МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДІ ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, ӨСКЕМЕН, СЕМЕЙ ҚАЛАЛАРЫ МЕН ПАВЛОДАР ОБЛЫСЫНДАҒЫ СУИЦИД ДЕҢГЕЙІН БОЛЖАУ
Кіріспе. Өз-өзіне қол жұмсау бүкіл әлемде қоғамдық денсаулық сақтаудың күрделі мәселесі болып табылады. Жыл сайын 726 000 адам өз-өзіне қол жұмсау салдарынан қайтыс болады және одан да көп адам өзіне қол жұмсауға әрекеттенеді. Әрбір өз-өзіне қол жұмсау - бұл марқұмның отбасы үшін ұзаққа созылатын салдары бар отбасыларға, қауымдастықтарға және бүкіл елдерге әсер ететін қайғылы оқиға.
Мақсаты: Математикалық модель арқылы Өскемен, Семей және Павлодар облысындағы суицидтің болжамын есептеу.
Құралдар мен әдістер: Когортты ретроспективті зерттеу. Абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерді көрсету үшін сипаттама статистикасы пайдаланылды. Студенттің t-тесті қалыпты таралу жағдайында екі топтағы ортаны салыстыру үшін пайдаланылды. Екі сапалық айнымалылар арасындағы ортаны салыстыру үшін Пирсон хи-квадрат сынағы қолданылды. 2013-2022 жылдар аралығында Өскемен, Семей және Павлодар облыстарының сот-медициналық сараптамаларынан деректер жиналды, оның ішінде суицидтен 3657 адам қайтыс болды. Айнымалылар: жасы, жынысы, тұрғылықты жері.
Нәтижелер. Өңірлер арасында өз-өзіне қол жұмсау бойынша бірінші орында Павлодар облысы (45,6%), екінші орында Өскемен (30,8%), ең аз Семей қаласында (23,6%); . Жынысы бойынша аяқталған суицидтердің саны халықтың ерлер бөлігінде (84,5%) байқалады. Модель деректерді келесідей сипаттайды: 2022 жылға суицидтің нақты деңгейі 100 мың адамға 20,8 жағдайға сәйкес келді, болжамды - 100 мың адамға 21,2 жағдай; 2023 жылға – 100 мың адамға 20,6 жағдай, болжамды – 100 мың адамға 21,1 жағдай. Біздің үлгі бойынша суицид деңгейі 2024 жылдан 2028 жылға дейін 100 мың адамға шаққанда 20,9 жағдайдан 100 мың адамға 20,4 жағдайға дейін төмендейді деп болжануда.
Қорытындылар. Зерттелген аймақтарда суицидтің жоғары көрсеткіштері сақталуда. Біздің үлгі бойынша суицид деңгейі 2024 жылдан 2028 жылға дейін 100 мың адамға шаққанда 20,9 жағдайдан 100 мың адамға 20,4 жағдайға дейін төмендейді деп болжануда.
Түйінді сөздер: эпидемиология, суицид, өлім тенденциясы, Қазақстан.
Мадина Апбасова1, https://orcid.org/0000-0003-3215-1076
Саулеш А. Апбасова1, https://orcid.org/0000-0001-6650-4971
Дария М. Шабдарбаева1, httр://оrсіd.оrg/0000–0001–9463–1935
Наиля Ж. Чайжунусова1, https://orcid.org/0000-0002-6660-7118
Толкын A. Булегенов1, https://orcid.org/0000-0001-6145-9649
Керим Мутиг2, https://orcid.org/0000-0001-9006-5112
Айман А. Мусина3, https://orcid.org/0000-0002-0864-1238
Арайлым Б. Бауржан1, https://orcid.org/0000-0003-0279-6607
Олжас Б. Асубаев1, https://orcid.org/0009-0005-0939-9841
Айдын К. Дюсембаев1, https://orcid.org/0009-0007-1710-9626
Мурат Н. Лепесбаев1, https://0009-0006-9810-9232
Гаухар К. Амантаева1, https://orcid.org/0000-0002-8422-7936
Угилжан Б. Татыкаева4, https://orcid.org/0000-0002-7519-479X
Татьяна Н. Свитич5, https://orcid.org/0009-0005-1079-251X
Гульнар М. Шалгумбаева1, https://orcid.org/0000-0003-3310-4490
Алтай А. Дюсупов1, https://orcid.org/0000-0003-0875-1020
1. Burns R. A. [и др.]. Age and sex differences in the annual and seasonal variation of Australia’s suicide rate, 2000-2020. International review of psychiatry (Abingdon, England). 2024. № 4–5 (36).
2. Cheung G., Merry S., Sundram F. Medical examiner and coroner reports: uses and limitations in the epidemiology and prevention of late-life suicide. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2015. № 8 (30). C. 781–792.
3. Doğan N., Toprak D., Doğan İ. Influence of birth cohort, age and period on suicide mortality rate in Turkey, 1983-2013. Central European Journal of Public Health. 2019. № 2 (27). C. 141–144.
4. Ehlman D.C. [и др.]. Changes in Suicide Rates - United States, 2019 and 2020. MMWR. Morbidity and mortality weekly report. 2022. № 8 (71). C. 306–312.
5. Ilic M., Ilic I. Suicide in Serbia. Journal of affective disorders. 2016. (193). C. 187–193.
6. Juárez-Domínguez D.A., Arteaga-Contreras K.M., Rangel H.C. Suicide Attempt Violence: Gender Differences, Diagnosis and Psychiatric Care Seeking in Mexico City. Consortium psychiatricum. 2024. № 1 (5). C. 5–12.
7. Lazzarini T.A. [и др.]. Suicide in Brazilian indigenous communities: clustering of cases in children and adolescents by household. Revista de saude publica. 2018. (52).
8. Lee J.W. [и др.]. Characteristics of completed suicide in different blood alcohol concentrations in Korea. Forensic Science International. 2017. (281). C. 37–43.
9. Naveed S. [и др.]. Sociodemographic Characteristics and Patterns of Suicide in Pakistan: An Analysis of Current Trends. Community mental health journal. 2023. № 6 (59). C. 1064–1070.
10. Saurina C., Marzo M., Saez M. Inequalities in suicide mortality rates and the economic recession in the municipalities of Catalonia, Spain. International journal for equity in health. 2015. № 1 (14).
11. Shekhani S.S. [и др.]. Suicide and deliberate self-harm in Pakistan: A scoping review. BMC Psychiatry. 2018. № 1 (18). C. 1–15.
12. Silva Araújo P.S. [и др.]. Epidemiological profile, temporal analysis, and future projections of suicide cases in rural cities in the extreme south of Brazil. Journal of toxicology and environmental health. Part A. 2023. № 24 (86). C. 965–978.
13. Turecki G. [и др.]. Suicide and suicide risk. Nature Reviews Disease Primers 2019 5:1. 2019. № 1 (5). C. 1–22.
14. Turecki G., Brent D.A. Suicide and suicidal behaviour // The Lancet. 2016. № 10024 (387). C. 1227–1239.
15. Vélez-Grau C. [и др.]. Suicidal ideation among women who engage in sex work and have a history of drug use in Kazakhstan. Mental Health & Prevention. 2021. (23). C. 200208.
16. Wan Q. [и др.]. A study of the epidemiology and risk factors for attempted suicide and suicide among non-psychiatric inpatients in 48 general hospitals in Hubei province, China, 2015–2017. General Hospital Psychiatry. 2020. (63). C. 21–29.
17. Suicide. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide (дата обращения: 29.10.2024).
18. World Population Prospects - Population Division - United Nations. https://population.un.org/wpp/ (дата обращения: 02.11.2024).
Көрген адамдардың саны: 27
Библиографиялық сілтемелер
Апбасова М., Апбасова С.А., Шабдарбаева Д.М., Чайжунусова Н.Ж., Булегенов Т.A., Мутиг К., Мусина А.А., Бауржан А.Б., Асубаев О.Б., Дюсембаев А.К., Лепесбаев М.Н., Амантаева Г.К., Татыкаева У.Б., Свитич Т.Н., Шалгумбаева Г.М., Дюсупов А.А. Математикалық модельді пайдалана отырып, Өскемен, Семей қалалары мен Павлодар облысындағы суицид деңгейін болжау // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2024. Т.26 (5). Б. 108-114. doi 10.34689/SH.2024.26.5.014Ұқсас жариялымдар:
КЕЗІНДЕ ЖАТЫР АРТЕРИЯСЫНЫҢ ЭМБОЛИЗАЦИЯСЫ КЕШ БОСАНҒАННАН КЕЙІНГІ ҚАН КЕТУ ФОНЫНДА МЕТРОЭНДОМЕТРИТА: КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙ
БЕЛГІСІЗ ЭТИОЛОГИЯНЫҢ ЖАЛПЫЛАНҒАН ЛИМФАДЕНОПАТИЯСЫНЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
ТҮРЛІ СИКВИНЕРЛЕУ ПЛАТФОРМАЛАРЫН ҚОЛДАНУ МЕН МЕТАСТАТАЛЫҚ КОЛОРЕКТАЛЬДЫ ҚАТЕРЛІ ІСІКТЕГІ KRAS МУТАЦИЯСЫН ТЕКСЕРУДІҢ КЛИНИКАЛЫҚ МӘНІ: КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТӨМЕНГІ ҚУЫС ВЕНАНЫҢ ЖӘНЕ ОҢ ЖАҚ АТРИУМНЫҢ [IV ДЕҢГЕЙДЕГІ] ІСІК ВЕНОЗДЫҚ ТРОМБОЗЫ БАР СОЛ ЖАҚ БҮЙРЕК ОБЫРЫН АЛҒАШҚЫ ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ СӘТТІ ХИРУРГИЯЛЫҚ ЕМДЕУ
ҚАЛҚАНША БЕЗІНІҢ ІСІКТЕРІНІҢ ГЕНЕТИКАЛЫҚ МАРКЕРЛЕРІНІҢ БОЛЖАМДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ: ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ