру кезінде «нақтылық» терминін қолданудан бас тартуды ұсынады. Статистикалық мәнді өзгерістер анықталған жағдайда «өзгерістер нақты» деп айтуға болмайды. «өзгерістер статистикалық мәнді» ден айту дұрыс.

Себеп - алдар байланыстарының немесе нәтижелердің нақтылығының болуы статистикалық мәнді өзгерістердің анықталуы клиникалық маңызды өзгерістерді білдірмейтінін әрқашан есте сақтау керек.

Біз барлық авторларға ең жиі кездесетін статистикалық өңдеу қателерімен және 2005 ж. «Медициналық практиканың Халықаралық журналының» №1 жарияланған мақаладағы мәліметтерді берілуімен танысуды ұсынамыз.

СИ бірліктердің Халықаралық жүйесіне сәйкес өлшемдер бірліктері беріледі.

Кестелер барлық бар қажетті егжей - тегжейлі мәліметтерді қысқа және көрнекі көрсетуге мүмкіндік береді. Кестелер түрінде нәтижелерді қосу мәтіннің көлемін өте азайтуға мүмкіндік береді. Кестелер олардың мәтінде бірінші еске алуы тәртібінде жүйелі араб сандарымен нөмірленеді. Әрбір кестеде мақала мәтінін оқымай онда қандай мәліметтер көрсетілгенін оқырманға түсінуге мүмкіндік беретін тақырыптамасы болуы керек. Сондай –ақ кестенің жақтары және графалары атаулары болуы қажет. Егер аббревиатура қолданылса, онда олар кестеастындағы ескертуде мағынасы ашылып жазылады.барлық түсініктемелер сонда беріледі. Қосылмалар үшін жоғарғы регистрда араб сандарын пайдалану ұсынылады (¹). Кестелер үлкен немесе зерттеудің мақсаттарына және міндеттеріне жатпайтын ақпарат  кірмейді.

Барлық графиктер, иллюстрациялар және фотографиялар қара - ақ түсті басу есебінде электронды түрде көрсетілуі керек. Фотографиялар JPEG форматында қарама - қарсы болуы керек. Графиктер, схемалар және суреттер Ехсеl немесе JPEG форматтарда берілуі мүмкін. Егер адамдар фотографиялары қолданылса, онда бұл адамдар таныс болмауы керек немесе ондай фотографияларға оларды жариялауға жазбаша рұқсаттама қоса берілуі керек. Барлық иллюстрацияларда тақырыпшалар болуы керек және мақала мәтініне жүгінбей түсінікті болуы керек. Суреттер астындағы жазбаларда барлық шартты белгілердің сипаттамасы беріледі. Барлық иллюстрациялар мәтінде оларды еске алу тәртібінде жүйелі түрде араб сандарымен нөмірленеді. Басқа түпнұсқалардан иллюстрацияларды пайдалану кезінде ақпарат түпнұсқасын келтіру қажет. Бір мақалада 5 иллюстрация мен кестеден көп емес көрсету ұсынылмайды.

Нәтижелерді талқылау

Біртума зерттеулерді суреттейтін мақалаларда осы тарау зерттеудің негізгі нәтижелерін  қысқаша баяндаудан басталады (2–3 сөйлемнен көп емес). Зерттеудің мақсаттарына және міндеттеріне сәйкес келетіндер негізгі нәтижелер болып есептеледі. статистикалық гипотезаларды тексеру кезінде статистикалық мәнді өзгерістер анықталғанда жағдайда ғана қосалқы нәтижелерге аса көңіл қоюға болмайды. «Кіріспе» және «Әдістер» тарауларында суреттелген материалды осы тарауда қайталау керек емес. Зерттеудің жаңа және маңызды аспектілерін анықтау қажет, атап айтқанда осындай нәтижелерге жетудің себептерін түсіндіруге әрекет жасауда өте маңызды. Осы зерттеудің бар жетіспеушіліктерін критикалық түрде суреттеу керек, әсіресе егер олар алынған нәтижелерге немесе олардың интерпретациясына өте әсер етуге қабілетті болса. Содан басқа, зерттеулердің күшті жақтарын немесе осы тақырып бойынша ол басқалардан жақсырақ болуын атап өту керек. зерттеудің жетістіктері мен жеіспеушіліктерін талқылау тараудың маңызды бөлігі және алынған нәтижелерді интерпретациялауда оқырманға көмектесуге бейімделуі болып табылады.   зерттеудің бар жетіспеушіліктеріне оқырманның көңілін аудару ең жақсы екенін әрқашан есте сақтау керек (кемшіліксіз зерттеу болмайды), егер осы жетіспеушіліктер рецензенттермен және оқырмандармен белгіленсе.

Тарауда осы зерттеу барысында алынған нәтижелер басқа авторлармен өткізілетін ұқсас зерттеулер нәтижелерімен қалай сәйкестендіріледі сол туралы суреттеледі. Алдыңғы зерттеулерді қарапайым есте сақтаудың орнына басқа авторлармен алынған нәтижелер алынған нәтижелерден неге ерекшеленеді немесе ерекшеленбейді, соны түсіндіру тырысу керек. Алынған нәтижелерді қолдану мүмкіндіктері талқыланады, сондай –ақ егер ондайлар болса, оларды қолдануда шектеу. Осы зерттеу нәтижелерінен логикалық оларда болатын әрі қарайғы зерттеулер үшін бағытты анықтау ұсынылады. Жаңа гипотезаларды қалыптастыруға болады, бірақ қашан ол ақталса, және нақты белгілеу, ол тек қана гипотезалар. Осы тарауда кейбір жағдайларда практикада зерттеулер нәтижелерін қолдану бойынша практикалық ұмсыныстар көрсетілген.

Негізсіз өтініштер мен қорытындылардан аулақ болумен, олар көрсетілген бақылаулардан немесе есептерден шығатын қорытындыларды зерттеулер мақсаттарынан жасау қажет. Мысалы, егер мақалада салыстырмалы экономикалық тиімділіктің талдауы келтірілмесе, Х ауруларымен пациенттерді емдеудің жаңа әдісін қолданудың экономикалық тиімділігі туралы қорытындылар жасауға болмайды.

Әдебиеттер тізімі

Әдебиеттер тізімі ГОСТ 7.0.5–2008 сәйкес цитат келтіретін жұмыстарды қысқаша библиографиялық суреттеуден тұрады.

Мәтіндегі библиографиялық сілтемелер квадратты жақшаларда араб сандарымен әдебиет тізіміне сәйкес беріледі, оларда цитат келтірілетін жұмыстар алфавитті тәртіпте  жазылады (алдымен отандық, сосын шетелдік). Шетелдік авторлар тегі түпнұсқалық транскрипцияда беріледі. Біртума мақалалар үшін түпнұсқалар саны 20-30 болуы керек, ал шолу мақалалары үшін 100 аспауы керек. баяндамалар тұжырымдамасына, газет жарияланымдарына, жарияланбаған бақылаулар және жеке мәлімдемелерге сілтемелер жасау орынсыз. Сілтемелер құжаттардың түпнұсқаларымен қолжазба авторларымен салыстырып тексеру керек.

Мысалдар:

1. Кисляк О. А., Стародубова А. В. Значение определения артериальной жесткости и центрального давления для оценки сердечно-сосудистого риска и результатов лечения пациентов с артериальной гипертензией // Сonsilium Medicum. 2009. № 10. URL: http://con-med.ru/magazines/consilium_medicum/3508/3516/?sphrase_id=2236 (дата обращения: 30.08.2013).

2. Мачинская Р. И., Крупская Е. В. Созревание регуляторных структур мозга и организация внимания у детей младшего школьного возраста // Когнитивные исследования : сб. науч. трудов. М. : Изд-во Института психологии РАН, 2008. Вып. 2. С. 32–48.

3. Попова О. Н. Характеристика адаптивных реакций внешнего дыхания у молодых лиц трудоспособного возраста, жителей Европейского Севера : автореф. дис. … д-ра мед.наук. Москва, 2009. 34 с.

4. Поскотинова Л. В. Вегетативная регуляция ритма сердца и эндокринный статус молодежи в условиях Европейского Севера России. Екатеринбург : УрО РАН, 2010. 229 с.

5. Решетник Л. А. Клинико-гигиеническая оценка микроэлементных дисбалансов у детей Прибайкалья : дис. … д-ра мед. наук. 2000. 362 с.

6. Терещенко  Ю.  В.  Трактовка  основных  показателей вариабельности  ритма сердца // Материалы  межрегиональной конференции «Новые медицинские технологии на службе первичного звена здравоохранения», Омск, 10–11 апреля, 2010. С. 3–11.

7. Чащин В. П., Гудков А. Б., Попова О. Н., Одланд И. О., Ковшов А. А. Характеристика основных факторов риска нарушений здоровья населения, проживающего на территориях активного природопользования в Арктике // Экология человека. 2014. № 1. С. 3–12.

8. Berner J., Furgal C. Impacts  of a Warming Arctic // Arctic Climate Impact Assessment Scientific Report. Ch. 15. Cambridge University Press, 2005. Р. 863–906.

9. Kudayeva I. V., Masnavieva L. B., Budarina L. A. Metallic mercury effect on the indices of oxidative stress in persons with neurological disorders // European Journal of Natural History. 2008. N 3. Р. 54–55.

Әдебиеттер тізімі ЕКІ нұсқада беріледі: 

1. ГОСТ 7.0.5–2008 сәйкес орыстілді шетелдік түпнұсқалармен бірге.

2. Ағылшын тіліне жарияланымдардың түпнұсқаларын аударумен латын алфавиті әріптерімен транслитерация Scopus МБ талаптарына сәйкес  

Сайтта http://www.translit.ru/ латиницағадағы орыс мәтіні транслитерациясы бағдарламасын тегін пайдалануға болады (нұсқа BGN немесе BSI). Жоғарыда көрсетілген әдебиеттер тізімінің транслитерациясы мысалы:

1. Kislyak O. A., Starodubova A. V. The significance of arterial rigidity and central arterial pressure measurement for the evaluation of arterial hypertension patient cardiac risk and treatment results. Consilium Medicum. 2009, 10. Available at: http://con-med.ru/magazines/consilium_ medicum/3508/3516/?sphrase_id=2236 (accessed 30.08.2013).

2. Machinskaya R. I., Krupskaya E. V. Sozrevanie regulyatornykh struktur mozga i organizatsiya vnimaniya u detei mladshego shkol’nogo vozrasta [Brain regulatory functions maturing and attention organization in primary schoolchildren]. Kognitivnye issledovaniya. Sb. nauch. trudov [Cognitive Research. Digest of Scientific Papers]. Moscow, Institut psikhologii RAN Publ., 2008, iss. 2, pp. 32-48.

3. Popova O. N. Kharakteristika adaptivnykh reaktsii vneshnego dykhaniya u molodykh lits trudosposobnogo vozrasta, zhitelei Evropeiskogo Severa (avtoref. dokt. diss.) [Characteristics of external respiration adaptive reactions in young able-bodied persons living in European North. Author’s Abstract of Doct. Diss.]. Moscow, 2009, 34 p.

4. Poskotinova L.V. Vegetativnaya regylyaziya ritma serdza i endokrinnyi statys molodezhy v ysloviyakh Evropeiskogo Severa Rossii [Vegetative regulation of heart rate and endocrine status of young people in conditions of the European North of Russia]. Yekaterinburg, Ural Branch of RAS Publ., 2010, 229 p.

5. Reshetnik L. A. Kliniko-gigienicheskaya otsenka mikroelementnykh disbalansov u detei Pribaikal’ya (dokt. diss.) [Clinical-hygienic estimate of trace elements disbalance of children in the Cisbaikalia. Doct. Diss.]. 2000, 362 p.

6. Tereshchenko Yu. V. Traktovka osnovnykh pokazatelei variabel’nosti ritma serdtsa [Interpretation of main indices of heart rate variability]. Materialy mezhregional’noi konferentsii «Novye meditsinskie tekhnologii na sluzhbe pervichnogo zvena zdravookhraneniya», Omsk, 10-11 aprelya 2010 [Proceedings of Interregional Conference “The New Medical Technology at Initial Stage of Public Care”, Omsk, 10-11 April 2010]. Omsk, 2010, pp. 3-11.

7. Chashchin V. P., Gudkov А. B., Popova О. N., Odland J. Ö., Kovshov А. А. Description of Main Health Deterioration Risk Factors for Population Living on Territories of Active Natural Management in the Arctic. Ekologiya cheloveka [Human Ecology]. 2014, 1, рр. 3-12. [in Russian]

8. Berner J., Furgal C. Impacts of a Warming Arctic. Arctic Climate Impact Assessment Scientific Report. Ch. 15. Cambridge University Press, 2005, pp. 863-906.

9. Kudayeva I. V., Masnavieva L. B., Budarina L. A. Metallic mercury effect on the indices of oxidative stress in persons with neurological disorders. European Journal of Natural History. 2008, 3, pp. 54-55.

Баспа авторларға әртүрлі зерттеулер түрлерін беру халықаралық стандарттарымен танысуды ұсынады: