АУРУЛАРДЫ БАСҚАРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНА ЕНГІЗІЛГЕН АУРУЛАРДЫҢ ЖИІЛІГІ МЕН ӨЛІМ-ЖІТІМ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ: ҚАНТ ДИАБЕТІ, АРТЕРИЯЛЫҚ ГИПЕРТЕНЗИЯ, СОЗЫЛМАЛЫ ЖҮРЕК ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІ
Кіріспе. Әлемде жұқпалы емес аурулардың (ЖЕА), негізінен жүрек-қан тамырлары ауруларының, қант диабетінің және басқалардың өсуі байқалады. Қазақстанда ЖЕА тәуекелін төмендету үшін үш нозология бойынша ауруларды басқару (АББ) бағдарламалары енгізілді.
Мақсаты: Алматы қаласындағы үш нозологиядан: қант диабеті (ҚД), созылмалы жүрек жеткіліксіздігі (СЖЖ) және артериялық гипертензиядан болатын сырқаттанушылық пен өлім-жітім үрдістерін зерделеу.
Материалдар мен әдістер. Деректер Алматы қаласындағы денсаулық сақтауды дамытудың Ұлттық ғылыми орталығынан алынды. Сырқаттанушылықты талдау үшін 2016 жылдан 2023 жылға дейінгі кезеңдегі деректер алынды, өйткені осы кезеңде ММСФ енгізілді, ал өлім-жітімді талдау үшін 2013 жылдан 2023 жылға дейінгі кезеңдегі деректер алынды. Нозологияның үш түрі бойынша ауру мен өлімді болжау үшін сызықтық регрессия әдісі қолданылды.
Зерттеу нәтижелері. Барлық үш нозология бойынша 100 мың тұрғынға шаққандағы сырқаттанушылық барлық жас топтарында өсуде: КД 2230,5-тен 3621,3-ке дейін, гипертония 6596,9-дан 11811,3-ке дейін және ЖИА 321,8-ден 1432,9-ға дейін. Қант диабетінен болатын өлім-жітімнің 2,85-тен 22,34-ке дейін өсуі байқалды және одан әрі 100 мың тұрғынға шаққанда 42,48-ге дейін ұлғаю күтілуде. Сол сияқты, 2013 жылдан 2023 жылға дейін гипертониядан болатын өлім-жітім 2,17-ден 12,67-ге дейін өсті, ал 2028 жылға қарай 20,58-ге дейін өседі деп күтілуде. ЖИА ауруының төмендеуі 2023 жылға қарай 20,21-ден 9,20-ға дейін байқалды және 2028 жылға қарай 1,24-ке дейін төмендейді деп күтілуде.
Қорытынды. Біздің талдауымыз барлық үш нозологияда, атап айтқанда, жас кезінде қант диабеті мен ЖИА, ал 60-74 жас тобында гипертония мен ЖИА жиілігінің өсуін көрсетеді. МСАК пациенттерін қамтудың жақсаруы оң динамика болып табылады, алайда соңғы екі жылда барлық үш нозология бойынша пациенттер үлесінің төмендеуі байқалады.
Түйінді сөздер: қант диабеті, ересектер, тенденциялар, болжам, денсаулық сақтау саясаты.
Орынгул Джумагазиева1, https://orcid.org/0000-0003-1914-7179
Айнур Кумар1, https://orcid.org/0000-0003-0457-7205
Камила Файзуллина1, https://orcid.org/0000-0002-2031-9444
Назгуль Ахтаева1, https://orcid.org/0000-0002-0835-9814
Ануар Д. Ахметжан1, https://orcid.org/0009-0009-7451-9706
Мерекеш Бримжанова2, https://orcid.org/0009-0008-9269-8982
Венера Бауржан3
1. Antini C., Caixeta R., Luciani S., Hennis A.J.M. Diabetes mortality: trends and multi-country analysis of the Americas from 2000 to 2019. Int J Epidemiol. 2024 Feb 1;53(1). doi: 10.1093/ije/dyad182.
2. Beissova A., Kamkhen V., Turbekova M., Malgazhdarov M., Koshkimbayeva S., Kozhabek L. Epidemiological Features of Diabetes in Kazakhstan in 2018-2021 (Population Study). Med J Islam Repub Iran. 2023 Apr 10. 37:35. doi: 10.47176/mjiri.37.35.
3. Chan B.T., Rauscher C., Issina A.M., Kozhageldiyeva L.H., Kuzembaeva D.D., Davis C.L., Kravchenko H., Hindmarsh M., McGowan J., Kulkaeva G. A programme to improve quality of care for patients with chronic diseases, Kazakhstan. Bull World Health Organ. 2020 Mar 1;98(3):161-169. doi: 10.2471/BLT.18.227447. Epub 2019 Jan 27.
4. Coughlin S.S., Vernon M., Hatzigeorgiou C., George V. Health Literacy, Social Determinants of Health, and Disease Prevention and Control. J Environ Health Sci. 2020;6(1):3061. Epub 2020 Dec 16.
5. GBD 2021 Diabetes Collaborators. Global, regional, and national burden of diabetes from 1990 to 2021, with projections of prevalence to 2050: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2021. Lancet. 2023 Jul 15;402(10397):203-234. doi: 10.1016/S0140-6736(23)01301-6. Epub 2023 Jun 22. Erratum in: Lancet. 2023 Sep 30;402(10408):1132. doi: 10.1016/S0140-6736(23)02044-5.
6. Galiyeva D., Gusmanov A., Sakko Y., Issanov A., Atageldiyeva K., Kadyrzhanuly K., Nurpeissova A., Rakhimzhanova M., Durmanova A., Sarria-Santamera A., Gaipov A. Epidemiology of type 1 and type 2 diabetes mellitus in Kazakhstan: data from unified National Electronic Health System 2014-2019. BMC Endocr Disord. 2022 Nov 11;22(1):275. doi: 10.1186/s12902-022-01200-6.
7. Diabetes. Key facts. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes (accessed 5 April 2023)
8. Khan M.A.B., Hashim M.J., King J.K., Govender R.D., Mustafa H., Al Kaabi J. Epidemiology of Type 2 Diabetes - Global Burden of Disease and Forecasted Trends. J Epidemiol Glob Health. 2020 Mar;10(1):107-111. doi: 10.2991/jegh.k.191028.001.
9. Kayupova G., Turdaliyeva B., Tulebayev K., Van Duong T., Chang P.W., Zagulova D. Health Literacy among Visitors of District Polyclinics in Almaty, Kazakhstan. Iran J Public Health. 2017 Aug;46(8):1062-1070.
10. Lu W.L., Yuan J.H., Liu Z.Y., Su Z.H., Shen Y.C., Li S.J., Zhang H. Worldwide trends in mortality for hypertensive heart disease from 1990 to 2019 with projection to 2034: data from the Global Burden of Disease 2019 study. Eur J Prev Cardiol. 2024 Jan 5;31(1):23-37. doi: 10.1093/eurjpc/zwad262.
11. Mills K.T., Stefanescu A., He J. The global epidemiology of hypertension. Nat Rev Nephrol. 2020 Apr;16(4):223-237. doi: 10.1038/s41581-019-0244-2.
12. NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC). Worldwide trends in hypertension prevalence and progress in treatment and control from 1990 to 2019: a pooled analysis of 1201 population-representative studies with 104 million participants. Lancet. 2021 Sep 11;398(10304):957-980. doi: 10.1016/S0140-6736(21)01330-1. Epub 2021 Aug 24. Erratum in: Lancet. 2022 Feb 5;399(10324):520. doi: 10.1016/S0140-6736(22)00061-7.
13. Pham B.N., Jorry R., Abori N., Silas V.D., Okely A.D., Pomat W. Non-communicable diseases attributed mortality and associated sociodemographic factors in Papua New Guinea: Evidence from the Comprehensive Health and Epidemiological Surveillance System. PLOS Glob Public Health. 2022 Mar 25;2(3). doi: 10.1371/journal.pgph.0000118.
14. Saeedi P., Salpea P., Karuranga S., Petersohn I., Malanda B., Gregg E.W., Unwin N., Wild S.H., Williams R. Mortality attributable to diabetes in 20-79 years old adults, 2019 estimates: Results from the International Diabetes Federation Diabetes Atlas, 9th edition. Diabetes Res Clin Pract. 2020 Apr. 162:108086. doi: 10.1016/j.diabres.2020.108086.
15. Savarese G., Becher P.M., Lund L.H., Seferovic P., Rosano G.M.C., Coats A.J.S. Global burden of heart failure: a comprehensive and updated review of epidemiology. Cardiovasc Res. 2023 Jan 18;118(17):3272-3287. doi: 10.1093/cvr/cvac013. Erratum in: Cardiovasc Res. 2023 Jun 13;119(6):1453. doi: 10.1093/cvr/cvad026.
16. Shahim B., Kapelios C.J., Savarese G., Lund L.H. Global Public Health Burden of Heart Failure: An Updated Review. Card Fail Rev. 2023 Jul 27;9. doi: 10.15420/cfr.2023.05.
17. Shayakhmetov S.S., Toguzbayeva K.K., Ismailova A.A., Tabibi R., Derbishalieva Z.K., Dzhusupov K.O. Health Literacy of Rural Population of Kazakhstan. Iran J Public Health. 2020 Jul;49(7):1269-1277. doi: 10.18502/ijph.v49i7.3580.
18. Sun H., Saeedi P., Karuranga S., Pinkepank M., Ogurtsova K., Duncan B.B., Stein C., Basit A., Chan J.C.N., Mbanya J.C., Pavkov M.E., Ramachandaran A., Wild S.H., James S., Herman W.H., Zhang P., Bommer C., Kuo S., Boyko E.J., Magliano D.J. IDF Diabetes Atlas: Global, regional and country-level diabetes prevalence estimates for 2021 and projections for 2045. Diabetes Res Clin Pract. 2022 Jan. 183:109119. doi: 10.1016/j.diabres.2021.109119. Epub 2021 Dec 6. Erratum in: Diabetes Res Clin Pract. 2023 Oct. 204:110945. doi: 10.1016/j.diabres.2023.110945.
19. Yerdessov S., Kadyrzhanuly K., Sakko Y., Gusmanov A., Zhakhina G., Galiyeva D., Bekbossynova M., Salustri A., Gaipov A. Epidemiology of Arterial Hypertension in Kazakhstan: Data from Unified Nationwide Electronic Healthcare System 2014-2019. J Cardiovasc Dev Dis. 2022 Feb 5;9(2):52. doi: 10.3390/jcdd9020052.
Көрген адамдардың саны: 31
Библиографиялық сілтемелер
Джумагазиева О., Кумар А., Файзуллина К., Ахтаева Н., Ахметжан А.Д., Бримжанова М., Бауржан В. Ауруларды басқару бағдарламаларына енгізілген аурулардың жиілігі мен өлім-жітім тенденциялары: қант диабеті, артериялық гипертензия, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2024. Т.26 (4). Б. 31-38. doi 10.34689/SH.2024.26.4.004Ұқсас жариялымдар:
КЕЗІНДЕ ЖАТЫР АРТЕРИЯСЫНЫҢ ЭМБОЛИЗАЦИЯСЫ КЕШ БОСАНҒАННАН КЕЙІНГІ ҚАН КЕТУ ФОНЫНДА МЕТРОЭНДОМЕТРИТА: КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙ
БЕЛГІСІЗ ЭТИОЛОГИЯНЫҢ ЖАЛПЫЛАНҒАН ЛИМФАДЕНОПАТИЯСЫНЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
ТҮРЛІ СИКВИНЕРЛЕУ ПЛАТФОРМАЛАРЫН ҚОЛДАНУ МЕН МЕТАСТАТАЛЫҚ КОЛОРЕКТАЛЬДЫ ҚАТЕРЛІ ІСІКТЕГІ KRAS МУТАЦИЯСЫН ТЕКСЕРУДІҢ КЛИНИКАЛЫҚ МӘНІ: КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТӨМЕНГІ ҚУЫС ВЕНАНЫҢ ЖӘНЕ ОҢ ЖАҚ АТРИУМНЫҢ [IV ДЕҢГЕЙДЕГІ] ІСІК ВЕНОЗДЫҚ ТРОМБОЗЫ БАР СОЛ ЖАҚ БҮЙРЕК ОБЫРЫН АЛҒАШҚЫ ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ СӘТТІ ХИРУРГИЯЛЫҚ ЕМДЕУ
ҚАЛҚАНША БЕЗІНІҢ ІСІКТЕРІНІҢ ГЕНЕТИКАЛЫҚ МАРКЕРЛЕРІНІҢ БОЛЖАМДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ: ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ