ПАРКИНСОН АУРУЫНЫҢ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
Кіріспе. Паркинсон ауруы соңғы онжылдықтарда қазіргі әлемде өзекті мәселе. Ауру экстрапирамидалық жүйенің патологиясына жатады, яғни мидың терең бөліктері зардап шегеді, базальды ганглия деп аталады. Физикалық тексеру кезінде, бір қарағанда, қозғалыстың бұзылуы көзге түседі, ал науқас адам өзі немесе оның туыстары қозғалыс бұзылыстарына байланысты шағымдар жасайды. Алайда, осы шағымдар түскен кезден 5-10 жыл бұрын ұйқының бұзылуы, апатия, шаршаудың жоғарылауы және іш қату сияқты моторлы емес көріністерден бастау алады. Генетикалық зерттеулерге сәйкес, ауры жағдайларың 10-15 пайызы гендердегі мутациялардан туындайды. Аурудың этиологиясы әлі күнге дейін түсініксіз, бірақ бұл генетикалық және сыртқы факторларының орта ілеспе әсерінің салдары деп саналады.
Мақсаты: Бұл шолуда Паркинсон ауруының қауіп факторлары туралы тиісті ақпарат бағаланады.
Іздеу стратегиясы. Әдебиеттерді іздеу PubMed, Web of Science және Scopus библиографиялық дерекқорлары арқылы жүргізілді. Іздеу үшін «Паркинсон ауруы», «эпидемиология», «этиология», «қауіп факторлары», «жыныс», «жасы» деген түйінді сөздерд қолданды. Іздеу тереңдігі 10 жыл (2011–2021). Қырық үш мақала аналитикалық материал ретінде таңдалды және сыни бағалау процесінен өтті. Бірнеше жағдайда тарихи және ғылыми құндылығы бар бұрынғы басылымға сілтеме бар. Әдебиетті іздеу тек ағылшын тіліндегі басылымдарды қамтыды.
Нәтижелер мен қорытындылар. Нәтижесінде, 43 мақала талданды. Паркинсон ауруы генетикалық және сыртқы факторлардың өзара әрекеттесуінен туындайтын күрделі нейродегенеративті ауру екендігі анықталды. Бұл өз кезегінде дененің көптеген негізгі жасушалық процестеріне әсер етеді. Яғни, қоршаған ортаның әсері Паркинсон ауруының дамуына ықпал етуі мүмкін, бұл аурудың қауіп факторларын анықтаудың маңыздылығын көрсетеді. Патогенез механизмдерін түсіну жаңа терапевтік мақсаттарды анықтауға мүмкіндік береді, бұл кейіннен жаңа біріктірілген, мүмкін жеке емдеу әдістерін жасауға көмектеседі.
Салтанат О. Абдраимова1, https://orcid.org/0000-0003-0162-2330
Назира А. Жаркинбекова1, https://orcid.org/0000-0002-5069-1562
1 Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы, Неврология, психиатрия, реабилотология және нейрохирургия кафедрасы, Шымкент қ., Қазақстан Республикасы.
1. Аbbott R.D., Ross G.W., Petrovitch H., et al. Midlife milk consumption and substantia nigra neuron density at death. Neurology 2016. 86:512–519
2. Airavaara M., Parkkinen I., Konovalova J., Albert K., Chmielarz P., Domanskyi A. Back and to the future: From neurotoxin-induced to human parkinson’s disease models. Current Protocols in Neuroscience. 2020. 91. e88. doi:10.1002/cpns.88
3. Ascherio A., Schwarzschild M.A. The epidemiology of Parkinson's disease: risk factors and prevention. The Lancet Neurology. 2016. 15. 12. 1257-1272.
4. Aviles-Olmos I., Limousin P., Lees A., Foltynie T. Parkinson's disease, insulin resistance and novel agents of neuroprotection. Brain. 2013. 136, 374–384. doi:10.1093/brain/aws009.
5. Beitz J.M., Parkinson s disease a review. Frontiers in Bioscience-Scholar S6, 2014. 65–74. doi:10.2741/s415
6. Cagac A., Farming, well water consumption, rural living, and pesticide exposure in early life as the risk factors for Parkinson disease in Iğdır province. Neurosciences 2020. 25, 129–135. doi:10.17712/nsj.2020.2.20190104.
7. Cerri S., Mus L., Blandini F. Parkinson's Disease in Women and Men: What's the Difference? J Parkinsons Dis. 2019. 9(3):501-515. doi: 10.3233/JPD-191683. PMID: 31282427. PMCID: PMC6700650.
8. Chen H., O’Reilly E., McCullough M.L., et al. Consumption of dairy products and risk of Parkinson’s disease. Am J Epidemiol 2007. 165:998–1006.
9. Chen J.-F., Schwarzschild M.A. Do caffeine and more selective adenosine A2A receptor antagonists protect against dopaminergic neurodegeneration in Parkinson's disease? Parkinsonism & Related Disorders 2020. 80, S45–S53. doi:10.1016/j.parkreldis.2020.10.024
10. Colombo D., Abbruzzese G., Antonini A., Barone P., Bellia G., Franconi F., Simoni L., Attar M., Zagni E., Haggiag S., Stocchi F. The "gender factor" in wearing-off among patients with Parkinson's disease: a post hoc analysis of DEEP study. Scientific World Journal. 2015. 2015:787451. doi: 10.1155/2015/787451. Epub 2015 Jan 20. PMID: 25685848. PMCID: PMC4320843
11. Dahodwala N., Shah K., He Y., Wu S.S., Schmidt P., Cubillos F., Willis A.W. Sex disparities in access to caregiving in Parkinson disease. Neurology 2018. 90, 48-e54.
12. Elbaz A., Carcaillon L., Kab S., Moisan F. Epidemiology of Parkinson's disease. Rev Neurol (Paris). 2016 Jan. 172(1):14-26. doi: 10.1016/j.neurol.2015.09.012. Epub 2015 Dec 21. PMID: 26718594.
13. Gao X., O’Reilly E.J., Schwarzschild M.A., Ascherio A. Prospective study of plasma urate and risk of Parkinson disease in men and women. Neurology 2016. 86:520–526.
14. Hirsch L., Jette N., Frolkis A., Steeves T., Pringsheim T. The incidence of Parkinson’s disease: A systematic review and meta-analysis. Neuroepidemiology, 2016.46, 292-300.
15. Hong C.T., Chan L., Bai C.-H. The Effect of Caffeine on the Risk and Progression of Parkinson’s Disease: A Meta-Analysis. Nutrients 2020. 12, 1860.. doi:10.3390/nu12061860
16. Hughes K.C., Gao X., Kim I.Y., Wang M., Weisskopf M.G., Schwarzschild M.A., Ascherio A. Intake of dairy foods and risk of Parkinson's disease. Neurology. 2017 Jul 4. 89(1):46-52. doi: 10.1212/WNL.0000000000004057. Epub 2017 Jun 8. PMID: 28596209, PMCID: PMC5496517.
17. Kasdagli M.I., Katsouyanni K., Dimakopoulou K., Samoli E. Air pollution and Parkinson's disease: A systematic review and meta-analysis up to 2018. Int J Hyg Environ Health. 2019 Apr. 222(3):402-409. doi: 10.1016/j.ijheh.2018.12.006. Epub 2018 Dec 31. PMID: 30606679.
18. Kasten M., Chade A., Tanner C.M. Epidemiology of Parkinson's disease. Handb Clin Neurol. 2007. 83:129-51. doi: 10.1016/S0072-9752(07)83006-5. PMID: 18808913. PMCID: PMC7112363.
19. Kyrozis A., Ghika A., Stathopoulos P., Vassilopoulos D., Trichopoulos D., Trichopoulou A. Dietary and lifestyle variables in relation to incidence of Parkinson’s disease in Greece. Eur J Epidemiol. 2013. 28:67–77.
20. Lee A., Gilbert R.M. Epidemiology of Parkinson Disease. Neurol Clin. 2016 Nov. 34(4):955-965. doi: 10.1016/j.ncl.2016.06.012. Epub 2016 Aug 18. PMID: 27720003.
21. Lin S.S., Kelsey J.L. Use of race and ethnicity in epidemiologic research: concepts, methodological issues, and suggestions for research. Epidemiol Rev. 2000. 22:187–202
22. Moccia M., Erro R., Picillo M., Vitale C., Longo K., Amboni M., Pellecchia M.T., Barone P. Caffeine consumption and the 4-year progression of de novo Parkinson's disease. Parkinsonism & related disorders. 2016 Nov 1. 32:116-9.
23. Müller J., Myers J. Association between physical fitness, cardiovascular risk factors, and Parkinson's disease // Eur J Prev Cardiol. 2018 Sep. 25(13):1409-1415. doi: 10.1177/2047487318771168. Epub 2018 Apr 18. PMID: 29667433.
24. Ou R., Liu H., Hou Y., Song W., Cao B., Wei Q., Yuan X., Chen Y., Zhao B., Shang H. Predictors of camptocormia in patients with Parkinson’s disease: A prospective study from southwest China. Parkinsonism Relat Disord 2018. 52, 69-75
25. Pagano G., Polychronis S., Wilson H., Giordano B., Ferrara N., Niccolini F., Politis M. Diabetes mellitus and Parkinson disease. Neurology. 2018 May 8. 90(19):e1654-e1662. doi: 10.1212/WNL.0000000000005475. Epub 2018 Apr 6. PMID: 29626177.
26. Pringsheim T., Jette N., Frolkis A., Steeves T.D. The prevalence of Parkinson's disease: a systematic review and meta‐analysis // Movement disorders. 2014 Nov. 29(13):1583-90.
27. Reich S.G., Savitt J.M. Parkinson's Disease. Med Clin North Am. 2019 Mar. 103(2):337-350. doi: 10.1016/j.mcna.2018.10.014. Epub 2018 Dec 3. PMID: 30704685.
28. Saaksjarvi K., Knekt P., Lundqvist A., et al. A cohort study on diet and the risk of Parkinson’s disease: the role of food groups and diet quality. Br J Nutr 2013. 109: 329–337.
29. Saaksjarvi K., Knekt P., Mannisto S., et al. Reduced risk of Parkinson’s disease associated with lower body mass index and heavy leisure-time physical activity. Eur J Epidemiol. 2014. 29: 285–292.
30. Savica R., Grossardt B.R., Rocca W.A., Bower J.H. Parkinson disease with and without dementia: A prevalence study and future projections. Mov Disord. 2018. 33, 537-543.
31. Searles Nielsen S., Gallagher L.G., Lundin J.I. et al. Environmental tobacco smoke and Parkinson’s disease. Mov Disord 2012. 27: 293–296.
32. Shih I.F., Liew Z., Krause N., et al. Lifetime occupational and leisure time physical activity and risk of Parkinson’s disease // Parkinsonism Relat Disord. 2016. 28: 112–117
33. Sieurin J., Zhan Y., Pedersen N.L., Wirdefeldt K. Neuroticism, Smoking, and the Risk of Parkinson's Disease. J Parkinsons Dis. 2021. 11(3):1325-1334. doi:10.3233/JPD-202522. PMID: 34024779, PMCID: PMC8461727.
34. Simon D.K., Wu C., Tilley B.C., Wills A.-M., Aminoff M.J., Bainbridge J., Hauser R.A., Schneider J.S., Sharma S., Singer C., Tanner C.M., Truong D., Wong P.S. Caffeine and Progression of Parkinson Disease. Clinical Neuropharmacology 2015. 38, 163–169. doi:10.1097/wnf.0000000000000102
35. Solla P., Cannas A., Ibba F.C., Loi F., Corona M., Orofino G., Marrosu M.G., Marrosu F. Gender differences in motor and non-motor symptoms among Sardinian patients with Parkinson’s disease. J Neurol Sci. 2012. 323, 33-39.
36. Tanner C.M., Kamel F., Ross G.W. et al. Rotenone, paraquat, and Parkinson’s disease. Environ Health Perspect. 2011. 119: 866–72.
37. Tolosa E., Garrido A., Scholz S.W., Poewe W. Challenges in the diagnosis of Parkinson's disease. Lancet Neurol. 2021 May. 20(5):385-397. doi: 10.1016/S1474-4422(21)00030-2. PMID: 33894193, PMCID: PMC8185633.
38. Tysnes O.-B., Storstein A., Epidemiology of Parkinson’s disease. Journal of Neural Transmission 2017. 124, 901–905. doi:10.1007/s00702-017-1686-y
39. von Campenhausen S., Bornschein B., Wick R., et al. Prevalence and incidence of Parkinson’s disease in Europe. Eur Neuropsychopharmacol. 2005. 15: 473–490.
40. Wirdefeldt K., Adami H.-O., Cole P., Trichopoulos D., Mandel J. Epidemiology and etiology of Parkinson’s disease: a review of the evidence. European Journal of Epidemiology 2011. 26, 1–58. doi:10.1007/s10654-011-9581-6.
41. Wong S.L., Gilmour H., Ramage-Morin P.L. Parkinson's disease: Prevalence, diagnosis and impact. Health Rep. 2014 Nov. 25(11):10-4. PMID: 25408491.
42. Yang F., Trolle Lagerros Y., Bellocco R., et al. Physical activity and risk of Parkinson’s disease in the Swedish National March Cohort. Brain. 2015. 138: 269–275.
43. Yue X., Li H., Yan H., Zhang P., Chang L., Li T. Risk of Parkinson disease in diabetes mellitus: an updated meta-analysis of population-based cohort studies. Medicine 2016. 95: e3549.
Көрген адамдардың саны: 90
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Абдраимова С.О., Жаркинбекова Н.А. Паркинсон ауруының қауіп факторлары. Әдебиеттік шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 6 (Т.24). Б. 245-250. doi10.34689/SH.2022.24.6.029Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ