КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРДЫҢ ӘЛЕМДЕГІ КОНГО-ҚЫРЫМ ГЕМОРРАГИЯЛЫҚ ҚЫЗБАСЫНЫҢ ТАРАЛУЫНА ӘСЕРІ
Кіріспе: Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы (КҚГҚ)- кене вирустық зоонозы. Бұл мақалада климаттық факторлардың КҚГҚ аурушаңдығына әсері туралы әдебиеттерге шолу жасалды.
Мақсаты: Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының жиілігіне Климаттық жағдайлардың әсерін жүйелеу және бағалау
Ізденіс стратегиясы: дерек көздерді іздеу PubMed, The Сochrane Library, Scopus, базаларында жүргізілді. Ізденіс ұзақтығы 22 жылды құрады, 2000 жылдан 2022 жылға дейін. Қосу критерийлері: рандомизацияланған және когорттық зерттеулер туралы есептер, мета-талдаулар және жүйелі шолулар; ағылшын және орыс тілдеріндегі мақалалар. Алып тастау критерийлері: дәлелдер базасы жоқ материалдар, газет мақалалары. Іздеу барысында 94 дереккөз табылды, олардың 32-і жан-жақты зерттеу үшін таңдалып талданды.
Нәтижелері: Климаттық жағдайлар мен Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының жиілігінің өзара байланысына талдау жасалды. Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының жиілігіне әртүрлі факторлардың әсері анықталды.
Қорытынды: Біз КҚГҚ - мен ауруханаға жатқызылған науқастардың санын КҚГҚ тіркеу орындарының климаттық ерекшеліктерін ескере отырып және қажетті шараларды қолдана отырып болжауға болады деп санаймыз.
Гульжан Абуова1, https://orcid.org/0000-0002-1210-2018
Татьяна Полукчи1, https://orcid.org/0000-0002-6134-884X
Фарида Бердалиева1, https://orcid.org/0000-0001-9680-1678
Даулет Алиев1, https://orcid.org/0000-0003-1006-4473
1 Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясы, Жұқпалы аурулар және дерматовенерология кафедрасы Шымкент қ., Қазақстан Республикасы.
1. Andersen L.K., Davis M.D. Climate change and the epidemiology of selected tick-borne and mosquito-borne diseases: update from the International Society of Dermatology Climate Change Task Force // Int J Dermatol. 2017 Mar. 56(3):252-259. DOI: 10.1111/ijd.13438.
2. Bernard C., Holzmuller P. et al. Systematic Review on Crimean-Congo Hemorrhagic Fever Enzootic Cycle and Factors Favoring Virus Transmission: Special Focus on France, an Apparently Free-Disease Area in Europe // Front Vet Sci. 2022 Jul 19. 9:932304. DOI: 10.3389/fvets.2022.932304.
3. Dreshaj S., Ahmeti S., Ramadani N., et al. Current situation of Crimean-Congo hemorrhagic fever in Southeastern Europe and neighboring countries: a public health risk for the European Union? // Travel Med Infect Dis. 2016 Mar-Apr;14(2):81-91. DOI: 10.1016/j.tmaid.2016.03.012.
4. Duygu F., Sari T., Kaya T., et al. The relationship between Crimean-Congo hemorrhagic fever and climate: does climate affect the number of patients? // Acta Clin Croat. 2018 Sep;57(3):443-448. DOI: 10.20471/acc.2018.57.03.06.
5. Esser H.J., Mögling R., Cleton N.B., van der Jeugd H. et al. Risk factors associated with sustained circulation of six zoonotic arboviruses: a systematic review for selection of surveillance sites in non-endemic areas // Parasit Vectors. 2019 May 27;12(1):265. DOI: 10.1186/s13071-019-3515-7.
6. Estrada-Peña A., Jameson L., Medlock J., Vatansever Z., Tishkova F. Unraveling the ecological complexities of tick-associated Crimean-Congo hemorrhagic fever virus transmission: a gap analysis for the western Palearctic // Vector Borne Zoonotic Dis. 2012 Sep;12(9):743-52. DOI: 10.1089/vbz.2011.0767.
7. Estrada-Peña A., Jameson L., Medlock J., et al. Unraveling the ecological complexities of tick-associated Crimean-Congo hemorrhagic fever virus transmission: a gap analysis for the western Palearctic // Vector Borne Zoonotic Dis. 2012 Sep;12(9):743-52. DOI: 10.1089/vbz.2011.0767.
8. Estrada-Peña A., Ruiz-Fons F. et al. Factors driving the circulation and possible expansion of Crimean-Congo haemorrhagic fever virus in the western Palearctic // J Appl Microbiol. 2013 Jan;114(1):278-86. DOI: 10.1111/jam.12039.
9. Fletcher T.E., Gulzhan A., Ahmeti S., Al-Abri S.S., Asik Z., Atilla A. et al. Infection prevention and control practice for Crimean-Congo hemorrhagic fever-A multi-center cross-sectional survey in Eurasia // PLoS One. 2017 Sep 8;12(9):e0182315. DOI: 10.1371/journal.pone.0182315.
10. Gale P., Stephenson B., Brouwer A., Martinez M., et al. Impact of climate change on risk of incursion of Crimean-Congo haemorrhagic fever virus in livestock in Europe through migratory birds // J Appl Microbiol. 2012 Feb;112(2):246-57. DOI: 10.1111/j.1365-2672.2011.05203.x.
11. Gubler D.J., Reiter P. et al. Climate variability and change in the United States: potential impacts on vector- and rodent-borne diseases // Environ Health Perspect. 2001 May. 109 Suppl 2(Suppl 2):223-33. DOI: 10.1289/ehp.109-1240669.
12. Hay S.I., Cox J., Rogers D.J., Randolph S.E. et al. Climate change and the resurgence of malaria in the East African highlands // Nature. 2002 Feb 21. 415(6874):905-9. DOI: 10.1038/415905a.
13. Hemmer C.J., Frimmel S., Kinzelbach R., Gürtler L., Reisinger E.C. Globale Erwärmung: Wegbereiter für tropische Infektionskrankheiten in Deutschland? [Global warming: trailblazer for tropical infections in Germany?]. // Dtsch Med Wochenschr. 2007 Nov;132(48):2583-9. German. DOI: 10.1055/s-2007-993101.
14. Jameson L.J., Ramadani N., Medlock J.M. Possible drivers of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus transmission in Kosova // Vector Borne Zoonotic Dis. 2012 Sep;12(9):753-7. DOI: 10.1089/vbz.2011.0773.
15. Kocaman I., Akgunduz S. Tokat Sivas ve Yozgat illerinde gorulen Kirim Kongo Kanamali Atesi hastaligini yayilimi ve sicaklik degisikliginden etkilenisi // Dort Mevsim Meteoroloji Bulteni. 2006. 2:37–40. [in Turkish].
16. Kulichenko A.N., Prislegina D.A. Climatic prerequisites for changing activity in the natural Crimean-Congo hemorrhagic fever focus in the South of the Russian Federation // Russ J Infect Immun. 2019. 9:162–72. DOI: 10.15789/2220-7619-2019-1-162-172.
17. Leblebicioglu H. Crimean-Congo haemorrhagic fever in Eurasia // Int J Antimicrob Agents. 2010 Nov. 36 Suppl 1:S43-6. DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2010.06.020.
18. Letty J., Olivier A., Tatin L., Galaup O. Lièvre France. In: Atlas des mammifères sauvages de France volume 2. Paris: Publications scientifiques du Muséum national d'Histoire naturelle; 2021. 28с.
19. Lindgren E., Gustafson R. Tick-borne encephalitis in Sweden and climate change // Lancet. 2001 Jul 7;358(9275):16-8. DOI: 10.1016/S0140-6736(00)05250-8.
20. Maltezou H.C., Andonova L., Andraghetti R. et al. Crimean-Congo hemorrhagic fever in Europe: current situation calls for preparedness // Euro Surveill. 2010 Mar 11;15(10):19504.
21. Maltezou H.C., Papa A. Crimean-Congo hemorrhagic fever: risk for emergence of new endemic foci in Europe? // Travel Med Infect Dis. 2010 May;8(3):139-43. DOI: 10.1016/j.tmaid.2010.04.008.
22. Mertens M, Schmidt K, Ozkul A, Groschup MH. The impact of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus on public health // Antiviral Res. 2013 May;98(2):248-60. DOI: 10.1016/j.antiviral.2013.02.007.
23. Mourya D.T., Yadav P.D., Ullas P.T. et al. Emerging/re-emerging viral diseases & new viruses on the Indian horizon // Indian J Med Res. 2019 Apr;149(4):447-467. DOI: 10.4103/ijmr.IJMR_1239_18. Erratum in: Indian J Med Res. 2019 May;149(5):688.
24. Ozdarendeli A., Aydin K., Tonbak S., Aktas M., Altay K., Koksal I., Bolat Y., Dumanli N., Kalkan A. Genetic analysis of the M RNA segment of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus strains in Turkey // Arch Virol. 2008;153(1):37-44. DOI: 10.1007/s00705-007-1056-4.
25. Ostfeld R.S., Brunner J.L. Climate change and Ixodes tick-borne diseases of humans // Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2015 Apr 5;370(1665):20140051. DOI: 10.1098/rstb.2014.0051.
26. Portillo A., Palomar A.M., Santibáñez P., Oteo J.A. Epidemiological Aspects of Crimean-Congo Hemorrhagic Fever in Western Europe: What about the Future? // Microorganisms. 2021 Mar 21;9(3):649. DOI: 10.3390/microorganisms9030649.
27. Pshenichnaya N.Y., Leblebicioglu H., Bozkurt I., Sannikova I.V., Abuova G.N. et al. Crimean-Congo hemorrhagic fever in pregnancy: A systematic review and case series from Russia, Kazakhstan and Turkey //. Int J Infect Dis. 2017 May;58:58-64. DOI: 10.1016/j.ijid.2017.02.019.
28. Reynard O., Ritter M., Martin B., Volchkov V. La fièvre hémorragique de Crimée-Congo, une future problématique de santé en France? [Crimean-Congo hemorrhagic fever, a future health problem in France?] // Med Sci (Paris). 2021 Feb;37(2):135-140. French. DOI: 10.1051/medsci/2020277.
29. Semenza J.C., Suk J.E. Vector-borne diseases and climate change: a European perspective // FEMS Microbiol Lett. 2018 Feb 1;365(2):fnx244. DOI: 10.1093/femsle/fnx244.
30. Subak S. Effects of climate on variability in Lyme disease incidence in the northeastern United States // Am J Epidemiol. 2003 Mar 15;157(6):531-8. DOI: 10.1093/aje/kwg014.
31. Sutherst R.W. Global change and human vulnerability to vector-borne diseases // Clin Microbiol Rev. 2004 Jan;17(1):136-73. DOI: 10.1128/CMR.17.1.136-173.2004.
32. Vescio F.M., Busani L. et al. Environmental correlates of Crimean-Congo haemorrhagic fever incidence in Bulgaria // BMC Public Health. 2012 Dec 27;12:1116. DOI: 10.1186/1471-2458-12-1116.
Көрген адамдардың саны: 459
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Абуова Г.Н., Полукчи Т.В., Бердалиева Ф.А., Алиев Д.С. Климаттық жағдайлардың әлемдегі Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының таралуына әсері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 4 (Т.25). Б. 241-245. DOI 10.34689/SH.2023.25.4.029Ұқсас жариялымдар:
ШАЛА ТУЫЛҒАН НӘРЕСТЕЛЕРДЕГІ ГЕМОДИНАМИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫ ПАТЕНТТЕЛГЕН АРТЕРИЯЛЫҚ ТҮТІК. ӘДЕБИ ШОЛУ
РАДИОЙОДҚА ТӨЗІМДІ ҚАЛҚАНША БЕЗІНІҢ САРАЛАНҒАН ОБЫРЫ: КЛИНИКО-ПАТОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ, МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ-ГЕНЕТИКАЛЫҚ АЛЬТЕРАЦИЯЛАРЫ. ӘДЕБИ ШОЛУ.
ЖҰЛЫННЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ БАР АДАМДАРДА НЕВРОГЕНДІК ҚУЫҚТЫ ЕМДЕУДІҢ «АЛТЫН СТАНДАРТЫ» РЕТІНДЕ ҚУЫҚТЫҢ АРАЛЫҚ КАТЕТЕРИЗАЦИЯСЫ
ГАСТРОДУОДЕНАЛЬДЫ ОЙЫҚ ЖАРАДАН ҚАН КЕТУ, ДИАГНОСТИКА ЖӘНЕ ҚАЙТАЛАНУ ҚАУПІНІҢ ФАКТОРЛАРЫ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
ЖАРАЛАРДЫ ЖАБУҒА АРНАЛҒАН БИОПОЛИМЕРЛЕР НЕГІЗІНДЕГІ ЖАРАЖАПТЫҚТАР. ӘДЕБИ ШОЛУ.