қант диабеті, инсулинге төзімділік, предиабет, патогенез, семіздік, гендік полиморфизм.

ҚАНТ ДИАБЕТІ 2 ТИПІНІҢ ДАМУЫНЫҢ ПАТОГЕНЕТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ МОЛЕКУЛАЛЫҚ-ГЕНЕТИКАЛЫҚ МЕХАНИЗМДЕРІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨМІРСУ АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ ЕРТЕ САТЫЛАРЫНДАҒЫ АСҚЫНУЛАРЫ ТУРАЛЫ СҰРАҚҚА. ӘДЕБИ ШОЛУ.

Автор (лар): Дюсупова А.А. , Глушкова Н.Е., Беляева Т.М. , Юрковская О.А., Фаизова Р.И., Святова Г.C, Березина Г.М, Омаркулов Б.К, Джармухаметова А.С, Ахметова В.Т. , Досбаева А.М.

DOI: 10.34689/SH.2023.25.2.025

Ашу PDF түрінде жүктеу

Өзектілік. Қант диабеті (ҚД) өзінің ауыр салдарымен аурудың қоғам мен барлық мемлекеттердің экономикасына кері әсерін ескере отырып, ең маңызды жаһандық мәселе болып қала береді. Дүние жүзінде Халықаралық қант диабеті федерациясы (ХҚДФ) 2021 жылдың соңына қарай 537 миллион ересек адам осы аурудан зардап шегетінін куәландырады. Балалық және жасөспірімдік шақта 2 типті қант диабетінің (ҚД2) тұрақты өсуі алаңдатады. Осыған байланысты дамудың бастапқы кезеңдеріндегі метаболикалық бұзылыстарды зерттеу бүгінгі таңда өзекті болып табылады. Мақсаты: ҚД2 түзілуінің патогенетикалық және генетикалық механизмдері және көмірсулар алмасуының бұзылыстарының бастапқы кезеңдеріндегі оның асқынулары туралы әдебиеттерге шолу жасау. Іздеу стратегиясы. Ғылыми жарияланымдарды іздестіру дәлелді медицина деректер қорында (PubMed, Scopus, Cochrane Library, Medline), электронды ғылыми ресурстарда (e-Library, CyberLeninka, көршілес елдердің медициналық сайттары) жүргізілді, бұл анықтауға мүмкіндік берді. 145-ке жуық әдеби дереккөз, оның 91-і осы шолуға енгізілген, оның ішінде 68-і ағылшын тілінде. Іздеу тереңдігі 16 жыл болды (2006 - 2022). Бұл 21 ғасырдың басындағы іргелі еңбектердің маңыздылығымен түсіндіріледі, олар әртүрлі этникалық топтардың өкілдерінде ерте кезеңдердегі және қант диабетіндегі көмірсулар алмасуының бұзылуының патогенезінің негізгі мәселелері мен генетикалық негіздерін ашады. Этникалық топтарды қамтитын мұндай зерттеулер болашақта жүргізілген жоқ. Қосылу критерийлері: дәлелді медицинаның барлық талаптарын ескере отырып жүргізілген заманауи зерттеулердің нәтижелері; этникалық әртүрлі топтар бойынша жүргізілген іргелі зерттеулердің деректері; Ағылшын және орыс басылымдары. Қосылмау критерийлері: «кейс-репорт»; дәлелді медицина талаптарына сәйкес келмейтін 2006 жылдан бұрынғы көздер; тезистер. Нәтижелері: Дереккөздерді шолу ҚД2 дамуының патогенетикалық және молекулярлық-генетикалық механизмдерін түсіну ҚД2 дамуын ескертеді немесе онымен байланысты асқынулардың дамуын болдырмауға немесе кешіктіруге, сондай-ақ осы топты басқаруға кейіннен дербестендірілген тәсілдеме үшін, қауіп топтарын іріктеуге және сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Қорытынды: ҚД-нің тиімді біріншілік алдын алу науқастардың өмір сүру ұзақтығын арттырудың, олардың өмір сүру сапасын жақсартудың және әлеуметтік-экономикалық шығындарды азайтудың ұтымды жолы болып табылады. Қант диабеті 2 типімен ауыратын жасөспірімдер мен ересектер арасында метаболикалық бұзылулардың, сондай-ақ жас еңбекке қабілетті жастағы адамдар арасында жүрек-қан тамырлары патологиясының өсуіне байланысты қауіп факторларын бағалау және олардың алдын алуда дербестендірілген бағдарламаларды әзірлеу бойынша зерттеулер өзекті болып табылады.

Ажар А. Дюсупова1, http://orcid.org/0000-0002-8857-4118 Наталья Е. Глушкова2, https://orcid.org/0000-0003-1400-8436 Татьяна М. Беляева1, http://orcid.org/0000-0002-3163-2997 Оксана А. Юрковская1, http://orcid.org/0000-0002-6251-5574 Раида И. Фаизова1, http://orcid.org/0000-0002-7168-6826 Гульнар С. Святова4, http://orcid.org/0000-0001-5092-3143 Галина М. Березина4, http://orcid.org/0000-0002-5442-4461 Бауыржан К. Омаркулов3, https://orcid.org/0000-0002-3955-4452 Анастасия С. Джармухаметова1, https://orcid.org/0000-0002-1925-3951 Венера Т. Ахметова1, https://orcid.org/0000-0001-9826-2516 Айнагуль М. Досбаева1, https://orcid.org/0000-0002-0215-480Х 1 КеАҚ «Семей Медицина университеті», Жалпы дәрігерлік тәжірибе кафедрасы, Семей қ., Қазақстан Республикасы; 2 Әл-Фараби атындағы Қазақстан ұлттық университеті, Денсаулық сақтау ғылыми-зерттеу институты, Алматы қ., Қазақстан Республикасы; 3 КеАҚ «Қарағанды Медицина Университеті», Қоғамдық денсаулық сақтау және кәсіби денсаулық институты, Қарағанды қ., Қазақстан Республикасы; 4 АҚ «Акушерлік, гинекология және перинатология ғылыми орталығы», Республикалық медициналық-генетикалық кеңес, Алматы қ., Қазақстан Республикасы.

1. Акильжанова А.Р., Кожамкулов У.А., Каиров У.Е., Рахимова С.Е., Ахметова А.Ж., Ережепов Д.А., Молкенов А.Б., Абилова Ж.М., Жумадилов Ж.Ш. Исследование генетических вариантов, ассоциированных с гипертонией, ожирением и диабетом у лиц казахской популяции для последующего изучения взаимосвязей генетических вариантов и метаболома // Наука и Здравоохранение. 2016. №4. С. 30-42. 2. Алимханова К.Н., Жолдасбекова А.С., Искакова Н.Н., Сактапов А.К., Нургалиева Ж.Ж. Эпидемиологи-ческие проявления сахарного диабета в современном мире // Вестник КазНМУ. 2020. 3. С.386-389. 3. Аметов А.С. Сахарный диабет 2-го типа. Проблемы и решения/ А.С. Аметов. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2011. — 704 с. 4. Бондарь И.А., Филипенко М.Л., Шабельникова О.Ю., Соколова Е.А. Ассоциация полиморфных маркеров rs7903146 гена TCF7L2 и rs1801282 гена PPARG (Pro12Ala) с сахарным диабетом 2 типа в Новосибирской области // Сахарный диабет. 2013. Т.16. №4. C. 17-22. 5. Бондарь И.А., Шабельникова О.Ю. Генетические основы сахарного диабета 2 типа // Сахарный диабет. 2013. (4):11–16. 6. Дедов И.И., Шестакова М.В., Галстян Г.Р. Распространенность сахарного диабета 2 типа у взрослого населения России (исследование NATION) // Сахарный диабет. 2016. 19(2):104–112. 7. Демидова Т.Ю., Кишкович Ю.С. Предиабет: современное состояние проблемы и возможности коррекции. РМЖ. Медицинское обозрение. 2019;3(10(II)):60-67. 8. Исакова Ж.Т., Талайбекова Э.T., Жыргалбекова Б.Ж., Миррахимов Э.М., Алдашева Н.М., Алдашев А.А. Межгенные взаимодействия и вклад полиморфных локусов генов KCNJ11, ADIPOQ, оментина, лептина, TCF7L2 и PPARg в развитие сахарного диабета 2-го типа в кыргызской популяции: предварительные результаты исследования по типу случай—контроль с использованием MDR-анализа // Проблемы эндокринологии 2018. - Т. 64. - №4. - С. 216—225. 9. Кариу Б., Хаджадж С., Варни М. Фенотипические характеристики и прогноз стационарных больных с КОВИД-19 и диабетом: исследование КОРОНАДО // Diabetologia. 2020 https //: doi.org.10.1007 / s00125-020-05180-x. 10. Миняйлова Н.Н., Сундукова Е.Л., Ровда Ю.И. Гиперлептинемия и ее клинико-метаболические ассоциации при синдроме инсулинорезистентности у детей и подростков // Педиатрия. 2009. Т.88, №6. С.6–13. 11. Мирзоева Л.А., Никифоров Н.Г., Аладинский В.А., Недосугова Л.В., Собенин И.А. Повышение спонтанной и индуцированной секреции провоспалительного цитокина ФНО -α моноцитами-макрофагами крови больных сахарным диабетом 2-го типа // Проблемы эндокринологии 2014. 5:22-25с. doi: 10.14341/probl201460522-25. 12. Никитин А.Г., Потапов В.А., Бровкин А.Н., и др. Ассоциация полиморфных маркеров гена TCF7L2 с сахарным диабетом 2-го типа // Клиническая практика. - 2014. №1. C.4-11. 13. Новикова Ю.Л., Семенова Т.Н., Пашков К.А., Коротков Д.Ю. Нарушение обмена веществ при сахарном диабете // Молодой ученый, Международный научный журнал. 2022. 22(417). С. 567-570. 14. Потапов В.А. Поиск генетических маркеров, определяющих предрасположенность к сахарному диабету 2 типа. - M; 2010. 24c. 15. Рекомендации по диабету, предиабету и сердечно-сосудистым заболеваниям. EASD/ESC Рабочая группа по диабету, предиабету и сердечно-сосудистым заболеваниям Европейского общества кардиологов (ESC) в сотрудничестве с Европейской ассоциацией по изучению диабета (EASD). URL: https://scardio.ru/content/Guidelines/Diabet_esc_2014.pdf. 16. Российское кардиологическое общество. Российское научное медицинское общество терапевтов. Антигипертензивная лига. Организация содействия развитию догоспитальной медицины «Амбулаторный врач». Ассоциация клинических фармакологов. «Диагностика, лечение, профилактика ожирения и ассоциированных с ним заболеваний» (национальные клинические рекомендации) СПб.; 2017. 164С. 17. Сихаева Н.С., Джармуханов Ж.М., Накыш А.Т., Смагулова С.К., Шаймерденов С.А., Байдурин С.А., Жолдыбаева Е.В., Раманкулов Е.М. Ассоциация полиморфизмов RS4607517 ИRS7566605 с риском развития диабета 2 типа и ожирения в казахской популяции // Eurasian Journal оf Applied Biotechnology. №1, March. 2017. ISSN: 2617-1139. eISSN: 2617-1147. 18. Султаналиева Р.Б., Рысбекова Г.С., Абылова Н.К., Мурзакаримова Л.К. Эпидемиология и бремя сахарного диабета в мире и Кыргызстане // Здравоохранение Кыргызстана. 2022, №4, С.19-25. doi.10.51350/zdravkg2022.4.10.2.19. 19. Токтарова Н.Н., Базарбекова Р.Б., Досанова А.К. Распространенность сахарного диабета 2 типа среди взрослого населения Казахстана (результаты регистрового национального исследования NOMAD) // Медицина (Almaty), 2017. №6 (180), С.43-51. 20. Хрипун И.А., Моргунов М.Н., Воробьев С.В., Терентьев В.П., Коган М.И. Эндотелиальная дисфункция и сахарный диабет 2 типа: новые маркеры ранней диагностики // Кардиоваскулярная терапия и профилактика. 2016. 15(5):59-63. 21. Черняева А.А., Кравчун Н.А. Активность фактора некроза опухоли-α у больных сахарным диабетом 2-го типа в сочетании с неалкогольной жировой болезнью печени // Акушерство. Гинекология. Эндокринология, 2013. С. 103-117. 22. Шестакова М.В., Чазова И.Е., Шестакова Е.А. Российское многоцентровое скрининговое исследование по выявлению недиагностированного сахарного диабета 2 типа у пациентов с сердечно-сосудистой патологией // Сахарный диабет. 2016. 19(1):24–29. DOI: 10.14341/DM7765. 23. Шишкин А.Н., Лындина М.Л. Эндотелиальная дисфункция и артериальная гипертензия // Артериальная гипертензия. 2008. Т.14, №4. P. 315-319. 24. Açar B., Ozeke O., Karakurt M. et al. Association of Prediabetes With Higher Coronary Atherosclerotic Burden Among Patients With First Diagnosed Acute Coronary Syndrome // Angiology. 2019. 70(2):174–180. DOI:10.1177/0003319718772420. 25. Ahmed Mohamed Bahaaeldin, Arig Aly Seif, Amira Ibrahim Hamed, Walaa Ahmed Yousry Kabiel Transcription Factor 7-Like-2 (TCF7L2) rs7903146 (C/T) Polymorphism in Patients with Type 2 Diabetes Mellitus International Journal of Diabetes and Metabolism. 2020; V.26: 112 – 118. DOI:10.1159/000509756. 26. Alsmadi O., Al-Rubeaan K., Mohamed G., et al. Weak or no association of TCF7L2 variants with type 2 diabetes risk in an Arab population // BMC Med Genet. 2008. 9:72. doi: 10.1186/1471—2350—9—72. 27. Al-Naemi A.H., Ahmad A.J. Is the rs1801282 (G/C) Polymorphism of PPAR - Gamma Gene Associated with T2DM in Iraqi People? Open Access Maced J Med Sci. 2018 Mar 14;6(3):447-455. doi: 10.3889/oamjms.2018.156. 28. Anjum N., Jehangir A., Liu Y. Two TCF7L2 variants associated with type 2 diabetes in the Han nationality residents of China // J Coll Physicians Surg Pak. 2018. 28(10):794–797. 29. Antonopoulos A.S., Margaritis M., Coutinho P. et al. diponectin as a link between type 2 diabetes and vascular NADPH oxidase activity in the human arterial wall: the regulatory role of perivascular adipose tissue // Diabetes. 2015. №64. Р. 2207–19. 30. Antosik K., Borowiec M. Genetic factors of diabetes. Arch Immunol Ther Exp (Warsz). 2016. 64(Suppl 1):157–60 31. Apalasamy Y., Moy F., Rampal S., Bulgiba A., Mohamed Z. Genetic associations of the INSIG2 rs7566605 polymorphism with obesity-related metabolic traits in Malaysian Malays // Genetics and Molecular Research. - 2014. - Vol. 13(3). - P. 4904-4910. 32. Barry E., Roberts S., Oke J., Vijayaraghavan S., Normansell R., Greenhalgh T. Efficacy and effectiveness of screen and treat policies in prevention of type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis of screening tests and interventions // BMJ 2017;356:i6538. 33. Bodhini Dhanasekaran, Radha Venkatesan, Dhar Monalisa, Narayani Nagarajan, Mohan Viswanathan The rs12255372(G/T) and rs7903146 (C/T) polymorphisms of the TCF7L2 gene are associated with type 2 diabetes mellitus in Asian Indians // Metab. Clin Exp. 2007; 56 (9):1174-78. 34. Cauchi S., El Achhab Y., Choquet H. et al. TCF7L2 is reproducibly associated with type 2 diabetes in various ethnic groups: a global metaanalysis // J Mol Med (Berl). 2007. 85(7):777-782. doi:10.1007/s00109—007—0203—4. 35. Cauchi St.J., Meyre David, Dina Christian et al. Transcription factor TCF7L2 genetic study in the French population: expression in human beta-cells and adipose tissue and strong association with type 2 diabetes // Diabetes. 2006. 55 (10), 2903-2908. 36. Chandak G.R., Janipalli C.S., Bhaskar S., et al. Common variants in the TCF7L2 gene are strongly associated with type 2 diabetes mellitus in the Indian population // Diabetologia. 2007. 50 (1), 63-67. 37. Choe W-S, Choi E-K, Han K-D, et al. Association of metabolic syndrome and chronic kidney disease with atrial fibrillation: a nationwide population-based study in Korea // Diabetes Res Clin Pract. 2019. 148. Р.14–22. 38. DeMenna J., Puppala S., Chittoor G. et al. Association of Common Genetic Variants with Diabetes and Metabolic Syndrome Related Traits in the Arizona Insulin Resistance Registry: A Focus on Mexican American Families in the Southwest // Hum Hered. 2014. Vol. 78(1). P. 47-58. 39. Ding W, Xu L, Zhang L, Han Z, Jiang Q, Wang Z, Jin S. Meta-analysis of association between TCF7L2 polymorphism rs7903146 and type 2 diabetes mellitus // BMC Med Genet. 2018. 19:38. 40. Dyusupova A., Faizova R., Yurkovskaya O., et al. Clinical characteristics and risk factors for disease severity and mortality of COVID-19 patients with diabetes mellitus in Kazakhstan: A nationwide study // Heliyon, 2021, 7 (3), e06561. 41. Ferreira M.C., da Silva M.E.R., Fukui R.T., Arruda-Marques M.D.C., Dos Santos R.F. TCF7L2 correlation in both insulin secretion and postprandial insulin sensitivity // Diabetol Metab Syndr. 2018.10:37. doi: 10.1186/s13098-018-0338-1. 42. Franks P.W. Genetic risk scores ascertained in early adulthood and the prediction of type 2 diabetes later in life // Diabetologia. 2012. 55(10):2555–2558. doi: 10.1007/s00125-012-2683-1. 43. Garg V., Kumar M., Mahapatra H.S., Chitkara A., Gadpayle A.K. Sekhar Novel urinary biomarkers in pre-diabetic nephropathy. Clin Exp Nephrol., 2015. V1. 19(5). Р. 895-900. 44. Gaulton KJ. Mechanisms of type 2 diabetes risk loci // Curr Diab Rep. 2017. 17:72. 45. González-Sánchez J.L., Martínez-Larrad M.T., Zabena C., Pérez-Barba M., Serrano-Ríos M. Association of variants of the TCF7L2 gene with increases in the risk of type 2 diabetes and the proinsulin: insulin ratio in the Spanish population // Diabetologia. 2008. 51(11):1993–7. 46. Guinan K.J. Worldwide distribution of type ii diabetes associated TCF7L2 SNPs: evidence for stratifcation in Europe // Biochem Genet. 2012. 50(3-4):159-179. doi: 10.1007/s10528—011—9456—2. 47. Guo T., Hanson R.L., Traurig M., et al. TCF7L2 is not a major susceptibility gene for type 2 diabetes in pima indians: analysis of 3,501 individuals // Diabetes. 2007;56(12):3082-3088. doi: 10.2337/db07—0621. 48. Hage F.G. C-Reactive protein and hypertension. // J Hum Hypertens. 2014. 28. С. 410–5. 49. Hart L.M., Simonis-Bik A.M., Nijpels G., et al. Combined Risk Allele Score of Eight Type 2 Diabetes Genes Is Associated With Reduced First-Phase GlucoseStimulated Insulin Secretion During Hyperglycemic Clamps // Diabetes. 2010;59(1):287-292. doi: 10.2337/db09-0736. 50. Hoffman R.P. Hyperglycemic endothelial dysfunction: does it happen and does it matter? // J Thorac Dis. 2015. 7. С. 1693–5. 51. Horikoshi M., Hara K., Ito C., et al. A genetic variation of the transcription factor 7-like 2 gene is associated with risk of type 2 diabetes in the Japanese population // Diabetologia. 2007. 50 (4), 747-751. doi: 10.1007/s00125-006-0588-6. 52. Hyemin Jeong, Sun-Young Baek, Seon Woo Kim, Eun-Jung Park, Jaejoon Lee C reactive protein level as a marker for 4. BMJ Open, 2019. 9:e, Р.029861. 53. IDF. IDF Diabetes Atlas. Eighth edition; 2017. (Electronic resource). URL: https://diabetesatlas.org/IDF_Diabetes_Atlas_8e_interactive_EN. 54. International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 10th ed. Brussels: IDF; 2021. URL: https://www.diabetesatlas.org. 55. Kaydashev I.P., Rasin A.M., Shlykova O.A., Gorbas I.M., Smirnova I.P., Petrushov A.V., et al. Frequency of Pro12Ala-polymorphism of the gene PPARγ2 in the Ukrainian population and its possible relation to the development of the metabolic syndrome // Cytology and Genetics. 2007. 41(5):298–302. doi: 10.3103/S0095452707050076. 56. Kengne A.P., Batty G.D., Hamer M. et al. Association of C-reactive protein with cardiovascular disease mortality according to diabetes status: pooled analyses of 25,979 participants from four U.K. prospective cohort studies // Diabetes Care. 2012. 35. С. 396–403. 57. Kim T.J., Lee J.W., Kang H.T., et al. Trends in blood pressure and prevalence of hypertension in Korean adults based on the 1998-2014 // Yonsei Med J. 2018. 59. 356–65. 58. Kim J.H., Song J., Park K.W. The multifaceted factor peroxisome proliferator-activated receptor γ (PPARγ) in metabolism, immunity, and cancer. // Archives of Pharmacal Research. 2015. Vol.38, No.3. P.302–12. doi:10.1007/s12272-015-0559-x. 59. Kristensen S.L., Preiss D., Jhund P.S. et al. Risk Related to Pre-Diabetes Mellitus and Diabetes Mellitus in Heart Failure With Reduced Ejection Fraction: Insights From Prospective Comparison of ARNI With ACEI to Determine Impact on Global Mortality and Morbidity in Heart Failure Trial // Circ Heart Fail. 2016. 9(1):e002560. DOI: 10.1161/ CIRCHEARTFAILURE.115.002560. 60. Lecarpentier Y., Claes V., Vallée A., Hébert J.L. Interactions between PPAR Gamma and the Canonical Wnt/Beta-Catenin Pathway in Type 2 Diabetes and Colon Cancer // PPAR Res. 2017;2017:5879090. doi: 10.1155/2017/5879090. 61. Lewis Joshua P., Palmer Nicholette D., Hicks Pamela J., et al. Association analysis in african americans of European derived type 2 diabetes single nucleotide polymorphisms from whole genome association studies // Diabetes. 2008. 57 (8), 2220-2225. 62. Lou L., Wang J., Wang J. Genetic associations between Transcription Factor 7 Like 2 rs7903146 polymorphism and type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis of 115,809 subjects Diabetol Metab Syndr. 11, 56 (2019). https://doi.org/10.1186/s13098-019-0451-9 63. Lyssenko V., Lupi R., Marchetti P., et al. Mechanisms by which common variants in the TCF7L2 gene increase risk of type 2 diabetes // J Clin Invest. 2007. 117(8):2155-2163. doi: 10.1172/JCI30706 64. Marques-Vidal P., Schmid R., Bochud M. et al. Adipocytokines, hepatic and inflammatory biomarkers and incidence of type 2 diabetes // the CoLaus study. PLoS One. 2012. 7. 65. Martens C.R., Edwards D.G. Peripheral vascular dysfunction in chronic kidney disease // Card. Res. Pract. - 2011. 267257. 66. Matsushita K., Blecker S., Pazin-Filho A. et al. The association of hemoglobin А1c with incident heart failure among people without diabetes: the atherosclerosis risk in communities study // Diabetes. 2010. 59(8):2020–2026. DOI: 10.2337/db10–0165. 67. Mondal A.K., Das S.K., Baldini G., Chu W.S., Sharma N.K., Hackney O.G., Zhao J., Grant S.F., Elbein S.C. Genotype and tissue-specific effects on alternative splicing of the transcription factor 7-like 2 gene in humans // J Clin Endocrinol Metab. 2010. 95:1450–7. 68. Mühlhäusler B.S., Toop C., Gentili S. Nutritional Models of Type 2 Diabetes Mellitus // Type 2 Diabetes. Humana, New York, NY, 2020. P. 43-69. 69. Nikolajczyk B.S., Jagannathan-Bogdan M., Shin H., Gyurko R. State of the union between metabolism and the immune system in type 2 diabetes // Genes Immun. 2011. 12. С. 239–50. 70. Papazafiropoulou A.K., Papanas N., Melidonis A., Maltezos E. Family history of type 2 diabetes: does having a diabetic parent increase the risk? // Curr Diabetes Rev. 2017. 13:19–25. 71. Parikh H., Lyssenko V., Groop Leif C. Prioritizing genes for follow up from genome wide association studies using information on gene expression in tissues relevant for type 2 diabetes mellitus // BMC Med Genomics. 2009. 2. 72. 72. Pattanayak A.K., Bankura B., Balmiki N., et al. Role of peroxisome proliferator—activated receptor gamma gene polymorphisms in type 2 diabetes mellitus patients of West Bengal (India) // J Diabetes Investig. 2014;5(2):188-191. doi: 10.1111/jdi.12130. 73. Peng S., Zhu Y., Lu B., et al. TCF7L2 gene polymorphisms and type 2 diabetes risk: a comprehensive and updated metaanalysis involving 121,174 subjects. Mutagenesis. 2013. 28(1):25-37. doi: 10.1093/mutage/ges048. 74. Potenza M.A., Gagliardi S., Nacci C. Endothelial dysfunction in diabetes: from mechanisms to therapeutic targets // Curr. Med. Chem. 2009. Vol. 16, №1. P. 94-112. 75. Pulgaron E.R., Delamater A.M. Obesity and type 2 diabetes in children: epidemiology and treatment // Current diabetes reports. 2014. V.14. №.8. P. 508. 76. Robertson R.P. The battered β-cell: usual suspects and guilt by association // J Clin Endocrinol Metab. 2011. 96(12):3672–3674. doi: 10.1210/jc.2011–2960. 77. Saxena Richa, Gianniny Lauren, Burtt NoNl P. et al. Common single nucleotide polymorphisms in TCF7L2 are reproducibly associated with type, Helgason Agnar, Pаlsson Snaebj`rn, Thorleifsson Gudmar, et al. Refining the impact of TCF7L2 gene variants on type 2 diabetes and adaptive evolution // Nat. Genet. 2007. 39 (2), 218-225. 78. Scott Laura J., Bonnycastle Lori L., Willer Cristen J., et al. Association of transcription factor 7 like 2 (TCF7L2) variants with type 2 diabetes in a Finnish sample // Diabetes. 2006. 55 (9), 2649-53. 79. Shaw J.E., Sicree R.A., Zimmet P.Z. ВОЗ. Первый глобальный доклад ВОЗ по проблеме сахарного диабета, 2016 г. http://www.who.int/en/, Global estimates of the prevalence of diabetes for 2010 and 2030. «Diabetes Research and Clinical Practice», http://www.sciencedirect.com/science/journal. 80. Sherwood Z. Prediabetes: definition, diagnostic criteria and treatment // Journal of Diabetes Nursing, 2018. Volume 22 No 3 Page: 24: JDN024. 81. Sotirios Tsalamandris corresponding author Alexios S. Antonopoulos, Evangelos Oikonomou, George-Aggelos Papamikroulis, Georgia Vogiatzi, Spyridon Papaioannou, Spyros Deftereos, and Dimitris Tousoulis The Role of Inflammation in Diabetes: Current Concepts and Future Perspectives // Eur Cardiol. 2019 г. 14(1): С. 50–59. 82. Standards of Medical Care in Diabetes—2020 Abridged for Primary Care Providers. American Diabetes Association // Clinical Diabetes 2020 Jan; 38(1): 10-38. https://doi.org/10.2337/cd20-as01 83. Tadashi Toyama, Kengo Furuichi,Toshiharu Ninomiya, Miho Shimizu,Akinori Hara,Yasunori Iwata, Shuichi Kaneko,Takashi Wada. The Impacts of Albuminuria and Low eGFR on the Risk of Cardiovascular Death, All-Cause Mortality, and Renal Events in Diabetic Patients: Meta-Analysis. 2013 r., PLOS. 84. Tilg H. Moschen A.R. Inflammatory mechanisms in the regulation of insulin resistance // Mol Med. 2008. 14. С. 222–31. 85. Timpson N.J. Nordestgaard B.G., Harbord R.M., et al. C-Reactive protein levels and body mass index: elucidating direction of causation through reciprocal Mendelian randomization // Int J Obes. 2011. 35.С.300–8. 86. Uno S., Imagawa A., Okita K. et al. Macrophages and dendritic cells infiltrating islets with or without beta cells produce tumour necrosis factor-alpha in patients with recentonset type 1 diabetes // Diabetologia. 2007. V. 50, № 3. P. 596—601. 87. Vliet-Ostaptchouk J.V., Shiri-Sverdlov R., Zhernakova A. et al. Association of variants of transcription factor 7-like 2 (TCF7L2) with susceptibility to type 2 diabetes in the Dutch Breda cohort // Diabetologia. 2007. 50(1):59-62. doi: 10.1007/s00125-006-0477-z. 88. Wang J., Hu F., Feng T., et al. Metaanalysis of associations between TCF7L2 polymorphisms and risk of type 2 diabetes mellitus in the Chinese population // BMC Med Genet. 2013. 14:8. doi: 10.1186/1471-2350-14-8. 89. Wang C., Xiaotian Li, Zirong Huang, Jinfeng Qian. Quantitative assessment of the influence of PPARG P12A polymorphism on gestational diabetes mellitus risk // Mol. 2012 Oct 11. 90. Yadav Satyam, Prakash Khushbu. Microalbuminuria in Diabetes // Lett Health Biol Sci. 2017 г.-№2. С.52-60. 91. Yan Y., North K.E., Ballantyne C.M., et al. Transcription factor 7-like 2 (TCF7L2) polymorphism and context-specific risk of type 2 diabetes in African American and Caucasian adults: the Atherosclerosis Risk in Communities study // Diabetes. 2009. 58(1):285-289. doi: 10.2337/db08-0569. References: [1-23] 1. Akil'zhanova A.R., Kozhamkulov U.A., Kairov U.E., Rakhimova S.E., Akhmetova A.Zh., Erezhepov D.A., Molkenov A.B., Abilova Zh.M., Zhumadilov Zh.Sh. Issledovanie geneticheskikh variantov, assotsiirovannykh s gipertoniei, ozhireniem i diabetom u lits kazakhskoi populyatsii dlya posleduyushchego izucheniya vzaimosvyazei geneticheskikh variantov i metaboloma [Study of genetic variants associated with hypertension, obesity and diabetes in the Kazakh population for further study of the relationship of genetic variants and the metabolome]. Nauka i Zdravookhranenie [Science and healthcare]. 2016. №4. рр. 30-42 [In Russian] 2. Alimkhanova K.N., Zholdasbekova A.S., Iskakova N.N., Saktapov A.K., Nurgalieva Zh.Zh. Epidemiologicheskie proyavleniya sakharnogo diabeta v sovremennom mire [Epidemiological manifestations of diabetes mellitus in the modern world]. Vestnik KazNMU [Bulletin of KazNMU] 2020.-3.-S.386-389 [In Russian] 3. Ametov A.S. Sakharnyi diabet 2-go tipa. Problemy i resheniya [Type 2 diabetes mellitus. Problems and solutions]. - M.: GEOTAR-Media, 2011. Р. 704 [In Russian]. 4. Bondar' I.A., Filipenko M.L., Shabel'nikova O.Yu., Sokolova E.A. Assotsiatsiya polimorfnykh markerov rs7903146 gena TCF7L2 i rs1801282 gena PPARG (Pro12Ala) s sakharnym diabetom 2 tipa v Novosibirskoi oblasti [Association of polymorphic markers rs7903146 of the TCF7L2 gene and rs1801282 of the PPARG (Pro12Ala) gene with type 2 diabetes mellitus in the Novosibirsk region]. Sakharnyi diabet [Diabetes mellitus]. 2013. T. 16. №4. рр. 17-22 [In Russian]. 5. Bondar' I.A., Shabel'nikova O.Yu. Geneticheskie osnovy sakharnogo diabeta 2 tipa [Genetic basis of type 2 diabetes mellitus]. Sakharnyi diabet [Diabetes mellitus]. 2013. (4):11–16 [In Russian]. 6. Dedov I.I., Shestakova M.V., Galstyan G.R. Rasprostranennost' sakharnogo diabeta 2 tipa u vzroslogo naseleniya Rossii (issledovanie NATION) [Prevalence of type 2 diabetes mellitus in the adult population of Russia (NATION study)]. Sakharnyi diabet [Diabetes mellitus]. 2016. 19(2):104–112 [In Russian]. 7. Demidova T.Yu., Kishkovich Yu.S. Prediabet: sovremennoe sostoyanie problemy i vozmozhnosti korrektsii. [Prediabetes: current state of the problem and possibilities of correction]. Meditsinskoe obozrenie [Medical Review]. 2019.3(10(II)):60-67 [In Russian]. 8. Isakova Zh.T., Talaibekova E.T., Zhyrgalbekova B.Zh., Mirrakhimov E.M., Aldasheva N.M., Aldashev A.A.. Mezhgennye vzaimodeistviya i vklad polimorfnykh lokusov genov KCNJ11, ADIPOQ, omentina, leptina, TCF7L2 i PPARg v razvitie sakharnogo diabeta 2-go tipa v kyrgyzskoi populyatsii: predvaritel'nye rezul'taty issledovaniya po tipu sluchai—kontrol' s ispol'zovaniem MDR-analiza [Intergenic interactions and the contribution of polymorphic loci of the KCNJ11, ADIPOQ, omentin, leptin, TCF7L2 and PPARg genes to the development of type 2 diabetes mellitus in the Kyrgyz population: preliminary results of a case—control study using MDR analysis]. Problemy endokrinologii [Problems of endocrinology]. 2018T.64. №4. pp. 216—225 [In Russian]. 9. Kariu B., Khadzhadzh S., Varni M. Fenotipicheskie kharakteristiki i prognoz statsionarnykh bol'nykh s KOVID-19 i diabetom: issledovanie KORONADO [Phenotypic characteristics and prognosis of inpatients with COVID-19 and diabetes: the CORONADO study]. Diabetologia. [Diabetology.]. 2020 https //: doi.org.10.1007 / s00125-020-05180-x. 10. Minyailova N.N., Sundukova E.L., Rovda Yu.I. Giperleptinemiya i ee kliniko-metabolicheskie assotsiatsii pri sindrome insulinorezistentnosti u detei i podrostkov [Hyperleptinemia and its clinical and metabolic associations in insulin resistance syndrome in children and adolescents]. Pediatriya [Pediatrics]. 2009. T.88, №6. pp.6–13 [In Russian]. 11. Mirzoeva L.A., Nikiforov N.G., Aladinskii V.A., Nedosugova L.V., Sobenin I.A. Povyshenie spontannoi i indutsirovannoi sekretsii provospalitel'nogo tsitokina FNO -α monotsitami-makrofagami krovi bol'nykh sakharnym diabetom 2-go tipa [Increased spontaneous and induced secretion of proinflammatory cytokine TNF-α by monocytes-macrophages of the blood of patients with type 2 diabetes mellitus]. Problemy endokrinologii [Problems of endocrinology], 2014. 5:22-25 p. doi: 10.14341/probl201460522-25 [In Russian]. 12. Nikitin A.G., Potapov V.A., Brovkin A.N., i dr. Assotsiatsiya polimorfnykh markerov gena TCF7L2 s sakharnym diabetom 2-go tipa [Association of polymorphic markers of the TCF7L2 gene with type 2 diabetes mellitus]. Klinicheskaya praktika [Clinical practice]. 2014. №1. pp. 4-11 [In Russian]. 13. Novikova Yu.L., Semenova T.N., Pashkov K.A., Korotkov D.Yu. Narushenie obmena veshchestv pri sakharnom diabete [Metabolic disorders in diabetes mellitus.]. Molodoi uchenyi, Mezhdunarodnyi nauchnyi zhurnal [Young Scientist, International Scientific Journal. 2022. 22(417).pp. 567-570 [In Russian]. 14. Potapov V.A. Poisk geneticheskikh markerov, opredelyayushchikh predraspolozhennost' k sakharnomu diabetu 2 tipa [Search for genetic markers that determine predisposition to type 2 diabetes mellitus]. M; 2010. p. 24 [In Russian]. 15. Rekomendatsii po diabetu, prediabetu i serdechno-sosudistym zabolevaniyam. EASD/ESC Rabochaya gruppa po diabetu, prediabetu i serdechno-sosudistym zabolevaniyam Evropeiskogo obshchestva kardiologov (ESC) v sotrudnichestve s Evropeiskoi assotsiatsiei po izucheniyu diabeta (EASD) [Recommendations for diabetes, prediabetes and cardiovascular diseases. EASD/ESC Working Group on Diabetes, Prediabetes and Cardiovascular Diseases of the European Society of Cardiology (ESC) in cooperation with the European Association for the Study of Diabetes (EASD)]. URL: https://scardio.ru/content/Guidelines/Diabet_esc_2014.pdf [In Russian]. 16. Rossiiskoe kardiologicheskoe obshchestvo. Rossiiskoe nauchnoe meditsinskoe obshchestvo terapevtov. Antigipertenzivnaya liga. Organizatsiya sodeistviya razvitiyu dogospital'noi meditsiny «Ambulatornyi vrach». Assotsiatsiya klinicheskikh farmakologov. «Diagnostika, lechenie, profilaktika ozhireniya i assotsiirovannykh s nim zabolevanii» (natsional'nye klinicheskie rekomendatsii) [Russian Cardiological Society. Russian Scientific Medical Society of Therapists. Antihypertensive League. Organization for the promotion of prehospital medicine "Outpatient doctor". Association of Clinical Pharmacologists. “Diagnosis, treatment, prevention of obesity and associated diseases” (National clinical guidelines)] SPb. 2017. 164 p. [In Russian]. 17. Sikhaeva N.S., Dzharmukhanov Zh.M., Nakysh A.T., Smagulova S.K., Shaimerdenov S.A., Baidurin S.A., Zholdybaeva E.V., Ramankulov E.M. Assotsiatsiya polimorfizmov RS4607517 IRS7566605 s riskom razvitiya diabeta 2 tipa i ozhireniya v kazakhskoi populyatsii [Association of RS4607517 and RS7566605 polymorphisms with the risk of type 2 diabetes and obesity in the Kazakh population]. Eurasian Journal of Applied Biotechnology. №1, March. 2017. ISSN: 2617-1139eISSN: 2617-1147 [In Russian]. 18. Sultanalieva R.B., Rysbekova G.S., Abylova N.K., Murzakarimova L.K. Epidemiologiya i bremya sakharnogo diabeta v mire i Kyrgyzstane [Epidemiology and burden of diabetes mellitus in the world and Kyrgyzstan]. Zdravookhranenie Kyrgyzstana [Healthcare of Kyrgyzstan], 2022. № 4, pp. 19-25. doi.10.51350/zdravkg2022.4.10.2.19 [In Russian]. 19. Toktarova N.N., Bazarbekova R.B., Dosanova A.K.. Rasprostranennost' sakharnogo diabeta 2 tipa sredi vzroslogo naseleniya Kazakhstana (rezul'taty registrovogo natsional'nogo issledovaniya NOMAD) [Prevalence of type 2 diabetes mellitus among the adult population of Kazakhstan (results of the NOMAD register national study)]. Meditsina (Almaty) [Medicine (Almaty)], №6 (180), 2017. pp.43-51 [In Russian]. 20. Khripun I.A., Morgunov M.N., Vorob'ev S.V., Terent'ev V.P., Kogan M.I. Endotelial'naya disfunktsiya i sakharnyi diabet 2 tipa: novye markery rannei diagnostiki [Endothelial dysfunction and type 2 diabetes mellitus: new markers of early diagnosis]. Kardiovaskulyarnaya terapiya i profilaktika [Cardiovascular therapy and prevention]. 2016. 15(5):59-63 [In Russian]. 21. Chernyaeva A.A., Kravchun N.A. Aktivnost' faktora nekroza opukholi-α u bol'nykh sakharnym diabetom 2-go tipa v sochetanii s nealkogol'noi zhirovoi bolezn'yu pecheni [The activity of tumor necrosis factor-α in patients with type 2 diabetes mellitus in combination with non-alcoholic fatty liver disease]. Akusherstvo. Ginekologiya. Endokrinologiya [Obstetrics. Gynecology. Endocrinology], 2013. 103. p. 17 [In Russian]. 22. Shestakova M.V., Chazova I.E., Shestakova E.A. Rossiiskoe mnogotsentrovoe skriningovoe issledovanie po vyyavleniyu nediagnostirovannogo sakharnogo diabeta 2 tipa u patsientov s serdechno-sosudistoi patologiei [Russian multicenter screening study for the detection of undiagnosed type 2 diabetes mellitus in patients with cardiovascular pathology]. Sakharnyi diabet [Diabetes mellitus]. 2016. 19(1):24–29. DOI: 10.14341/DM7765 [In Russian]. 23. Shishkin A.N., Lyndina M.L. Endotelial'naya disfunktsiya i arterial'naya gipertenziya [Endothelial dysfunction and arterial hypertension]. Arterial'naya gipertenziya [Arterial hypertension]. 2008. T.14, № 4. pp. 315-319 [In Russian].

Көрген адамдардың саны: 74

Түйенді сөздер:

Мақалалар санаты: Әдебиеттерге шолу

Библиографиялық сілтемелер

Дюсупова А.А., Глушкова Н.Е., Беляева Т.М., Юрковская О.А., Фаизова Р.И., Святова Г.С., Березина Г.М., Омаркулов Б.К., Джармухаметова А.С., Ахметова В.Т., Досбаева А.М. Қант диабеті 2 типінің дамуының патогенетикалық және молекулалық-генетикалық механизмдерінің дамуы және оның көмірсу алмасуының бұзылуының ерте сатыларындағы асқынулары туралы сұраққа. Әдеби шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 2 (Т.25). Б. 183-196. DOI 10.34689/SH.2023.25.2.025