жатыр мойнының қатерлі ісігі скринингтік бағдарламасы, ынталылық, жатыр мойнының қатерлі ісігі скринингтік бағдарламасымен қамтылу.

ЖАТЫР МОЙНЫНЫҢ ҚАТЕРЛІ ІСІГІНІҢ СКРИИНИНГ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ӘЙЕЛ ХАЛҚЫ ЫНТАЛЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАТЫР МОЙЫНЫНЫҢ ҚАТЕРЛІ ІСІГІНІҢ СКРИНИНГ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІНДЕГІ РӨЛІ. ӘДЕБИ ШОЛУ

Автор (лар): Жетписбаева И.А, Касымбекова Ф.Д, Сармулдаева Ш.К, Глушкова Н.Е.

DOI: 10.34689/SH.2022.24.6.026

Кіріспе. Бұл шолу әлемде жатыр мойнының қатерлі ісігі скринингтік бағдарламаларын (ЖМҚІ) енгізу мәселелерін зерттеуге және жатыр мойнының қатерлі ісігі скринингімен қамтуға әйелдер популяциясының ынталылығының әсерін анықтауға арналған. Жатыр мойнының қатерлі ісігі сырқаттанушылық пен өлім-жітім көрсеткіштерін төмендетуде елеулі нәтижелерге қол жеткізу үшін жатыр мойны обырының алдын-алуға және аурушаңдықты азайтуға бағытталған бағдарламалар мақсатты жастағы барлық әйелдерді толық қамтуды, оларға толық қолжетімділікпен қамтамасыз етуі тиіс. Қазақстан Республикасында (ҚР) Ұлттық бағдарлама аясында 2008 жылдан бастап жатыр мойнының қатерлі ісігінің популяциялық цитологиялық скринингі қолданылуда. Скринингтік бағдарламаларды іске асырудың оң көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін оларға халықтың нысаналы тобының кемінде 70% қатысуы қажет, ҚР жатыр мойнының қатерлі ісігі скринингтік тексеру үшін бұл көрсеткіш 48-50% құрайды. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері көрсеткендей, бұл бағдарламалардың сәтті жүзеге асырылуы халықтың қамту деңгейіне және оларға деген ынталылығына тікелей байланысты. Мақсаты: әлемде ЖМҚІ скринингтік бағдарламаларын енгізу мәселелерін көрсету үшін әдебиет деректерін талдау және ЖМҚІ скринингімен қамтуға әйелдер халқының ынталылығының әсерін анықтау. Іздеу стратегиясы. Зерттеуге ағылшын тіліндегі және отандық дереккөздерден, соңғы 20 жылда жарияланған рецензияланған журналдардағы ғылыми мақалалардан қажетті ақпаратты іздеу және талдау кірді. «ЖМҚІ скринингтік бағдарламалары», «ЖМҚІ скринингтік бағдарламасының жүзеге асырылу мәселелері», «Әйелдердің ЖМҚІ скринингтік тексеруіне ынталылығы», «ЖМҚІ скринингтік бағдарламасымен қамтылуы» сұрақтары бойынша іздестіру жұмыстары жүргізілді. Нәтижелер. Осы әдиби шолу зерттеудің нәтижелері скринингтік бағдарламаны жүзеге асырудағы негізгі мәселелерді көрсетті. Сондай-ақ әйелдер популяциясының ынталылығының төмен деңгейі мен ЖМҚІ скринингтік бағдарламасының қамтылуы арасындағы байланысты айқындады. Әртүрлі елдерде жүргізілген зерттеулер ЖМҚІ скринингтік бағдарламаларын оңтайландыру, қамтуды ұлғайту және әйелдердің ЖМҚІ скринингке деген ынталылығын арттыру қажеттілігін көрсетеді. Қорытынды. ЖМҚІ, әрине, әлемде жатыр мойны обырының ауыртпалығын азайтуға бағытталған үлкен прогресс. Дегенмен, сырқаттанушылық пен өлім-жітім көрсеткіштерін төмендету бойынша түпкілікті мақсатқа жету үшін кешенді тәсіл қажет, оның негізі әйелдердің ЖМҚІ скринингіне қатысуын зерттеу және арттыру болуы тиіс.

Индира А. Жетписбаева1, Фатима Д. Касымбекова1, Шолпан К. Сармулдаева2, Наталья Е. Глушкова2, https://orcid.org/0000-0003-1400-8436 1 «Денсаулық сақтау жоғары мектебі» Қазақстан медициналық университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы; 2 әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы.

1. Бебнева Т.Н., Прилепская В.Н. Профилактика рака шейки матки: скрининг (обзор литературы) // Доктор Ру.2009. № 6. С. 11–17. 2. Бекмухамбетов Е.Ж., Балмагамбетова С.К. Современные тенденции в области скрининга рака шейки матки // Онкология и радиология Казахстана. 2017. № 2(44). С. 30-33. 3. Бестаева Н.В., Назарова Н.М., Прилепская В.Н., Трофимов Д.Ю., Бурменская О.В., Суламанидзе Л.А. Папилломавирусная инфекция: новые взгляды на диагностику и лечение (обзор литературы) // Гинекология. 2013. № 3.С. 4–6 4. Данные научно-исследовательского института онкологии и радиологии // https://onco.kz/skrining-na-rannee-vyyavlenie-raka-molochnoj-zhelezy. (accessed: 20.10.2022) 5. Серов В.Н., Твердикова М.А., Тютюнник В.Л. Папилломавирусная инфекция гениталий: основные принципы лечения // Русский медицинский журнал. 2010. № 18(19). С. 1170–1173. 6. Шалабекова М.Т., Кудайбергенова Т.А. Влияние программ популяционного скрининга на показатели рака репродуктивной системы // Вестник Алматинского государственного института усовершенствования врачей. 2018. №3. С. 67–75. 7. Шамсутдинова А.Г., Турдалиева Б.А., Рамазанова Б.А., Белтенова А.Г. Приверженность к скринингу рака молочной железы и рака шейки матки в Казахстане с позиций соблюдения этических принципов // Сибирский онкологический журнал. 2020. 19(4): 7–23 8. World Health Organization Screening for cervical cancer. Published 2020. Available from https://www.who.int/health-topics/cervical-cancer#tab=tab_1 (accessed: 20.10.2022) 9. Atashili J., Smith J.S., Adimora A.A., Eron J., Miller W.C., Myers E. Potential Impact of Antiretroviral Therapy and Screening on Cervical Cancer Mortality in HIV-Positive Women in Sub-Saharan Africa: A Simulation // PLoS One. 2011. 6(4), e18527. 11. 10. Aymon P. Cervical cancer screening: some evidence coming from the north // Cancer J. 1987. 1. P.342. 11. Benard V.B., Thomas C.C., King J., Massetti G.M., Doria-Rose V.P., Saraiya M., et al. Vital signs: cervical cancer incidence, mortality, and screening - United States, 2007–2012 // MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2014. 63(44):1004–9. 12. Cervical cancer screening in Canada: Environmental scan (2018) – Canadian Partnership Against Cancer. Published 2019. https://www.partnershipagainstcancer.ca/topics/cervical-cancer-screening-environmental-scan-2018 (accessed: 20.10.2022) 13. Cheung L.C., Ramadas K., Muwonge R., Katki H.A., Thomas G., Graubard B.I., Basu P., Sankaranarayanan R., Somanathan T., Chaturvedi A.K. Risk-Based Selection of Individuals for Oral Cancer Screening // J Clin.Oncol. 2021. 39(6):663-674. 14. Coleman D.V. The dynamics of the cervical screening programme // Experts’ Conference of 2nd International Congress of Papillomavirus in Human Pathology / Ed. by J. Monsonego-Paris-EUROGIN Sci. Publ. 1994. P.21-25. 15. Committee on Practice B-G. ACOG Practice Bulletin Number 131: Screening for cervical cancer // Obstet Gynecol. 2012. 120(5):1222–38. 16. Esserman L.J., La Croix A.Z. Precision risk-based screening might maximize benefit and minimize harm // Nat RevClin Oncol. 2018. 15(11):661-662. doi: 10.1038/s41571-018-0093-0. 17. Ferlay J., Soerjomataram I., Dikshit R., Eser S., Mathers C., Rebelo M., Parkin D.M., Forman D., Bray F. Cancer Incidence and Mortality Worldwide: Sources, Methods and Major Patterns in GLOBOCAN 2012 // International Journal of Cancer, 2015. 136, E359-E386. https://doi.org/10.1002/ijc.29210. (accessed: 23.10.2022) 18. Gincburg O.M. Fighting breast and cervical cancer in low- and middle-income countries: human rights match sound health policy // Politics J Canc. 2013. 1(3–4): e35e41. 19. Harkness E.F., Astley S.M., Evans D.G. Risk-based breast cancer screening strategies in women // Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2020. 65:3-17. doi:10.1016/j.bpobgyn.2019.11.005. 20. Institute of Biomedical Science. The challenges of NHS Cervical Cancer Screening // Available from: https://www.ibms.org/resources/news/the-challenges-of-nhs-cervical-cancer-screening/ 2018 Jan 26. (accessed: 15.10.2022) 21. International Agency for Research on Cancer. Cervical cancer screening. Cancer prevention guide of IARC. Available from: https://publications.iarc.fr/Book-And-Report-Series/Iarc-Handbooks-Of-Cancer-Prevention/Cervix-Cancer-Screening-2005/ Vol. 10. Lion, Frantsiya: IARC Press; 2005. pр.302. (accessed: 15.10.2022) 22. Kaprin A.D., Novikova E.G., Trushina O.I., Gretzova O.P. The cervical cancer screening – unsolved problems // Research and practical medicine journal. Vol 2, No 1 (2015) https://doi.org/10.17709/2409-2231-2015-2-1-36-41 (accessed: 15.10.2022) 23. Kelias Firi Msyamboza, Twambilire Phiri, Uesli Sihali, Villi Kvenda, Fanni Kachale. Cervical cancer screening uptake and challenges in Malawi from 2011 to 2015: retrospective cohort study // BMC Public Health. 2016 17 august; 16 (1): 806. doi: 10.1186 / s12889-016-3530-u. 24. Leinonen M.K., Campbell S., Klungsoyr O., Lönnberg S., Hansen B.T., Nygard M. Personal and provider level factors influence participation to cervical cancer screening: A retrospective register-based study of 1.3 million women in Norway // Prev Med. 2017;94:31-39. doi: 10.1016/j.ypmed.2016.11.018. 25. Li R., Lewkowitz A.K., Zhao F.H., Zhou Q., Hu S.Y., Qiu H., Zhang Y., Jiang H.W., Zhang J.S., Li M., Tong S.M., Zhang Q.Y., Qiao Y.L. Analysis of the effectiveness of visual inspection with acetic acid // Lugol's iodine in one-time and annual follow-up screening in rural China. Arch Gynecol Obstet. 2012. 285(6):1627-32 26. Lucyna Januszek-Michalecka, Ewa Nowak-Markwitz, Paulina Banach, Marek Spaczynski Effectiveness of the National Population-Based Cervical Cancer Screening Programme in Poland--outcomes, problems and possible solutions 7 years after implementation // Ann Agric Environ Med. 2013. 20(4):859-64. 27. Lynge E., Andersen B., Christensen J., Ejersbo D., Jochumsen K., Johansen T., Kristensen J.K., Larsen L.G., Mehnert F., Mikkelsen E., Nielsen K., Rygaard C., Serizawa R., Waldstrom M. Cervical screening in Denmark - a success followed by stagnation // Acta Oncol. 2018. 57(3): 354-361. doi: 10.1080/0284186X.2017.1355110. 28. Marc Arbyn. Prevention of cervical cancer in Europe // Evropeyskiy zhurnal po seksualnomu i reproduktivnomu zdorovyu No.64 – 2007. Available from: https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/69767/en64r.pdf (accessed: 22.10.2022) 29. Marlow L.V., Wardle J., Waller J. Understanding cervical screening non-attendance among ethnic minority women in England // BJC. 2015;113: 833–839. 30. Mindaugas Stankūnas, Kersti Pärna et al. Cervical Cancer in the Baltic States: Can Intelligent and Personalized Cancer Screening Change the Situation? // Acta Med Litu. 2022. 29(1):19-26. doi: 10.15388/Amed.2022.29.1.18. 31. Moss J.L., Liu B., Feuer E.J. Urban/rural differences in breast and cervical cancer incidence: The mediating roles of socioeconomic status and provider density // Women’s Health Issues. 2017. 27(6):683. doi:10.1016/J.WHI.2017.09.008 32. National health insurance found. Screenings for women 2021 Jul 25. Available from: https://www.haigekassa.ee/ru/celoveku/profilaktika-boleznei/obsledovania-po-vyavleniu-raka-dla-zensin (accessed: 22.10.2022) 33. Partanen V.M., Heinävaara S., Pankakoski M., Sarkeala T., Dillner J., Anttila A., Lönnberg S. Nord Screen: Performance and outcome of cancer screening in the Nordic countries (2018). NIASC Nordic Center of Excellence in Health-related eSciences. Karolinska Institutet. 2021 Aug 24. Available from: http://www.nordscreen.org 34. Pashayan N., Morris S., Gilbert F.J., Pharoah P.D.P. Cost-effectiveness and Benefit-to-Harm Ratio of Risk-Stratified Screening for Breast Cancer: A Life-Table Model // JAMA Oncol. 2018. 4(11):1504-1510. doi: 10.1001/jamaon-col.2018.1901. (accessed: 12.10.2022) 35. Ronco G., Dillner J., Elfstrom K.M., Tunesi S., Snijders P.J., Arbyn M, et al. Efficacy of HPV-based screening for prevention of invasive cervical cancer: follow-up of four European randomised controlled trials // Lancet. 2014. 383(9916):524–32. 36. Rоzemeijer K., de Kоk Inge M.C.M., Naber S.K., van Kemenade F.J., Penning C. et al. Оffering Self-Sampling tо NоnAttendees оf Оrganized Primary HPV Screening: When Dо Harms Оutweigh the Benefi ts? Cancer Epidemiоl. Biоmarkers Prev. 24, 773–82 (2015). doi:10.1158/1055–9965.EPI-14–0998 Published May 2015 37. Sarkeala T. Finland’s mass cancer screening at 50 – the cervical cancer success story. 2022 Jun 4. Available from: https://www.cancersociety.fi/news/releases/finlands-mass-cancer-screening-50-cervical-cancer-success-story/.(accessed: 20.10.2022) 38. Syuzanna M. Garland, Nirdzha Bhatla i Hekstan I.S. Ngan Cervical Cancer Burden and Prevention Strategies: Asia Oceania Perspective // Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2012. 21 (9): 1414–1422. doi: 10.1158 /1055-9965.EPI-12-0164. 39. The Nordscreen. Cervical cancer fact sheet. 2017. 2021 Jul 30. Available from: https://nordscreen.org/wp-content/uploads/2017/07/cervix-fact-sheet-estonia-2017.pdf (accessed: 18.10.2022) 40. Uolsh B., Sills M., O’Ne'jl C. The role of private health insurance in socio-economic disparities in cancer screening in Ireland // Economy Health. 2012. 21: 1250–1256. 41. Veerus P., Arbyn M., Amati C., Paolo B. EUROCHIP Working Group. Impact of implementing a nationwide cervical cancer screening program on female population coverage by Pap-tests in Estonia // Tumori. 2010. 96(4):524-528. 42. Vesna K., Mario Polyak, Svetlana Rogovskaya. Cervical Cancer Burden and Prevention Activities in Europe // Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2012. 21 (9): 1423–1433. DOI: 10.1158 / 1055-9965.EPI-12-0181, sentyabr 2012 g. 43. Watson M., Benard V., King J., Crawford A., Saraiya M. National assessment of HPV and Pap tests: Changes in cervical cancer screening, National Health Interview Survey // Prev Med. 2017. 100:243–7. 44. YuNFPA «Comprehensive programs prevention and reduction incidence of cervical cancer Guidance for States», February 2011. Available from: https://www.unfpa.org/sites/default/files/resource-pdf/RUSSIAN-%20Cervical%20Cancer%20Guidance_0.pdf (accessed: 22.10.2022) References: [1-7] 1. Bebneva Т.N., Prilepskaya V.N. Профилактика рака шейки матки: скрининг (обзор литературы) [Prevention of cervical cancer: screening (literature review)]. Доктор Ру [Dr. Ru].2009. № 6. pp. 11–17. [in Russian] 2. Bekmuhambetov E.Zh., Balmagambetova S.K. Современные тенденции скрининга рака шейки матки [Current trends in cervical cancer screening]. Онкология и радиология Казахстана [Oncology and radiology of Kazakhstan]. 2017. № 2(44). pp. 30-33. [in Russian] 3. Bestayeva N.V., Nazarova N.М., Prilepskaya V.N., Тrofimov D.Yu., Burmenskaya О.V., Sulamanidze L.А. Папилломавирусная инфекция: новые взгляды на диагностику и лечение (обзор литературы) [Papillomavirus infection: new views on diagnosis and treatment (literature review)]. Гинекология [Gynecology]. 2013. № 3.pp. 4–6. [in Russian] 4. Данные НИИ онкологии и радиологии [Data from the Research Institute of Oncology and Radiology]. https://onco.kz/skrining-na-rannee-vyyavlenie-raka-molochnoj-zhelezy (accessed: 10.10.2022). [in Russian] 5. Serov V.N, Tverdicova M.A., Tyutyunnik V.L. Папилломавирусная инфекция гениталий: основные принципы лечения [Papillomavirus infection of the genitals: basic principles of treatment]. Русский медицинский журнал [Russian Medical Journal]. 2010. № 18(19). pp. 1170–1173. [in Russian] 6. Shalabekova M.T., Kudajbergenova T.A. Влияние программ популяционного скрининга на показатели рака репродуктивной системы [The Impact of Population Screening Programs on Reproductive System Cancer Rates]. Вестник Алматинского государственного института усовершенствования врачей. [Bulletin of the Almaty State Institute for the Improvement of]. 2018. № 3. pp. 67–75. [in Russian] 7. Shamsutdinova A.G., Turdalieva B.A., Ramazanova B.A., Beltenova A.G. Приверженность к скринингу рака молочной железы и рака шейки матки в Казахстане с позиций соблюдения этических принципов [Adherence to screening for breast and cervical cancer in Kazakhstan from the standpoint of compliance with ethical]. Сибирский онкологический журнал [Siberian journal of oncology]. 2020. 19(4): pp.7–23. [in Russian]

Көрген адамдардың саны: 83

Түйенді сөздер:

Мақалалар санаты: Әдебиеттерге шолу

Библиографиялық сілтемелер

Жетписбаева И.А., Касымбекова Ф.Д., Сармулдаева Ш.К., Глушкова Н.Е. Жатыр мойнының қатерлі ісігінің скриининг бағдарламаларын жүзеге асыру мәселелері. Әйел халқы ынталылығының. Жатыр мойынының қатерлі ісігінің скрининг бағдарламасының тиімділігіндегі рөлі. Әдеби шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 6(Т.24). Б. 212-220. doi 10.34689/SH.2022.24.6.026