ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК ӨҢІРІНДЕ ПАРКИНСОН АУРУЫ БОЙЫНША ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ
Кіріспе. Паркинсон ауруы (ПА)– бұл бірқатар моторлы және моторлы емес белгілермен көрінетін прогрессивті нейродегенеративті ауру. Аурудың себебі анық емес, бірақ ірі эпидемиологиялық зерттеулерді зерттей отырып, аурудың полиэтиологиялық екені белгілі болады. Генетикалық факторлармен қатар қоршаған ортаның сыртқы факторлары, адамның өмір салты маңызды рөл атқарады.
Мақсаты. Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі пациенттерде ПА дамуына әсер етуі мүмкін сырқаттанушылық пен қауіп факторлары арасындағы ассоциацияны зерделеу және анықтау.
Материалдар мен әдістер. Көлденең бір сәттік когорттық зерттеу. Зерттеу барысында Pubmed, Web of Science, Scopus библиографиялық дерекқорын пайдалана отырып, 43 басылымның әдебиеттеріне шолу негізінде құрастырылған ПД қауіп факторлары бойынша сауалнама қолданылды. Сауалнамаға 2015 жылғы жаңа диагностикалық критерийлерге сәйкес ПД диагнозы расталған 450 пациент қатысты.
Өзара байланыстың беріктігін бағалау өлшемін білдіретін конъюгация коэффициенті χ2 критерийлеріне негізделген.Крамердің V критерийі номиналды және категориялық айнымалылар арасындағы байланыс Күшін талдау үшін де қолданылды. Нәтижелер р≤0,05 мәнінде маңызды болып саналды. Деректерді статистикалық өңдеуді SPSS 22.0 нұсқасы жүргізді.
Нәтижелер. 450 пациенттің ІШІНДЕ 198 ер адам (44%) және 252 әйел (56%) болды. Аурудың ауырлығы бойынша таралуы Хен-Яр бойынша дәрежеге сәйкес жіктелді: 144 пациент (32%) I дәрежеде болды, II дәрежеде - 110 пациент (24,4%), III дәрежеде – 129 науқас (28,7%), 55 науқаста (12,2%) - IV дәреже және V дәрежеде 12 пациент болды (2,7%). Зерттеу көрсеткендей, ауылдық жерлерде тұратын, егіншілікпен айналысатын және ұңғыма суын ауыз су ретінде пайдаланатын адамдарда ПА даму қаупі жоғары болды. Бұл деректер әдеби дереккөздерге сәйкес пестицидтердің немесе басқа химиялық заттардың әсері ПА үшін қауіп факторы болып табылады деген гипотезаны қолдайды. Сондай-ақ, тәуекел факторлары мен ПА ауырлығы арасындағы корреляциялық байланыс анықталды. Аурудың кезеңдері мен 27-53 жас аралығындағы су көзі бойынша пайыздық бөлу арасындағы салыстырмалы талдау кезінде статистикалық сенімді байланыс (p≤0,01) IV кезең мен ұңғымадан суды пайдалану (30,6%) арасында есептелген коэффициентпен анықталды (бұдан әрі ОШ) - 3,70; 54-64 жас аралығында-V кезең мен ұңғымадан суды пайдалану арасында (4,9%; ОШ–2,34; p≤0,05). Аурудың кезеңдері бойынша пайыздық бөлу мен пациенттің тұрғылықты жері арасындағы 54-64 жас аралығындағы салыстырмалы талдау кезінде V кезең мен ауылдық жерде тұру (4,2%; ОШ–2,05; p≤0,05) арасында статистикалық сенімді байланыс (p≤0,05) анықталды. Басқа факторларға сәйкес статистикалық сенімді байланыс табылмады.
Қорытыңдылар. Бұл зерттеу біздің өңірде ПА қауіп факторларын анықтау бойынша бірінші болып табылады. Жиналған деректердің нәтижелері бойынша Қазақстанның оңтүстік өңірінде ПА-дың барлық қауіп факторларының ішінен ұңғыма суын ауылдық жерде тұратын және ауыл шаруашылығымен айналысатын адамдар арасында ауыз су ретінде пайдаланудың сенімді статистикалық маңыздылығы анықталғаны анықталды.
Салтанат О. Абдраимова1, https://orcid.org/0000-0003-0162-2330
Назира А. Жаркинбекова1, https://orcid.org/0000-0002-5069-1562
1Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы, Неврология, психиатрия, реабилитология және нейрохирургия кафедрасы, Шымкент қ., Қазақстан Республикасы.
1. Aaseth J., Dusek P., Roos P.M. Prevention of progression in Parkinson's disease // Biometals. 2018 Oct;31(5):737-747. doi:10.1007/s10534018-0131-5. Epub 2018 Jul 20. PMID: 30030679; PMCID: PMC6133181.
2. Abbas M.M, Xu Z., Tan L. Epidemiology of Parkinson's Disease-East Versus West. // Mov Disord Clin Pract. 2017 Dec 22;5(1):14-28. doi: 10.1002/mdc3.12568. PMID: 30363342; PMCID: PMC6174379.
3. Abdraimova S.O., Zharkinbekova N.A. Parkinson's disease risk factors. Review // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2022, (Vol.24) 6, pp. 245-250. doi 10.34689/SH.2022.24.6.029
4. Andrew A.S., Anderson F.L., Lee S.L., Von Herrmann K.M., Havrda M.C. "Lifestyle Factors and Parkinson’s Disease Risk in a Rural New England Case-Control Study" // Parkinson’s Disease, vol. 2021, Article ID 5541760, 7 pages, 2021. https://doi.org/10.1155/2021/5541760
5. Bjorklund G., Stejskal V., Urbina M., Dadar M., Chirumbolo S., Mutter J. Metals and Parkinson's Disease: Mechanisms and Biochemical Processes. // Curr Med Chem. 2018;25(19):2198-2214. doi: 10.2174/0929867325666171129124616. PMID: 29189118.
6. Cagac A. Farming, well water consumption, rural living, and pesticide exposure in early life as the risk factors for Parkinson disease in Igdir province // Neurosciences (Riyadh). 2020 Apr;25(2):129-133. doi: 10.17712/nsj.2020.2.20190104. PMID: 32351250; PMCID: PMC8015530.
7. Chen J.F., Schwarzschild M.A. Do caffeine and more selective adenosine A2A receptor antagonists protect against dopaminergic neurodegeneration in Parkinson's disease? // Parkinsonism Relat Disord. 2020 Nov;80 Suppl 1(Suppl 1): S45-S53. doi: 10.1016/j.parkreldis.2020.10.024. Epub 2020 Dec 19. PMID: 33349580; PMCID: PMC8102090.
8. Goetz C.G., Poewe W., Rascol O., Sampaio C., Stebbins G.T., Counsell C., Giladi N., Holloway R.G., Moore C.G., Wenning G.K., Yahr M.D., Seidl L. Movement Disorder Society Task Force on Rating Scales for Parkinson's Disease. Movement Disorder Society Task Force report on the Hoehn and Yahr staging scale: status and recommendations // Mov Disord. 2004 Sep;19(9):1020-8. doi: 10.1002/mds.20213. PMID: 15372591.
9. Goldman S.M. Environmental toxins and Parkinson's disease. Annu Rev // Pharmacol Toxicol. 2014; 54:141-64. doi 10.1146/annurev-pharmtox-011613-135937. Epub 2013 Sep 16. PMID: 24050700.
10. Hayes M.T. Parkinson's Disease and Parkinsonism // Am J Med. 2019 Jul;132(7):802-807. doi: 10.1016/j.amjmed.2019.03.001. Epub 2019 Mar 16. PMID: 30890425.
11. Jankovic J., Tan E. Parkinson's disease: etiopathogenesis and treatment // J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2020 Aug;91(8):795-808. doi: 10.1136/jnnp-2019-322338. Epub 2020 Jun 23. PMID: 32576618.
12. Kachroo A., Irizarry M.C., Schwarzschild M.A. Caffeine protects against combined paraquat and maneb-induced dopaminergic neuron degeneration // Exp Neurol. 2010 Jun. 223(2):657-61. doi: 10.1016/j.expneurol.2010.02.007. Epub 2010 Feb 24. PMID: 20188092; PMCID: PMC2864327.
13. Kaiyrzhanov R., Aitkulova A., Shashkin C., Zharkinbekova N., Rizig M., Zholdybayeva E. et al. LRRK2 Mutations and Asian Disease-Associated Variants in the First Parkinson’s Disease Cohort from Kazakhstan // Parkinson's Disease 2020, 1–10. doi:10.1155/2020/2763838
14. Kaiyrzhanov R., Aitkulova A., Vandrovcova J., Murphy D., Zharkinbekova N., Shashkin C. et al. A glimpse of the genetics of young‐onset Parkinson’s disease in Central Asia // Molecular Genetics & Genomic Medicine, 2021. doi:10.1002/mgg3.1671
15. Kieburtz K., Wunderle K.B. Parkinson's disease: evidence for environmental risk factors // Mov Disord. 2013 Jan;28(1):8-13. doi: 10.1002/mds.25150. Epub 2012 Oct 24. PMID: 23097348.
16. Müller J., Myers J. Association between physical fitness, cardiovascular risk factors, and Parkinson's disease // Eur J Prev Cardiol. 2018 Sep;25(13):1409-1415. doi: 10.1177/2047487318771168. Epub 2018 Apr 18. PMID: 29667433.
17. Noyce A.J., Bestwick J.P., Silveira-Moriyama L., Hawkes C.H., Giovannoni G., Lees A.J., Schrag A. Meta-analysis of early nonmotor features and risk factors for Parkinson disease // Ann Neurol. 2012 Dec;72(6):893-901. doi: 10.1002/ana.23687. Epub 2012 Oct 15. PMID: 23071076; PMCID: PMC3556649.
18. Palacios N., Gao X., McCullough M.L., Schwarzschild M.A., Shah R., Gapstur S., Ascherio A. Caffeine and risk of Parkinson's disease in a large cohort of men and women // Mov Disord. 2012 Sep 1;27(10):1276-82. doi: 10.1002/mds.25076. Epub 2012 Aug 27. PMID: 22927157; PMCID: PMC3554265.
19. Polymeropoulos M.H., Lavedan C., Leroy E., Ide S.E., Dehejia A. et al. Mutation in the alpha-synuclein gene identified in families with Parkinson's disease // Science. 1997 Jun 27;276(5321):2045-7. doi: 10.1126/science.276.5321.2045. PMID: 9197268.
20. Postuma R.B., Berg D., Stern M., Poewe W., Olanow C.W. et al. MDS clinical diagnostic criteria for Parkinson's disease. // Movement Disorders 2015. 30, 1591–1601. doi:10.1002/mds.26424
21. Tysnes O.B., Storstein A. Epidemiology of Parkinson's disease // J Neural Transm (Vienna). 2017 Aug;124(8):901-905. doi: 10.1007/s00702-017-1686-y. Epub 2017 Feb 1. PMID: 2815004.
Көрген адамдардың саны: 67
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Абдраимова С.О., Жаркинбекова Н.А. Қазақстанның оңтүстік өңірінде Паркинсон ауруының даму қауіп факторлары. Түпнұсқа мақала // Ғылым және Деңсаулық. 2023. 2 (Т.25). Б. 49-55. doi 10.34689/SH.2023.25.2.007Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ