ҚАЗАҚ ПОПУЛЯЦИЯСЫНЫҢ КЛИНИКО-МЕТАБОЛИТТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ: МУЛЬТИОМИКСТІ МӘЛІМЕТТЕР НЕГІЗІНДЕ ЖАС-АССОЦИАЦИЯЛАНҒАН БИОМАРКЕРЛЕРДІ ІЗДЕУ
Кіріспе: Әр түрлі метаболиттер вариацияларын анықтау аурулар қауіпін болжау мен диагностикалауда, молекулалық патофизиологияны түсінуде, қоршаған орта мен өмір сүру салты әсерін түсінуді интерпретациялауда, сонымен қатар дәрілік препараттарды әзірлеу, олардың тиімділігін, улылығы мен жанама реакцияларын бағалауда қолданыла алады.
Мақсаты: аталған жұмыста мультиомиксті мәліметтер анализі негізінде жас-ассоциацияланған метаболиттік биомаркерлерді анықтау мен сипаттау үшін Қазақстан территориясында тұратын ересек халықтың арасында клиникалық-метаболиттік ерекшеліктерді бағалау жұмыстары өткізілді.
Материалдар мен әдістер: 18 жастан жоғары сау қазақтардың бір мезеттік транс-секциялық зерттеуі. Тым жоғары сұйық хромотография және масс-спектроскопия (Ultrahigh Performance Liquid Chromatography-Tandem Mass Spectroscopy (UPLC-MS/MS) тандемді технологиясы бойынша платформада 60 ұлттары қазақ тұлғалардың қан плазмасының метаболомдық зерттеулері өткізілді. Аталған тұлғалардың клинико-биохимиялық көрсеткіштері де анықталды. Тәжірибелік топтар арасында айтарлықтай ерекшеленген биоқосылыстарды анықтау үшін қажетті логарифмдік өзгертулер мен ANOVA дисперсиялық анализі, екі таңдаулы Уэлч t-тесті анықталды.
Нәтижелері: Жас пен семіздіктің бар болуы мен болмауына байланысты метаболиттік өзгерістер бағаланды. Аминқышқылдары, пептидтер, нуклеотидтер, көмірсулары, кофакторлар мен дәрумендер, ксенобиотиктер, липидті және энергия алмасудың негізгі метаболизм жолдарының 692 түрлі биохимиялық көрсеткіштері анықталды. Қабыну және оксидативті стресс үрдістері бар бірнеше белгілі метаболиттер мен метаболитік жолдардың өзгеруі жас тұлғалар тобымен (стероидогенез (стероидты гормондар биосинтезі) май қышқылдарының алмасуымен байланысты метаболиттер) салыстырғанда 45 жастан жоғары тұлғалар тобында өзгергендігі анықталды.
Қорытынды: Қанның метаболомдық профиль анализі ксенобиотиктер, дәрі-дәрмектер т.с.с ағзаға әсер ететін сыртқы (эндогенді) және ішкі (экзогенді) факторлардың әсерін есепке алуға мүмкіндік береді, бұл оны жас-ассоциацияланған патологиялардың бірігей және келешегі бар клиникалық биомаркерлердің көзі етеді.
Айнұр Р. Ақылжанова1, http://orcid.org/0000-0001-6161-8355
Улан А. Қожамқұлов1, http://orcid.org/0000-0002-9782-7631
Сауле Е. Рахимова1, http://orcid.org/0000-0002-8245-2400
Ұлықбек Е. Қайыров1, http://orcid.org/ 0000-0001-8511-8064
Даурен А. Ережепов1, http://orcid.org/ 0000-0002-4161-1348
Шолпан Н. Асқарова2, http://orcid.org/0000-0001-6161-1671
Алмагуль Р. Кушугулова3, http://orcid.org/0000-0001-9479-0899
1 Геномды және Дербес Медицина Зертханасы, Өмір туралы ғылымдар орталығы,
National Laboratory Astana, Назарбаев Университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан;
2 Биоинженерия және регенеративті Медицина Зертханасы, Өмір туралы ғылымдар орталығы, National Laboratory Astana, Назарбаев Университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
3 Адам микробиомы және ұзақ өмір сұру Зертханасы, Өмір туралы ғылымдар орталығы, National Laboratory Astana, Назарбаев Университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
1. Adamski J., Suhre K. Metabolomics platforms for genome wide association studies – linking the genome to the metabolome // Current opinion in biotechnology. – 2013. V.24. P. 39-47.
2. Akanov A.A., Tulebaev K.A., Eshmanova A.K., Chaĭkovskaia V.V., Abikulova A.K., Kalmakhanov S.B., Mansharipova A.T. Analysis of condition and prospects in geriatric care of population of Kazakhstan // Adv Gerontol. 2014. V.27(3). P.589-95
3. Dharuri H., Demirkan A., Klinken J., Mook-Kanamori D., Duijin C., Hoen P., Dijk K. Genetics of the human metabolome, what is next? // Biochimica et Biophysica Acta 1842. 2014. P. 1923 – 1931.
4. Dunn W., LinW, Broadhurst D., Begley P., Brown M., Zelena E., Vaughan A. Molecular phenotyping of a UK population: defining the human serum metabolome // Metabolomics. 2015. V11. P. 9 – 26.
5. Guo L., Milburn M., Ryals J., Lonergan S., Mitchell M., Wulf J., Alexander A., Evans A., Bridgewater B., Miller L., Gonzalez-Garay M., Caskey T. Plasma metabolomics profiles enhance precision medicine for volunteers of normal health // PNAS. 2015 P. 4901–4910.
6. Jordan K.W., Nordenstam J., Lauwers G.Y., Rothenberger D.A., Alavi K., Garwood M., Cheng L.L. «Metabolomic characterization of human rectal adenocarcinoma with intact tissue magnetic resonance spectroscopy» // Diseases of the Colon & Rectum. 2009. 52(3). P.520–5.
7. Oshakbayev K.P., Kenneth Alibek, Ponomarev I.O., Dukenbayeva B.A., Uderbayev N.N., Oshakbayev P., Mustafin H. The heating value of a different location of human body lipids // Global Journal of Medical Research. 2014. Vol.13(7). P.19-23.
8. Oshakbayev K.P., Kenneth Alibek, Ponomarev I.O., Uderbayev N.N., Dukenbayeva B.A., Gazaliyeva M., Oshakbayev P., Kaliyeva Sh. Body fats accumulate metabolic products: physical and chemical analysis in vitro // American Journal of Medical and Biological Research. 2014. V.2(1). P.5-11.
9. Suhre K., Raffler J., Kastenmuller G. Biochemical insights from population studies with genetics and metabolomics // Archives of biochemistry and biophysics. 2016. V.589. P.168-176.
10. Yan W., Yang X., Zheng Y., Ge D., Zhang Y., Shan Z., Simu H., Sukerobai M., Wang R. The metabolic syndrome in Uygur and Kazak populations // Diabetes Care. 2005. V.28(10). P. 2554-5.
11. Wishart D.S., Tzur D., Knox C., et al. HMDB: the Human Metabolome Database // Nucleic Acids Research 35. 2006. (Database issue): D521–6.
12. Wishart D.S., Knox C., Guo A.C., Eisner R., Young N., Gautam B., Hau D.D., Psychogios N. et al. HMDB: a knowledgebase for the human metabolome // Nucleic Acids Research 37. 2007. (Database issue): D603.
13. WHO. Highlights on health in Kazakhstan. 1999. 120 p.
14. Zalesin K.C., Franklin B.A., Miller W.M., Peterson E.D., Mc Cullough P.A. Impact of obesity on cardiovascular disease // The Medical clinics of North America. 2011. V.95(5). P.919-937.
Көрген адамдардың саны: 348
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Акильжанова А.Р., Кожамкулов У.А., Рахимова С.Е., Каиров У.Е., Ережепов Д.А., Аскарова Ш.Н., Кушугулова А.Р. Қазақ популяциясының клинико-метаболиттік ерекшеліктері: мультиомиксті мәліметтер негізінде жас-ассоциацияланған биомаркерлерді іздеу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2019. 5 (Т.21). Б. 53-67.Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ