ЖАРАҚАТТАРДЫҢ ДАМУЫНЫҢ ҚАУІПТІ ФАКТОРЛАРЫ
Зерттеудің өзектілігі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) абайсызда жарақаттану себептерін бірнеше категориялар бойынша қарастырады: жол жарақаттары; улану; құлау; от, жылу және ыстық заттардың әсері; суға бату; механикалық күштердің әсері; табиғи апаттар; басқа да кездейсоқ жарақаттар. Жол-көлік оқиғаларының (ЖКО) орташа жылдық шығыны дамушы елдерде жалпы ішкі өнімнің 1%, өтпелі елдерде 1,5% және жоғары моторлы елдерде 2% баламалы болды. Дүние жүзінде жол апатының жылдық шығыны 518 миллиард долларды, ал табысы төмен және орташа елдерде шамамен 65 миллиард долларды құрайды. Тұрмыстық жарақаттардың ішінде егде жастағы және қарт адамдардың құлауы нәтижесіндегі жарақаттар жиі кездеседі.
Зерттеу мақсаты. Шетелдік және отандық ғылыми басылымдардан ақпараттық іздестіру жүргізу арқылы Қазақстан Республикасында және әлемде жарақаттану дамуының қауіп факторларын зерттеу.
Іздеу стратегиясы. Ғылыми басылымдарға әдебиеттерді іздеу MEDLINE, PubMed, EMBASE, Web of Science, Google Scholar және e-library деректер қорларында жүргізілді. Іздеу тереңдігі 20 жылды құрады (2000 жылдан 2021 жылға дейін).
Зерттеу нәтижелері. Дүние жүзіндегі гендерлік қатынаста орта есеппен әйелдер күйік жарақатына көбірек ұшыраған. Кейбір зерттеулер жүргізушілер мен жаяу жүргіншілер үшін көлік жылдамдығының жоғарылауы мен жол-көлік оқиғасы кезінде жарақат алу қаупінің жоғарылауы арасындағы тығыз байланысты көрсетті, бұл барлық апаттардың 50% құрайды. Жол-көлік оқиғаларының қаупін арттыратын факторларға жүргізушілердің алкогольді ішімдік ішуі, шаршау, көлік жүргізу кезінде ұялы телефондарды пайдалану, жол қозғалысының нашар көрінуі, жүргізушінің созылмалы ұйқышылдығы, жұмыс уақытынан тыс жұмыс жатады. Зорлық-зомбылық пен жол-көлік оқиғаларын қоса алғанда, жарақат алу қаупін арттыратын алкогольдің жағымсыз әсерлері жылына барлық өлімнің 3 миллион (5%) нәтижесі болды. Бірқатар зерттеулерге сәйкес, ауа-райының жарақаттанудың пайда болуына әсері атап өтілді, сондықтан қатты жаңбырлы күндерде құлау көбірек болды, қоршаған ортаның қатты температурасы жылу мен суықтан тікелей жарақаттарға әкелді, физикалық жүктеме кезінде жылу соққысы кәсіби денсаулыққа белгілі қауіп болды.
Қорытынды. Кездейсоқ жарақаттардың кейбір аспектілерін зерттей келе, өз қауіпсіздігін сақтамаумен байланысты мінез-құлық көптеген денсаулық проблемаларына ықпал етеді деп қорытынды жасауға болады. Тәуекел факторларының табиғатын зерделеу, абайсызда жарақаттанудың алдын алу бойынша жүргізіліп жатқан шараларды тұрақты бағалау және экономикалық әсер ету бүгінгі күннің өзекті мәселелері болып табылады.
Роман Ни¹,⁷, https://orcid.org/0000-0002-7562-2096
Алтын М. Арингазина², https://orcid.org/0000-0002-9056-2394
Айдос К. Болатов3,4, https://orcid.org/0000-0002-5390-4623
Рамазан А. Аскеров1,5, https://orcid.org/0000-0002-7984-2416
Наталья Е. Глушкова1,6, https://orcid.org/0000-0003-1400-8436
Дарига С. Смаилова7, https://orcid.org/0000-0002-7152-7104
¹ Қазақстандық медицина университеті «Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі»,
Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
2 Каспий университеті, Каспий халықаралық медицина мектебі, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
³ «University Medical Center» КҚ, Астана, Қазақстан Республикасы;
4 «Астана медицина университеті» КЕАҚ, Астана қ., Қазақстан Республикасы;
⁵ Қалалық клиникалық аурухана №7, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
⁶ Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
7 С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті,
Алматы қ., Қазақстан Республикасы.
1. Afukaar F.K. Speed Control in LMICs: Issues, Challenges, and Opportunities in Reducing Road Traffic Injuries // Injury Control and Safety Promotion. 2003. 10(12):77–81.
2. Ahuja R.B., Bhattacharya S. An Analysis of 11,196 Burn Admissions and Evaluations of Conservative Management Techniques // Burns. 2002. 28(6):555–61.
3. Akhtyamov I.F., Kovalenko A.N., Shigaev E.S., Moiseev M.Y., Khakimov M.R., Gatina E.B. Modern surgical methods of treatment of victims with fractures of the proximal femur // Kazan Medical Journal. 2012. 93(2): 245–249
4. Al-Shlash S.O., Al-Madani J.O., El-Deib J.I. et al. Demographic characteristics and outcome of burn patients requiring skin grafts: a tertiary hospital experience. // Int J Burns Trauma - 2016; 6(2): 30–36.
5. Attewell R.G., Glase K., McFadden M. Bicycle Helmet Efficacy: A Meta-Analysis. Accident Analysis and Prevention. 2001. 33(3):345–52.
6. Basagaña X., Escalera-Antezana J.P., Dadvand P. et al. High ambient temperatures and risk of motor vehicle crashes in Catalonia, Spain 2000–2011: a time-series analysis // Environ Health Perspect 2015. 123:1309–16.
7. Boonyaratavej N., Suriyawongpaisal P., Takkinsatien A. et al. Physical Activity and Risk Factors for Hip Fractures in Thai Women // Osteoporosis International. 2001. 12(3):244–48.
8. Chan K.Y., Hairol O., Imtiaz H. et al. A Review of Burns Patients Admitted to the Burns Unit of Hospital Universiti Kebangsaan Malaysia // Medical Journal of Malaysia. 2002. 57(4):418–25.
9. Davis R.M., Pless B. BMJ bans "accidents" // BMJ (Clinical research ed.), 2001. 322(7298), 1320–1321. https://doi.org/10.1136/bmj.322.7298.1320.
10. European Road Safety Action Program. 2003. Halving the Number of Road Accident Victims in the European Union by 2010: A Shared Responsibility. Brussels: European Commission.
11. Global health estimates: Leading causes of death. Retrieved 5 August 2022, from https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates/ghe-leading-causes-of-death. (Дата обращения: 05.08.2022)
12. Gulis G., Aringazina A., Sangilbayeva Zh., Zhan K. Evelyne de Leeuw and John P. Allegrante (2021). Population Health Status of the Republic of Kazakhstan: Trends and Implications for Public Health Policy. International Journal of Environmental Research and Public Health 2021, 18, 12235. https://doi.org/10.3390/ ijerph182212235.
13. Jacobs G., Aeron-Thomas A., Astrop A. "Estimating Global Road Fatalities." TRL Report 2000. 445, Transport Research Laboratory, Crowthorne, U.K.
14. Jitapunkul S., Yuktananandana P., Parkpian V. Risk Factors of Hip Fracture among Thai Female Patients // Journal of the Medical Association of Thailand. 2001;84(11):1576–81
15. Johnell O. Kanis. An estimate of the worldwide prevalence, mortality and disability associated with hip fracture // Osteoporos Int. 2004, № 15: 897–902.
16. Khayesi M., Whitelegg J., Haq G. "Liveable Streets for Pedestrians in Nairobi: The Challenge of Road Traffic Accidents." In The Earthscan Reader on World Transport Policy and Practice 2003, 35–41. London: Earthscan.
17. Kjellstrom T., Kovats R.S., Lloyd S.J. et al. The direct impact of climate change on regional labor productivity // Arch Environ Occup Health. 2009.64:217–27. doi: 10.1080/19338240903352776.
18. Kopits E., Cropper M. Traffic Fatalities and Economic Growth. Accident Analysis and Prevention. 2005.37(1):169–78.
19. Korhonen N., Niemi S. et al. Continuous decline in incidence of hip fracture: nationwide statistics from Finland between 1970 and 2010 / // Osteoporos Int. 2013, №24: 1599–1603.
20. Kulanthayan S., Umar R.S., Hariza H.A. et al. Compliance of Proper Safety Helmet Usage in Motorcyclists // Medical Journal of Malaysia. 2000. 55(1):40–44.
21. Kurtinaitis J., Dadonienė J., Kvederas G. et al. Mortality after femoral neck fractures: a two-year follow-up // Medicina (Kaunas). – 2012. 48(3): 145 – 149.
22. Lesnyak, O.M. Audit of the state of the problem of osteoporosis in the countries of Eastern Europe and Central Asia 2010 / O.M. Lesnyak // 2011. 2: 3-6
23. Liu B., Ivers R., Norton R. et al. Helmets for Preventing Injury in Motorcycle Riders // Cochrane Database of Systematic Reviews. 2004. (4):CD004333.
24. Liu G.F., Han S., Liang D.H. et al. Driver Sleepiness and Risk of Car Crashes in Shenyang, a Chinese Northeastern City: Population-Based Case-Control Study. Biomedical and Environmental Sciences. 2003.16(3):219–26.
25. Markov A.Ah., Kuznetsov And.V., Sergeev K.S. Surgical treatment of hip fracture // Ural science and education. – 2007. 6: 28 – 30.
26. Martin K.P., Benca-Bachman Ch.E. Risk for alcohol use/misuse among entering college students: The role of personality and stress // Addictive Behaviors Reports. 2021. 13: 100330. https://doi.org/10.1016/j.abrep.2020.100330.
27. Mikhailova D.O., Lesnyak O.M., Solodovnikov A.G. Comparative pharmacoeconomical analysis of various types of drug treatment of osteoporosis in women of older age groups // Scientific and practical rheumatology. 2006. 5:33-38.
28. Mohan D. Road Safety in Less-Motorized Environments: Future Concerns // International Journal of Epidemiology. 2002. 31(3):527–32.
29. Nafukho F.M., Khayesi M. Livelihood, Conditions of Work, Regulation, and Road Safety in the Small-Scale Public Transport Sector: A Case of the Matatu Mode of Transport in Kenya. In Urban Mobility for All: Proceedings of the Tenth International CODATU Conference, Lomé, Togo, 12–15 November 2002, ed. X. Godard and I. Fatonzoun, 241–45. Lisse, the Netherlands: AA Balkema.
30. Ni R.R., Alkhodzhaev S.S., Bikonurov N.O. Local treatment of burn wounds based on the use of hydrogel dressings "aqua dress" // Bulletin of KazNMU. 2016. 3(1): 282–284.
31. Norton R., Hyder A.A., Bishai D., et al. Unintentional Injuries. In: Jamison DT, Breman JG, Measham AR, et al., editors. Disease Control Priorities in Developing Countries. 2nd edition. Washington (DC): The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank; 2006. Chapter 39. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK11779/
32. Odero W., Khayesi M., Heda P.M. Road Traffic Injuries in Kenya: Magnitude, Causes, and Status of Intervention // Injury Control and Safety Promotion. 2003;10(12):53–61.
33. Peden M., Scurfield R., Sleet D., et al. World Report on Road Traffic Injury Prevention. Geneva: World Health Organization. 2004.
34. Rodionova S.S. et al. The value of mineral density and quality indicators of bone tissue in ensuring its strength in osteoporosis // Bulletin of Traumatology and Orthopedics named after N.N. Priorov. - 2001. 2: 76-80.
35. Room R., Babor T., Rehm J. Alcohol and public health // The Lancet, 2005. 365, 519–530. doi:10.1016/S0140-6736(05)17870-2.
36. Roudsari B.S., Ebel B.E., Corso P.S., Molinari N.A., Koepsell T.D. The acute medical care costs of fall-related injuries among the U.S. older adults. Injury, 2005. 36(11), 1316–1322. https://doi.org/10.1016/j.injury.2005.05.024.
37. Sartini M., Cristina M.L. et al. The epidemiology of domestic injurious falls in a community dwelling elderly population: an outgrowing economic burden. European journal of public health, 2010. 20(5), 604–606. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckp165.
38. Schulte P.A., Chun H. Climate change and occupational safety and health: establishing a preliminary framework // J Occup Environ Hyg 2009. 6:542–54. doi; 10.1080/15459620903066008.
39. Scuffham P., Chaplin S., Legood R. Incidence and costs of unintentional falls in older people in the United Kingdom. Journal of epidemiology and community health, 2003. 57(9), 740–744. https://doi.org/10.1136/jech.57.9.740.
40. Sunday A., Lingpeng Sh. et al. Problem drinking as intentional risky beh * avior: Examining the association between state health insurance coverage and excessive alcohol consumption // Preventive Medicine Reports. – 2021. 24: 101556. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2021.101556.
41. Usmonov F.M., Karimov H.M., Khoshimov A.R., Kobilov R.K. Results of hip replacement after fractures and false joints of the femoral neck // Ilizarov readings: materials of scientific and practical conference with international participation, dedication. The 90th anniversary of the birth of G.A. Ilizarov". – Kurgan, 2011: 367.
42. Wang S., Chi G.B., Jing C.X., et al. Trends in Road Traffic Crashes and Associated Injury and Fatality in the People's Republic of China, 1951–1999 // Injury Control and Safety Promotion. 2003.10(12):83–87.
43. Xiang J., Hansen A., Pisaniello D. et al. Extreme heat and occupational heat illnesses in South Australia, 2001–2010 // Occup Environ Med 2015. 72:580–6. doi: 10.1136/oemed-2014-102706.
44. Zaloshnja E., Miller T.R., Lawrence B.A., et al. The costs of unintentional home injuries // Am J Prev Med. 2005. 28(1):88–94.
45. Zhang J., Norton R., Tang K.C., Lo S.K., Zhuo J., Geng W. Motorcycle Ownership and Injury in China. Injury Control and Safety Promotion. 2004. 11(3):159–63.
Көрген адамдардың саны: 86
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Ни Р., Арингазина А.М., Болатов А.К., Аскеров Р.А., Глушкова Н.Е., Смаилова Д.С. Жарақаттардың дамуының қауіпті факторлары // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 6(Т.24). Б. 251-258. doi 10.34689/SH.2022.24.6.030Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ