ДОПИНГКЕ ҚАРСЫ БАҒДАРЛАМА ЖАҒДАЙЫНДА КӘСІБИ ЖӘНЕ ӘУЕСҚОЙ СПОРТШЫЛАРҒА МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУДІҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
Кіріспе: Кәсіби спортшылар мен әуесқой спортшыларға медициналық көмек көрсету кезінде спорт дәрігерлері де, алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсететін дәрігерлер де допингке қарсы белгілі бір білімге ие болуы керек.
Мақсаты: Негізгі допингке қарсы халықаралық стандарттар бойынша: ұлттық командалардың және балалар спорт мектептерінің спорт дәрігерлеріне, спорттық медицина орталықтары мен фитнес клубтарының дәрігерлеріне, сондай-ақ жалпы тәжірибелік дәрігерлерге арналған ғылыми әдебиеттік деректерді шолу болды.
Іздеу стратегиясы: Тиісті ақпаратты іздеу және талдау: допингке қарсы саясат ережелері, дерекқорлар және электрондық ғылыми кітапханада: Pubmed, Cochrane Library, Scopus, Google Scholar, eLIBRARY, Cyberleninka. Зерттеудің тереңдігі 20 жыл болды.
Нәтижелер: Бұл шолу қазіргі таңда спортта қолданылып жүрген фармакологиялық препараттардың түрлілігі оларды жүйелеуді, әсер ету механизмдерін зерттеуді және қолданудың негізгі принциптерін анықтауды қажет етеді және әлемдік деңгейде зерттелетін өзекті мәселе болып табылатынын көрсетті. Талдау нәтижелері спорттық фармакологияны одан әрі зерттеу қажеттілігін де көрсетті.
Қорытынды: Дәрігерлер мен денсаулық сақтау мамандары спортшылардың өмірінде маңызды рөл атқарады. Спортшыларға медициналық көмек көрсетудің ерекшеліктерін білу және түсіну өте маңызды. Дәрілік заттар мен тағамдық қоспаларды тағайындау кезінде допингке қарсы ережелерді бұзудың ықтимал қауіптерін білу қажет. Спортшыға қандай да бір дәрі-дәрмекті тағайындамас бұрын, спортта тыйым салынған заттардың бар-жоғын тексеру маңызды.
Кульман С. Нысанбаева1, https://orcid.org/0000-0003-1239-8610
Венера А. Абдулла1, https://orcid.org/0000-0002-6133-1298
Майра К. Бакашева2, Гулзада З. Абдушукурова3, https://orcid.org/0000-0002-0398-7678
Раида И. Фаизова4, https://orcid.org/0000-0002-7168-6826
Сагоэ Доминик5, https://orcid.org/0000-0002-1902-9378
Наталья Е. Глушкова6, https://orcid.org/0000-0003-1400-8436
1 «Денсаулық сақтау жоғары мектебі» Қазақстан медициналық университеті,
Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
2 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Спорт және дене шынықтыру істері комитетінің «Ұлттық допингке қарсы орталығы» РМҚК, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
3Х.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Шымкент қ., Қазақстан Республикасы;
4 КеАҚ «Семей медицина университеті», Семей қ., Қазақстан Республикасы.
5 Берген университеті, Берген қ., Норвегия Корольдігі
6Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
1. Всемирное антидопинговое агентство Между-народный стандарт по терапевтическому использо-ванию https://rusada.ru/upload/iblock/cbb/Стандарт по ТИ_А5_2020_prev-7.pdf (дата обращения: 05.02.2022).
2. Национальный антидопинговый центр Казахстана - Антидопинговый центр KazNADC. Жарыста адал бол! Играй честно! Play true! [Электронный ресурс]. URL: https://kaznadc.kz/about-us/ (дата обращения: 16.01.2022).
3. О создании республиканского государствен-ного учреждения "Национальный антидопинговый центр «Агентства Республики Казахстан по делам спорта и физической культуры» - ИПС «Әділет» https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1200001718 (дата обращения: 16.01.2022).
4. О ратификации Международной конвенции о борьбе с допингом в спорте - ИПС «Әділет». https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z090000220 (дата обращения: 16.01.2022).
5. Alaranta A., Alaranta H., Helenius I. Use of prescription drugs in athletes // Sports Medicine. 2008. № 6 (38). C. 449–463.
6. American Society of Clinical Oncology Clinical Practice Guideline Update on the Use of Pharmacologic Interventions Including Tamoxifen, Raloxifene, and Aromatase Inhibition for Breast Cancer Risk Reduction Context // Journal of Clinical Oncology.2009. № 19 (27).С.3235-3258
7. Anderson L.J., Tamayose J.M., Garcia J.M. Use of Growth Hormone, IGF-I, and Insulin for Anabolic Purpose: Pharmacological Basis, Methods of Detection, and Adverse Effects HHS Public Access // Mol Cell Endocrinol. 2018. (464). C. 65–74.
8. Baggish A.L. et al. Cardiovascular toxicity of illicit anabolic-androgenic steroid use // Circulation. 2017. № 21 (135). C. 1991–2002.
9. Bahrke M.S., Yesalis C.E., Brower K.J. Anabolic-androgenic steroid abuse and performance-enhancing drugs among adolescents // Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 1998. Т.7. №4. C. 821–838.
10. Bailes J., Soloviev M., Donato F. biomolecules Insulin-Like Growth Factor-1 (IGF-1) and Its Monitoring in Medical Diagnostic and in Sports 2021.
11. Botrè F., Pavan A. Enhancement Drugs and the Athlete // Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America. 2009. № 1 (20). C. 133–148.
12. Brennan B.P. et al. Human Growth Hormone Abuse in Male Weightlifters.
13. Brown J.T. Anabolic steroids: What should the emergency physician know? // Emergency Medicine Clinics of North America. 2005. № 3 SPEC. ISS. (23). C. 815–826.
14. Cadwallader A.B. et al. The abuse of diuretics as performance-enhancing drugs and masking agents in sport doping: pharmacology, toxicology and analysisb ph_789 1.16 // British Journal of Pharmacology. 2010. (161). C. 1–16.
15. Davis E. et al.The rush to adrenaline: drugs in sport acting on the b-adrenergic system // British Journal of Pharmacology. 2008. (154). C. 584–597.
16. Eichner E.R. Stimulants in sports // Current Sports Medicine Reports. 2008. № 5 (7). C. 244–245.
17. Elliott S. Erythropoiesis-stimulating agents and other methods to enhance oxygen transport // British Journal of Pharmacology. 2008. (154). C. 529–541.
18. Handelsman D.J. Clinical review: The rationale for banning human chorionic gonadotropin and estrogen blockers in sport // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2006. Т. 91. № 5. C. 1646–1653.
19. Hartgens F., Kuipers H. Effects of Androgenic-Anabolic // Sports Medicine. 2004. November (34). C. 513–554.
20. Heuberger J.A., et al. Review of WADA Prohibited Substances: Limited Evidence for Performance-Enhancing Effects // Sports Medicine. 2019. (49). C. 525–539.
21. Holt R., Sönksen P. H. Growth hormone, IGF-I and insulin and their abuse in sport // British Journal of Pharmacology. 2008. (154). C. 542–556.
22. Kamalakkannan G. et al. Clenbuterol Increases Lean Muscle Mass but Not Endurance in Patients With Chronic Heart Failure // Journal of Heart and Lung Transplantation. 2008. № 4 (27). C. 457–461.
23. Liu J. Di, Wu Y. Q., Cui Y. Anabolic-androgenic steroids and cardiovascular risk // Chinese Medical Journal. 2019. Т. 132. № 18. C. 2229–2236.
24. Lorente F.O. et al. Cannabis use to enhance sportive and non-sportive performances among French sport students // Addictive Behaviors. 2005. № 7 (30). C. 1382–1391.
25. Marinas M. et al. A nuclear magnetic resonance (1 H and 13 C) and isotope ratio mass spectrometry ( d 13 C , d 2 H and d 18 O ) study of Andalusian olive oils // Rapid Communications in Mass Spectrometry. 2010. (24). C. 1457–1466.
26. Marriot-Lloid P. International Convention against Doping in Sport; 2010. С. 4-6
27. Maughan R.J., Depiesse F., Geyer H. The use of dietary supplements by athletes // Journal of Sports Sciences. 2007. № SUPPL. 1 (25). C. 103–113.
28. Meinhardt U. et al. The Effects of Growth Hormone on Body Composition and Physical Performance in Recreational Athletes // Annals of Internal Medicine. 2010. № 152(9). С.568-579.
29. Momaya A., Fawal M., Estes R. Performance-Enhancing Substances in Sports: A Review of the Literature // Sports Medicine. 2015. № 4 (45). C. 517–531.
30. Nordsborg N. et al. Effect of dexamethasone on skeletal muscle Na + ,K + pump subunit specific expression and K + homeostasis during exercise in humans // J Physiol. 2008. (586). C. 1447–1459.
31. Pluim B.M. et al. β2-Agonists and physical performance: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials // Sports Medicine. 2011. № 1 (41). C. 39–57.
32. Pope H.G. et al. Adverse health consequences of performance-enhancing drugs: An endocrine society scientific statement // Endocrine Reviews. 2014. Т. 35. № 3. C. 341–375.
33. Prohibited List Q&A | World Anti-Doping Agency [Электронный ресурс]. URL: https://www.wada-ama.org/en/questions-answers/prohibited-list-qa (дата обращения: 16.01.2022).
34. Riiser A. et al. Aerobic performance among healthy (non-asthmatic) adults using beta2-agonists: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials.
35. Sagoe D. et al. The global epidemiology of anabolic-androgenic steroid use: A meta-analysis and meta-regression analysis // Annals of Epidemiology. 2014. Т. 24. № 5. C. 383–398.
36. Schobersberger W. et al. Story behind meldonium-from pharmacology to performance enhancement: A narrative review // British Journal of Sports Medicine. 2017. № 1 (51). C. 22–25.
37. Sjöqvist F., Garle M., Rane A. Use of doping agents, particularly anabolic steroids, in sports and society Prevalence of doping in sport and society. 2008.
38. Stone M. R. et al. Exploring the performance reserve: Effect of different magnitudes of power output deception on 4,000 m cycling time-trial performance 2017.
39. Stuart M. et al. Meldonium use by athletes at the Baku 2015 European Games.
40. Who We Are | World Anti-Doping Agency [Электронный ресурс]. URL: https://www.wada-ama.org/en/who-we-are (дата обращения: 16.01.2022).
41. Wolraich M.L. et al. Clinical Practice Guideline for the Diagnosis, Evaluation, and Treatment of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Children and Adolescents. 2019.
42. World Anti-Doping Code | World Anti-Doping Agency. URL: https://www.wada-ama.org/en/resources/the-code/world-anti-doping-code (дата обращения: 16.01.2022).
References: [1-4]
1. Vsemirnoe antidopingovoe agentstvo Mezhdunarodnyi standart po terapevticheskomu ispol'zovaniyu [World Anti-doping Agency International Standard for Therapistic Use Exemptions]. https://rusada.ru/upload/iblock/cbb/Standart po TI_A5_2020_prev-7.pdf (accessed: 05.02.2022)
2. Natsional'nyi antidopingovyi tsentr Kazakhstana — Antidopingovyi tsentr KazNADC | Zharysta ADAL BOL! Igrai chestno! Play true! [RSE "National Anti-Doping Center" of the Committee for Sports and Physical Culture of the Ministry of Culture and Sports of the Republic of Kazakhstan. Play true!]. https://kaznadc.kz/about-us/ (accessed: 16.01.2022).
3. O sozdanii respublikanskogo gosudarstvennogo uchrezhdeniya "Natsional'nyi antidopingovyi tsentr «Agentstva Respubliki Kazakhstan po delam sporta i fizicheskoi kul'tury» - IPS «Әdіlet» [The establishment of the republic state institution "National Anti-Doping Center" of the Agency of the Republic of Kazakhstan for Sports and Physical Culture" - ILS "Adilet]. https://adilet.zan.kz/rus/docs/ (accessed: 16.01.2022).
4. O ratifikatsii Mezhdunarodnoj konvencii o bor'be s dopingom v sporte - IPS «Әdіlet» [On ratification of the International Convention against Doping in Sport-"Adilet" ILS].https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z0900 (accessed: 16.01.2022).
Көрген адамдардың саны: 119
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Нысанбаева К.С., Абдулла В.А., Бакашева М.К., Абдушукурова Г.З., Фаизова Р.И., Доминик С., Глушкова Н.Е. Допингке қарсы бағдарлама жағдайында кәсіби және әуесқой спортшыларға медициналық көмек көрсетудің кейбір мәселелері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 2 (Т.24). Б. 112-122. doi 10.34689/SH.2022.24.2.014Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ