ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КІШІ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ЖЕТКІЛІКСІЗ ЖӘНЕ АРТЫҚ ДЕНЕ САЛМАҒЫНЫҢ АНТРОПОМЕТРИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Кіріспе. Балалар арасында дене салмағының жеткіліксіздігі мен семіздіктің таралуы денсаулық сақтаудың маңызды мәселесі болып табылады. Елдер сапасыз тамақтанудың еселенген ауыртпалығына тап болуда. Қазақстан Республикасында және елдің өңірлерінде балалық жастағы осы жағдайлардың таралуын зерделеу денсаулық сақтаудың дұрыс тамақтану саласындағы саясаты үшін қажет.
Зерттеу мақсаты. Қазақстан Республикасында және ел өңірлерінде бастауыш сынып балалары арасында дене салмағының жеткіліксіздігі, дене салмағының артық болуы және семіздіктің таралу ауқымын зерделеу.
Әдістері. Кросс-секциялық зерттеу 2020 жылы жүргізілді. Балалардың семіздігін эпидемиологиялық қадағалау жөніндегі зерттеуде (Childhood obesity surveillance initiative, COSI) ұлттық қайталап таныстырмалы іріктемеден (n=6851) 6-9 жас аралығындағы бастауыш сынып балаларының бойы мен салмағы (ұлдар: 49.6%) өлшенді. Z-score мәні индикатор түрінде есептелді - жасына қарай дене салмағының индексі. Дене салмағының, артық салмақтың және семіздіктің таралуын бағалау үшін ДДҰ 2007 ж. шекті мәндері қолданылды.
Нәтижелері. Республика бойынша дене салмағының жеткіліксіздігі 5,0% - ды құрады. Өңірлерде дене салмағының жеткіліксіздігі бойынша ең жоғары көрсеткіштер Қызылорда (8,3%), Алматы (7,7%) және Маңғыстау (7,7%) облыстарында анықталды.
Артық салмақ (семіздікті қоса алғанда) Қазақстанда дұрыс тамақтанбау түрлері арасында жиі кездеседі - 20,6%. Артық дене салмағы Қостанай 29,3%, Шығыс Қазақстан 27,1% облыстарында ең көп, ал Жамбыл облысында (11,3%) аз таралғаны анықталды.
Семіздікке шалдыққан балалардың үлесі 6,6% құрады, оның ішінде 1,6% - ы шамадан тыс семіздікке шалдыққан. Семіздік бойынша ең жоғары көрсеткіштер Солтүстік Қазақстан (13,5%) және Қостанай (12,0%) облыстарында анықталды.
Артық салмақ (23,6% ұлдар және 17,6% қыздар), семіздік (8,7% ұлдар және 4,6% қыздар) және шамадан тыс семіздік (2,5% ұлдар және 0,6% қыздар) таралуында маңызды гендерлік айырмашылықтар анықталды.
Тұжырымдар. Қазақстан Республикасында бастауыш мектеп жасындағы балалар арасында, әсіресе ұлдар арасында артық салмақ жиі кездеседі. Дене салмағының жеткіліксіздігі мен семіздіктің салыстырмалы таралуы дұрыс емес тамақтанудың екі есе ауыртпалығының болуын болжайды. Зерттеу нәтижелері балалар арасындағы дұрыс тамақтанбау проблемасына жауап беру және ұлттық және жергілікті деңгейлерде дұрыс тамақтанбау және семіздікпен күресу саясатын жасау қажеттілігін көрсетеді.
Шынар З. Абдрахманова1,2, https://orcid.org/0000-0003-3504-0427
Татьяна И. Слажнева 1, https://orcid.org/0000-0003-3632-486X
Асел А. Адаева1,2, https://orcid.org/0000-0001-9013-5248
Багдат С. Имашева1, Алтын М. Арингазина3, https://orcid.org/0000-0002-9056-2394
Анара А. Акимбаева1, Наталья А. Сулейманова1
1 Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау Министрлігінің «Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы», Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
2 «Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі» Қазақстандық медицина университеті,
Алматы қ., Қазақстан Республикасы
3 Каспий университеті, Каспий халықаралық медицина мектебі, Алматы қ., Қазақстан Республикасы
1. Айдапкелов Н.С. Кластерное обследование по многим показателям (MICS) в Республике Казахстан 2015г. Мониторинг положения детей и женщин. Астана, 2016. 419 с.
2. Баттакова Ж.Е., Мукашева С.Б., Слажнева Т.И., Абдрахманова Ш.З., Буонкристиано М., Адаева А.А., Акимбаева А.А. Национальный отчет. Эпидемиологический мониторинг детского ожирения и факторов, его формирующих, в Республике Казахстан, 2015-2016 гг. Алматы, 2017г., 48 с.
3. Дедов И.И., Мельниченко Г.А., Бутрова С.А., Савельева Л.В., Бодавели О.В., Буйдина Т.А., Вихарева М.В., Воробьева В.А., и соавт. Ожирение у подростков в России // Ожирение и метаболизм. 2006. 3(4):30-34. https://doi.org/10.14341/2071-8713-5141 (Дата обращения: 11.09.2021)
4. Конь И.Я. Некоторые актуальные проблемы современной диетологии (нутрициологии). Питание здоровых детей // Вопросы детской диетологии. 2003. № 1. С. 8-15.
5. Мониторинг маркетинга продуктов питания и напитков для детей с помощью телевиде¬ния в Республике Казахстан, Национальный центр общественного здравоохранения Республики Казахстан (Республика Казахстан), ВОЗ, 2019 г. https://www.euro.who.int/en/countries/kazakhstan/publications/monitoring-food-and-beverage-marketing-to-children-via-television-in-the-republic-of-kazakhstan-2019 (Дата обращения: 01.10.2021)
6. Об утверждении Государственной программы развития здравоохранения Республики Казахстан на 2020 – 2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 декабря 2019 года № 982. "Казахстанская правда" от 16.01.2020 г., № 10 (29137); https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000982 (Дата обращения: 20.08.2021)
7. Тутельян В.А., Батурин А.К., Конь И.Я., Мартинчик А.Н., Углицких А.К., Коростелева М.М., Тоболева М.А., Алешина И.В. Распространенность ожирения и избыточной массы тела среди детского населения РФ: мультицентровое исследование // Педиатрия. 2014; Том 93 №5. С.28-31.
8. Шарманов Т.Ш. и соавторы. Отчет о научно-исследовательской работе по теме: комплексная профилактика эпидемии избыточной массы тела и ожирения в Казахстане (заключительный) Часть 1 // Алматы, 2014 г. 219 с.
9. Breda J., McColl K., Buoncristiano M., et al. Methodology and implementation of the WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI) // Obesity Review. 2021:e13215
10. Buoncristiano M., Williams J., Simmonds P., et al. Socioeconomic inequalities in overweight and obesity among 6- to 9-year-old children in 24 countries from the World Health Organization European region // Obesity Review. 2021: e13213. https://doi.org/10.1111/obr.13213 (Дата обращения: 01.10.2021)
11. Council for International Organizations of Medical Sciences, World Health Organization International Ethical Guidelines for Biomedical Research Involving Human Subjects. Geneva: Council for International Organizations of Medical Sciences 2002. https://cioms.ch/shop/product/international-ethical-guidelines-for-biomedical-research-involving-human-subjects-2/ (Дата обращения: 20.09.2021)
12. Djordjic V., Jorga J., Radisavljevic S., Milanovic I., Bozic P., Ostojic S.M. Thinness in young schoolchildren in Serbia: another case of the double burden of malnutrition? // Public Health Nutrition. 2018 Apr. 21(5):877-881. doi: 10.1017/S1368980017003457. Epub 2017 Dec 13. PMID: 29233202.
13. Dubois L., Kyvik K.O., Girard M., et al. Genetic and environmental contributions to weight, height, and BMI from birth to 19 years of age: an international study of over 12,000 twin pairs // PLoS ONE. 2012. 7(2):e30153.
14. Erdei G., Bakacs M., Illés É. et al. Substantial variation across geographic regions in the obesity prevalence among 6–8 years old Hungarian children (COSI Hungary 2016) // BMC Public Health. 18, 611 (2018). https://doi.org/10.1186/s12889-018-5530-6 (Дата обращения: 20.09.2021)
15. Facchini F., Fiori G., Bedogni G., Galletti L., Belcastro M.G., Ismagulov O., et al. Prevalence of overweight and cardiovascular risk factors in rural and urban children from Central Asia: the Kazakhstan health and nutrition examination survey // American Journal of Human Biology. 2007 Nov-Dec. 19(6):809-20. doi: 10.1002/ajhb.20646. PMID: 17696140.
16. Haas J.D., Campirano F. Interpopulation variation in height among children 7 to 18 years of age // Food Nutr Bull. 2006. 27(4):S212-S223.
17. Malnutrition. Factsheet. WHO. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malnutrition. 9 июня 2021г. (Дата обращения: 11.09.2021)
18. Min J., Zhao Y., Slivka L., Wang Y.F. Double burden of diseases worldwide: coexistence of undernutrition and overnutrition-related non-communicable chronic diseases // Obesity Review. 2018. 19(1):49–61.
19. NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC). Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416, population-based measurement studies in 128·9 million children, adolescents, and adults // Lancet. 2017. 390(10113):2627–42.
20. Okkio alla SALUTE. Indagine nazionale 2019: i dati nazionali. Results of the 2019 round of COSI data collection in Italy https://www.epicentro.iss.it/okkioallasalute/indagine-2019-dati (Дата обращения: 15.06.2021)
21. Popkin B.M., Adair L.S., Ng S.W. Global nutrition transition and the pandemic of obesity in developing countries // Nutrition Reviews. 2012. 70(1):3-21.
22. Pulgaron E.R. Childhood obesity: a review of increased risk for physical and psychological comorbidities // Clinical Therapeutics. 2013. 35(1):18-32.
23. Robinson M.R., Hemani G., Medina-Gomez C., et al. Population genetic differentiation of height and body mass index across Europe // Nature Genetics. 2015. 47(11):1357-1362.
24. Silventoinen K., Jelenkovic A., Sund R., et al. Genetic and environmental effects on body mass index from infancy to the onset of adulthood: an individual-based pooled analysis of 45 twin cohorts participating in the collaborative project of development of anthropometrical measures in twins (CODATwins) study // American Journal of Clinical Nutrition. 2016. 104(2):371-379.
25. Spinelli A., Buoncristiano M., Nardone P., et al. Thinness, overweight, and obesity in 6- to 9-year-old children from 36 countries: The World Health Organization European Childhood Obesity Surveillance Initiative - COSI 2015–2017 // Obesity Review. 2021. e13214. https://doi.org/10.1111/obr.13214
26. The state of the world's children 2019. Children, food and nutrition. Growing well in a changing world. Executive summary. United Nations Children’s Fund (UNICEF) October 2019. P 24.
27. United Nations Children’s Fund (UNICEF), World Health Organization, International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank. Levels and trends in child malnutrition: Key Findings of the 2020 Edition of the Joint Child Malnutrition Estimates. Geneva: World Health Organization; 2020. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
28. World Health Organization. Double burden of malnutrition. http://www.who.int/nutrition/double-burden-malnutrition/en/. (Дата обращения: 11.09.2021)
References [1-8]:
1. Aidapkelov N.S. Klasternoe obsledovanie po mnogim pokazatelyam (MICS) v Respublike Kazakhstan 2015g. Monitoring polozheniya detei i zhenshchin [Multiple Indicator Cluster Survey (MICS) in the Republic of Kazakhstan 2015. Monitoring the situation of children and women]. Astana, 2016. 419 p. [in Russian]
2. Battakova Zh.E., Mukasheva S.B., Slazhneva T.I., Abdrakhmanova Sh.Z., Buonkristiano M., Adaeva A.A., Akimbaeva A.A. Natsional'nyi otchet. Epidemiologicheskii monitoring detskogo ozhireniya i faktorov, ego formiruyushchikh, v Respublike Kazakhstan, 2015-2016 gg. [Epidemiological monitoring of childhood obesity and contributing factors in the Republic of Kazakhstan, 2015-2016]. Almaty, 2017g., 48 p. [in Russian]
3. Dedov I.I., Mel'nichenko G.A., Butrova S.A., Savel'eva L.V., Bodaveli O.V., Buidina T.A., Vikhareva M.V., Vorob'eva V.A., i soavt. Ozhirenie u podrostkov v Rossii [Obesity among adolescents in Russia]. Ozhirenie i metabolism [Obesity and metabolism]. 2006. 3(4):30-34. https://doi.org/10.14341/2071-8713-5141 (Accessed: 11.09.2021). [in Russian]
4. Kon' I.Ya. Nekotorye aktual'nye problemy sovremennoi dietologii (nutritsiologii). Pitanie zdorovykh detei [Nutrition of healthy children]. Voprosy detskoi dietologii [Pediatric Nutrition]. 2003. № 1. pp. 8-15. [in Russian]
5. Monitoring marketinga produktov pitaniya i napitkov dlya detei s pomoshch'yu televideniya v Respublike Kazakhstan. Natsional'nyi tsentr obshchestvennogo zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan (Respublika Kazakhstan), VOZ, 2019 g. [Monitoring food and beverage marketing to children via television in the Republic of Kazakhstan (2019)]. https://www.euro.who.int/en/countries/kazakhstan/publications/monitoring-food-and-beverage-marketing-to-children-via-television-in-the-republic-of-kazakhstan-2019 (Accessed:01.10.2021) [in Russian]
6. Ob utverzhdenii Gosudarstvennoi programmy razvitiya zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan na 2020 – 2025 gody. Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 26 dekabrya 2019 goda № 982. "Kazakhstanskaya pravda" ot 16.01.2020 g., № 10 (29137); [About approval of State program for healthcare development of the Republic of Kazakhstan for 2020-2025 years]. https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000982 (Accessed:20.08.2021) [in Russian]
7. Tutel'yan V.A., Baturin A.K., Kon' I.Ya., Martinchik A.N., Uglitskikh A.K., Korosteleva M.M., Toboleva M.A., Aleshina I.V. Rasprostranennost' ozhireniya i izbytochnoi massy tela sredi detskogo naseleniya RF: mul'titsentrovoe issledovanie [Prevalence of obesity and overweight among child population of the RF: multicentral survey]. Pediatriya [Pediatrics]. 2014; Tom 93 №5. pp.28-31. [in Russian]
8. Sharmanov T.Sh. i soavtory. Otchet o nauchno-issledovatel'skoi rabote po teme: kompleksnaya profilaktika epidemii izbytochnoi massy tela i ozhireniya v Kazakhstane (zaklyuchitel'nyi) Chast' 1. [Report about scientific-research work by the theme: complex prevention of overweight and obesity epidemics in Kazakhstan (final) Part 1]. Almaty, 2014 g. 219 p. [in Russian]
9. Breda J., McColl K., Buoncristiano M., et al. Methodology and implementation of the WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI). Obesity Review. 2021:e13215
10. Buoncristiano M., Williams J., Simmonds P., et al. Socioeconomic inequalities in overweight and obesity among 6- to 9-year-old children in 24 countries from the World Health Organization European region. Obesity Review. 2021: e13213. https://doi.org/10.1111/obr.13213 (Accessed: 01.10.2021)
11. Council for International Organizations of Medical Sciences, World Health Organization International Ethical Guidelines for Biomedical Research Involving Human Subjects. Geneva: Council for International Organizations of Medical Sciences 2002. https://cioms.ch/shop/product/international-ethical-guidelines-for-biomedical-research-involving-human-subjects-2/ (Accessed: 20.09.2021)
12. Djordjic V., Jorga J., Radisavljevic S., Milanovic I., Bozic P., Ostojic S.M. Thinness in young schoolchildren in Serbia: another case of the double burden of malnutrition? // Public Health Nutrition. 2018 Apr. 21(5):877-881. doi: 10.1017/S1368980017003457. Epub 2017 Dec 13. PMID: 29233202.
13. Dubois L., Kyvik K.O., Girard M., et al. Genetic and environmental contributions to weight, height, and BMI from birth to 19 years of age: an international study of over 12,000 twin pairs. PLoS ONE. 2012. 7(2):e30153.
14. Erdei G., Bakacs M., Illés É. et al. Substantial variation across geographic regions in the obesity prevalence among 6–8 years old Hungarian children (COSI Hungary 2016). BMC Public Health. 18, 611 (2018). https://doi.org/10.1186/s12889-018-5530-6 (Accessed: 20.09.2021)
15. Facchini F., Fiori G., Bedogni G., Galletti L., Belcastro M.G., Ismagulov O., et al. Prevalence of overweight and cardiovascular risk factors in rural and urban children from Central Asia: the Kazakhstan health and nutrition examination survey. American Journal of Human Biology. 2007 Nov-Dec. 19(6):809-20. doi: 10.1002/ajhb.20646. PMID: 17696140.
16. Haas J.D., Campirano F. Interpopulation variation in height among children 7 to 18 years of age. Food Nutr Bull. 2006. 27(4):S212-S223.
17. Malnutrition. Factsheet. WHO. 9 июня 2021г. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malnutrition. (Accessed: 11.09.2021)
18. Min J., Zhao Y., Slivka L., Wang Y.F. Double burden of diseases worldwide: coexistence of undernutrition and overnutrition-related non-communicable chronic diseases. Obesity Review. 2018. 19(1):49–61.
19. NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC). Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416, population-based measurement studies in 128·9 million children, adolescents, and adults. Lancet. 2017. 390(10113):2627–42.
20. Okkio alla SALUTE. Indagine nazionale 2019: i dati nazionali. Results of the 2019 round of COSI data collection in Italy https://www.epicentro.iss.it/okkioallasalute/indagine-2019-dati (Accessed: 15.06.2021)
21. Popkin B.M., Adair L.S., Ng S.W. Global nutrition transition and the pandemic of obesity in developing countries. Nutrition Reviews. 2012. 70(1):3-21.
22. Pulgaron E.R. Childhood obesity: a review of increased risk for physical and psychological comorbidities. Clinical Therapeutics. 2013. 35(1):18-32.
23. Robinson M.R., Hemani G., Medina-Gomez C., et al. Population genetic differentiation of height and body mass index across Europe. Nature Genetics. 2015. 47(11):1357-1362.
24. Silventoinen K., Jelenkovic A., Sund R., et al. Genetic and environmental effects on body mass index from infancy to the onset of adulthood: an individual-based pooled analysis of 45 twin cohorts participating in the collaborative project of development of anthropometrical measures in twins (CODATwins) study. American Journal of Clinical Nutrition. 2016. 104(2):371-379.
25. Spinelli A., Buoncristiano M., Nardone P., et al. Thinness, overweight, and obesity in 6- to 9-year-old children from 36 countries: The World Health Organization European Childhood Obesity Surveillance Initiative - COSI 2015–2017. Obesity Review. 2021. e13214. https://doi.org/10.1111/obr.13214
26. The state of the world's children 2019. Children, food and nutrition. Growing well in a changing world. Executive summary. United Nations Children’s Fund (UNICEF) October 2019. P 24.
27. United Nations Children’s Fund (UNICEF), World Health Organization, International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank. Levels and trends in child malnutrition: Key Findings of the 2020 Edition of the Joint Child Malnutrition Estimates. Geneva: World Health Organization; 2020. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
28. World Health Organization. Double burden of malnutrition. http://www.who.int/nutrition/double-burden-malnutrition/en/. (Accessed: 11.09.2021).
Көрген адамдардың саны: 147
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Абдрахманова Ш.З., Слажнева Т.И., Адаева А.А., Имашева Б.С., Арингазина А.М., Акимбаева А.А., Сулейманова Н.А. Қазақстан Республикасындағы кіші мектеп жасындағы балалардың жеткіліксіз және артық дене салмағының антропометриялық көрсеткіштері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2021. 6 (Т.23). Б. 76-87. doi 10.34689/SH.2021.23.6.009Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ