"ҚАЗАҚСТАН АЛЮМИНИЙІ" АҚ ПАВЛОДАР АЛЮМИНИЙ ЗАУЫТЫ ОБЪЕКТІЛЕРІ ОРНАЛАСҚАН ӨҢІРДЕ ТҰРАТЫН ХАЛЫҚТЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА БАЙЛАНЫСТЫ АУРУ ҚАУПІН БАҒАЛАУ
Кіріспе: Қоршаған ортаны ластайтын өнеркәсіп кәсіпорындары қалдықтарының теріс әсері және халық денсаулығына қауіп төндіретін зерттеулер ерекше маңызға ие.
Аталған зерттеудің мақсаты-Павлодар қаласы тұрғындарының денсаулығына атмосфералық ауаның басым ластаушыларының әсерін бағалау.
Материалдар мен әдістер: Зерттеу дизайны ұзақ мерзімді кросс-секциялық болды. Халық денсаулығына қауіпті бағалау үшін Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Санитарлық-эпидемиологиялық бақылау комитетінің "Ұлттық сараптама орталығы" ШЖҚ РМК филиалдарының зертханалары орындаған Павлодар қаласының атмосфералық ауасының химиялық ластану деңгейлерін зерттеу нәтижелері пайдаланылды. Соңғы 3,5 жылдағы деректер талданды (2018 жылдан бастап 2021 жылдың бірінші жартыжылдығына дейінгі кезең аралығында). "Қазгидромет" РМК жыл сайынғы ақпараттық бюллетенінде ұсынылатын Павлодар қаласының атмосфералық ауасындағы химиялық заттардың нақты деректерінен тәуекелді бағалау жүргізілді. Зерттеу "Қазақстан Республикасында дербестендірілген және превентивті медицинаны енгізудің ұлттық бағдарламасы" арқылы жүргізілді. ИРН OR12165486 (С. Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті) жобасы шеңберінде орындалды. Студенттердің t-критерийін, корреляция коэффициентін және салыстырмалы қауіп-қатерін қолдана отырып, көрсеткіштерді, олардың қателіктері мен түпнұсқалығы есептеу материалдың статистикалық өңдеуінің құрамына кірді.
Нәтижелері: Тыныс алу мүшелерінің ауруларынан, ісіктерден және қан айналымы жүйесінің аурулары салдарынан өлімнің жоғары көрсеткіштері анықталды. Павлодарда барлық аурулармен, респираторлық аурулармен, ісіктермен, жүрек-қан тамырлары патологияларымен және жүйке жүйесі ауруларымен халықтың біріншілік сырқаттанушылық көрсеткіштері республикалық деңгейден жоғары болды.
Қорытынды: Денсаулық үшін қауіптілік коэффициенттерінің жоғары мәндері өлшенген заттарда (шаңда)тіркеледі, жалпы алғанда PM2,5 және PM10 барлық жылдар аралығында анықталды. Қауіптілік коэффициенттерінің неғұрлым жоғары мәндері тыныс алу органдарына әсер ету бағыты бойынша жиынтықтау әсері кезінде жедел және созылмалы ингаляциялық экспозициялар кезіндегідей тіркеледі.
Қаланың атмосфералық ауасының PM2,5 қалқыма бөлшектерімен ластану факторларының әсерінен болатын өлім деңгейіне жүргізілген есептік бағалау нәтижелері бойынша жарақаттанбайтын өлім деңгейі (1*10-3-тен астам) және жүрек-өкпе ауруларынан болатын өлімнің деңгейі (1 * 10-4-тен астам, 1 * 10-3-тен кем) анықталды, бұл олардың қала тұрғындары үшін қолайсыз екендігін түсіндіріп, жоспарлы сауықтыру іс-шараларын өткізуді талап етеді.
Багдат С. Имашева1, Куандык А. Аскаров1, Марат С., Имашев2,
Айгерим Н. Керейбаева2, Ермек Т. Токбергенов1, Айнагуль М. Куатбаева1
1 Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы, Нұр-Сұлтан қ. Қазақстан Республикасы;
2 АҚ "Астана медицина университеті" Нұр-Сұлтан қ. Қазақстан Республикасы.
1. Aвaлиaни C.Л., Peвич Б.A., Бaлтep Б.М., Гильдeнcкиoльд C.P., Мишинa A.Л., Клиушинa E.Г. Oцeнкa pиcкa зaгpязнeния oкpужaющeй cpeды для здopoвья нaceлeния кaк инcтpумeнт муниципaльнoй экoлoгичecкoй пoлитики в Мocкoвcкoй oблacти. Пoдoльcк, 2010. - 309 c.
2. Aвaлиaни C.Л., Гoлуб A.A., Дaвыдoвa Н.Г., Cтpукoвa E.Б., Caфoнoв Г.В. Упpaвлeниe oкpужaющeй cpeдoй нa ocнoвe мeтoдoлoгии aнaлизa pиcкa: Учeбнoe пocoбиe. - Мocквa, 2006 г. – 186 c.
3. Aвaлиaни C.Л., Oнищeнкo Г.Г., Нoвикoв C.М., Paхмaнин Ю.A., Буштуeвa К.A. Ocнoвы oцeнки pиcкa для здopoвья нaceлeния пpи вoздeйcтвии химичecких вeщecтв, зaгpязняющих oкpужaющую cpeду / Пoд.peд. Paхмaнинa Ю.A., Oнищeнкo Г.Г. М.: НИИ ЭЧ и ГOC, 2002. - 408 c.
4. Билялова С.Н., Динислам С.Т., Каратаева А.М. Заболеваемость населения Павлодарской области раком молочной железы // Scientific horizons. 2018. № 5. С. 48-51.
5. Бобкова Т.Е., Фокин С.Г. Принципы установления границ санитарно-защитных зон промышленных предприятий и групп предприятий // Обеспечение санитарно-эпидемиологической безопас-ности населения в градостроительных решениях: проблемы, достижения, перспективы: матер. науч.-практ. конф. – М., 2006. С.10-25.
6. Боев В.М. Методология комплексной оценки антропогенных и социально-экономических факторов в формировании риска для здоровья населения // Гигиена и санитария. – 2009. - № 4. – С. 4-9.
7. Боев В.М., Киреев А.А.,. Осиян С.А и др. соавт. Практическое применение методологии оценки риска для здоровья населения при обосновании санитарно-защитной зоны // Гигиена и санитария. 2009. №4. С. 82-84.
8. Версе Л.И. «Руководство по контролю загрязнения атмосферы». М., 1991. 694с.
9. Дерябин В. А., Фарафонтова Е. П. Экология: учебное пособие. Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 2016. 136 с.
10. Досмухаметов А.Т. Учебное пособие: «Риск здоровья населения от химического загрязнения атмосферного воздуха промышленными выбросами». Утверждено и разрешено к изданию типографским способом Министерством здравоохранения и социального развития Республики Казахстан. Утверждено и разрешено к печати Министерством здравоохранения и социального развития Республики Казахстан] (Протокол № 2 от 1 сентября 2015 года)
11. Информационный бюллетень о состоянии окружающей среды Павлодарской области. Министерство экологии, геологии и природных ресурсов РК РГП «Казгидромет» Департамент экологического мониторинга, 2021. 18С.
12. Искаков Е.Б. Эпидемиология сердечно-сосудистых заболеваний // Медицина и экология. 2017. № 2 (83). С. 19-28.
13. Кайдарова Д.Р., Кайрбаев М.Р., Болатбекова Р.О. Эпидемиология рака шейки матки в республике Казахстан за 10 лет (2007-2016 гг.) // Вопросы онкологии. 2017. Т. 63. № 4. С. 572-579.
14. Кизатова С.Т., Дюсембаева Н.И., Аширбекова Б.Д. Анализ младенческой смертности в Карагандинской области за 2020 год // Медицина и экология. 2021. № 2 (99). С. 33-39.
15. Кожахметова Б.А. О проблемах экологии Павлодарского региона // Экология. Интерактивная наука. 2018. № 5 (27). С. 67-69.
16. Кукубасов Е.К. и др. Эпидемиология рака яичников в Казахстане (2013-2018 годы) // Онкология и радиология Казахстана. 2020. Т. 2. № 56. С. 9-11.
17. Куркатов С.В., Тихонова И.В., Иванова О.Ю. Оценка риска воздействия атмосферных загрязнений на здоровье населения г. Норильска // Гигиена и санитария. 2015; 94(2): С. 28-31.
18. Магзумов Ж.М., Масадыков А.С., Сиязбекова З.С., Шалгумбаева Г.М. Эпидемиология рака гортани в Казахстане в 2008-2017 годах // Наука и здравоохранение. 2019. Т. 21. № 2. С. 91-97.
19. Медик В.А., Юрьев В.К. Общественное здоровье и здравоохранение. – М., 2009. - 432с.
20. Мякишева Ю.В., Михайлюк Н.А., Федосейкина И.В., Халитова Ю.А., Дудина А.И. Комплексная оценка влияния основных источников выбросов загрязняющих веществ на качество атмосферного воздуха Куйбышевского района города Самара // Экология человека. 2021, 28(12): С.56-6.
21. Онищенко Г.Г. Оценка и управление рисками для здоровья как эффективный инструмент решения задач обеспечения санитарно-эпидемиологического благополучия населения Российской Федерации. // Анализ риска здоровью. 2013. 1: С. 4–14.
22. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан «Об утверждении Методики оценки рисков негативного воздействия факторов окружающей среды на состояние здоровья населения» № 304 от 14 мая 2020г. https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=37590241 (Дата обращения: 22.09.2021)
23. Рахманин Ю.А., Новиков С.М., Иванов С. И. Современные научные проблемы совершенствования методологии оценки риска здоровью населения // Гигиена и санитария. 2005 2: С. 7–10.
24. Ревич Б.А. Риски здоровью населения в «горячих точках» от химического загрязнения арктического макрорегиона // Проблемы прогнозирования, 2020, № 2 С.148-157
25. Pукoвoдcтвo пo oцeнкe pиcкa для здopoвья нaceлeния пpи вoздeйcтвии химичecких вeщecтв, зaгpязняющих oкpужaющую cpeду (P 2.1.10.1920-04), утв. Глaвным гocудapcтвeнным caнитapным вpaчoм PФ 05.03.2004. https://files.stroyinf.ru/Data2/1/4293853/4293853015.pdf (Дата обращения: 01.10.2019)
26. Сабирова З.Ф. и др. Модернизация производства как критерий сокращения санитарно-защитной зоны // Гигиена и санитария. 2013 № 1 С. 87-88.
27. Салтыкова М.М., Балакаева И.П., Шопина А.В., Бобровницкий О.В. Анализ влияния загрязнения атмосферного воздуха на смертность от основных неинфекционных заболеваний в зависимости от пола и возраста // Экология человека. 2021;28(12):С.14-22
28. Тулeбaeв P.К., Cлaжнeвa Т.И., Кeнecapиeв У.И., Бeлoнoг A.A., Кopчeвcкий A.A. Oцeнкa гигиeничecких pиcкoв в пpoмышлeнных peгиoнaх Pecпублики Кaзaхcтaн. Aлмaты: Иcкaндep, 2004. 374 c.
29. Чакенова Б.К. Рак легкого в Павлодарской области за последние 10 лет // Школа Науки. 2021. № 5. С. 42-46.
30. An Assessment Report on Issues of Concern: Chemicals and Waste Issues Posing // Risks to Human Health and the Environment // ISBN N: 978-92-807-3808-7, Job N: DTI/2306/GE, 2020, P.80-104
References: [1-29]
1. Avaliani C.L., Pevich B.A., Baltep B.M., Gil'denckiol'd C.P., Mishina A.L., Kliushina E.G. Otsenka piska zagpyazneniya okpuzhayuschei cpedy dlya zdopov'ya naseleniya kak instpument munitsipal'noi ekologicheskoi politiki v Moskovskoi oblacti [Assessment of the risk of environmental pollution for the health of the population as an instrument of municipal environmental policy in the Moscow region]. Podol'ck, 2010. - 309 p. [in Russian]
2. Avaliani C.L., Golub A.A., Davydova N.G., Ctpukova E.B., Cafonov G.V. Uppavlenie okpuzhayushchej cpedoj na ocnove metodologii analiza picka: Uchebnoe pocobie [Environmental management based on the methodology of risk analysis: Study guide] - Moskva, 2006 g. – 186 p. [in Russian]
3. Avaliani C.L., Onishchenko G.G., Novikov C.M., Pahmanin YU.A., Bushtueva K.A. Ocnovy ocenki picka dlya zdopov'ya naceleniya ppi vozdejctvii himicheckih veshchectv, zagpyaznyayushchih okpuzhayushchuyu cpedu [Basis for assessing the risk to the health of the population under the influence of chemical substances that pollute the environment] / Pod.ped. Pahmanina Yu.A., Onishchenko G.G. M.: NII ECH i GOC, 2002. - 408 p. [in Russian]
4. Bilyalova S.N., Dinislam S.T., Karataeva A.M. Zabolevaemost' naseleniya Pavlodarskoj oblasti rakom molochnoj zhelezy [Incidence of the population of Pavlodar region with breast cancer. Scientific horizons [Scientific horizons]. 2018, № 5. P. 48-51. [in Russian]
5. Bobkova T.E., Fokin S.G. Principy ustanovleniya granic sanitarno-zashchitnyh zon promyshlennyh predpriyatij i grupp predpriyatijb [Principles for establishing the boundaries of sanitary protection zones of industrial enterprises and groups of enterprises]. Mater. nauch.-prakt. Konf [Mater. scientific-practical. Conf]. M., 2006. – C.10-25. [in Russian]
6. Boev V.M. Metodologiya kompleksnoj otsenki antropogennykh i sotsial'no-ekonomicheskikh faktorov v formirovanii riska dlya zdorov'ya naseleniya [Methodology for a comprehensive assessment of anthropogenic and socio-economic factors in the formation of a risk to public health]. Gigiena i sanitariya [Hygiene and Sanitation]. 2009. № 4. P. 4-9. [in Russian]
7. Boev V.M., Kireev A.A., Osiyan S.A. i dr. soavt. Prakticheskoe primenenie metodologii otsenki riska dlya zdorov'ya naseleniya pri obosnovanii sanitarno-zashchitnoi zony [Practical application of the methodology for assessing the risk to public health in the justification of the sanitary protection zone]. Gigiena i sanitariya [Hygiene and Sanitation]. 2009. № 4/ – P. 82-84. [in Russian]
8. Verse L.I. Rukovodstvo po kontrolyu zagryazneniya atmosfery [Guidelines for the control of air pollution]. M., 1991, 694p. [in Russian]
9. Deryabin V.A., Farafontova E.P. Ekologiya: uchebnoe posobie 10. [Ecology: textbook] — Ekaterinburg: Izd-vo Ural. un-ta, 2016. 136 p. [in Russian]
10. Dosmuhametov A.T. Uchebnoe posobie: «Riski zdorov'yu naseleniya ot himicheskogo zagryazneniya atmosfernogo vozduha promyshlennymi vybrosami». Utverzhdeno i razresheno k izdaniyu tipografskim sposobom Ministerstvom zdravoohraneniya i social'nogo razvitiya Respubliki Kazahstan [Textbook: "Public Health Risks from Chemical Air Pollution by Industrial Emissions". Approved and authorized for printing by the Ministry of Health and Social Development of the Republic of Kazakhstan] (Protokol № 2 ot 1 sentyabrya 2015 goda) [in Russian].
11. Informatsionnyi byulleten' o sostoyanii okruzhayushchei sredy Pavlodarskoi oblasti. Ministerstvo ekologii, geologii i prirodnyh resursov RK RGP «Kazgidromet» Departament ekologicheskogo monitoring [Information bulletin on the state of the environment in Pavlodar region. Ministry of Ecology, Geology and Natural Resources of the Republic of Kazakhstan RSE "Kazhydromet" Department of Environmental Monitoring], 2021. 18p. [in Russian]
12. Iskakov E.B. Epidemiologiya serdechno-sosudistykh zabolevanii [Epidemiology of cardiovascular diseases]. Meditsina i ekologiya [Medicine and ecology]. 2017, № 2 (83). P. 19-28. [in Russian]
13. Kajdarova D. R., Kajrbaev M. R., Bolatbekova R. O. Epidemiologiya raka shejki matki v respublike Kazahstan za 10 let (2007-2016 gg.) [Epidemiology of cervical cancer in the Republic of Kazakhstan for 10 years (2007-2016)]. Voprosy onkologii [Problems of Oncology]. 2017, T. 63. № 4. P. 572-579. [in Russian]
14. Kizatova S.T., Dyusembaeva N.I., Ashirbekova B.D. Analiz mladencheskoj smertnosti v Karagandinskoj oblasti za 2020 god [Analysis of infant mortality in the Karaganda region for 2020]. Meditsina i ekologiya [Medicine and Ecology]. 2021, № 2 (99). P. 33-39. [in Russian]
15. Kozhahmetova B.A. O problemah ekologii Pavlodarskogo regiona [About problems of ecology of the Pavlodar region]. Ekologiya. Interaktivnaya nauka [Ecology. interactive science]. 2018, № 5 (27). P. 67-69. [in Russian]
16. Kukubasov E. K. i dr. Epidemiologiya raka yaichnikov v Kazahstane (2013-2018 gody) [Epidemiology of ovarian cancer in Kazakhstan (2013-2018)]. Onkologiya i radiologiya Kazakhstana [Oncology and radiology of Kazakhstan]. 2020, T. 2. № 56. P. 9-11. [in Russian]
17. Kurkatov S.V., Tihonova I.V., Ivanova O.Yu. Ocenka riska vozdeistviya atmosfernykh zagryaznenii na zdorov'e naseleniya g. Noril'ska [Risk assessment of the impact of atmospheric pollution on the health of the population of Norilsk]. Gigiena i sanitariya [Hygiene and Sanitation]. 2015; 94(2): P. 28-31. [in Russian]
18. Magzumov Zh.M., Masadykov A.S., Siyazbekova Z.S., Shalgumbaeva G.M. Epidemiologiya raka gortani v Kazahstane v 2008-2017 godah [Epidemiology of laryngeal cancer in Kazakhstan in 2008-2017]. Nauka i zdravookhranenie [Science and Health]. 2019. T. 21. № 2. P. 91-97. [in Russian]
19. Medik V.A., Yur'ev V.K. Obshchestvennoe zdorov'e i zdravoohranenie [Public health and healthcare]. M., 2009. – 432p. [in Russian]
20. Myakisheva YU.V., Mihajlyuk N.A., Fedosejkina I.V., Halitova YU.A., Dudina A.I. Kompleksnaya otsenka vliyaniya osnovnykh istochnikov vybrosov zagryaznyayushchih veshchestv na kachestvo atmosfernogo vozdukha Kuibyshevskogo rajona goroda Samara [Comprehensive assessment of the impact of the main sources of pollutant emissions on the quality of atmospheric air in the Kuibyshev district of the city of Samara]. Ekologiya cheloveka [Human Ecology]. 202;28(12): P.56-6. [in Russian]
21. Onishchenko G.G. Otsenka i upravlenie riskami dlya zdorov'ya kak effektivnyi instrument resheniya zadach obespecheniya sanitarno-epidemiologicheskogo blagopoluchiya naseleniya Rossiiskoi Federatsii [Assessment and management of health risks as an effective tool for solving the problems of ensuring the sanitary and epidemiological well-being of the population of the Russian Federation]. Analiz riska zdorov'yu [Health risk analysis]. 2013; 1: pp. 4–14. [in Russian]
22. Prikaz Ministra zdravoohraneniya Respubliki Kazahstan «Ob utverzhdenii Metodiki ocenki riskov negativnogo vozdejstviya faktorov okruzhayushchej sredy na sostoyanie zdorov'ya naseleniya» [Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan "On Approval of the Methodology for Assessing the Risks of the Negative Impact of Environmental Factors on the Health of the Population"] №304 ot 14 maya 2020g. https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=37590241 (date of application 22.09.2021) [in Russian]
23. Rahmanin YU.A., Novikov S.M., Ivanov S. I. Sovremennye nauchnye problemy sovershenstvovaniya metodologii otsenki riska zdorov'yu naseleniya [Modern scientific problems of improving the methodology for assessing the risk to public health]. Gigiena i sanitariya [Hygiene and Sanitation]. 2005; 2: P. 7–10. [in Russian]
24. Revich B.A. Riski zdorov'yu naseleniya v «goryachih tochkah» ot himicheskogo zagryazneniya arkticheskogo makroregiona [Risks to the health of the population in "hot spots" from chemical pollution of the Arctic macroregion]. Problemy prognozirovaniya [Problems of Forecasting]. 2020, № 2. P.148-157 [in Russian]
25. Pukovodctvo po otsenke picka dlya zdopov'ya naceleniya pri vozdeistvii khimicheckikh veshchestv, zagpyaznyayushchih okpuzhayushchuyu cpedu (P 2.1.10.1920-04) [Guidelines for assessing the risk to public health from exposure to chemicals that pollute the environment (P 2.1.10.1920-04), approved]. (Guidelines for Human Health Risk Assessment from Environmental Chemicals). https://files.stroyinf.ru/Data2/1/4293853/4293853015.pdf (Data obrashcheniya: 01.10.2019) [in Russian]
26. Sabirova Z.F. i dr. soavt. Modernizatsiya proizvodstva kak kriterii sokrashcheniya sanitarno-zashchitnoi zony [Modernization of production as a criterion for reducing the sanitary protection zone] Gigiena i sanitariya [Hygiene and Sanitation]. 2013, № 1. P. 87-88. [in Russian]
27. Saltykova M.M., Balakaeva I.P., SHopina A.V., Bobrovnickij O.V. Analiz vliyaniya zagryazneniya atmosfernogo vozduha na smertnost' ot osnovnyh neinfekcionnyh zabolevanij v zavisimosti ot pola i vozrasta [Analysis of the influence of atmospheric air pollution on mortality from major non-communicable diseases depending on gender and age] Ekologiya cheloveka [Human Ecology]. 2021;28(12):P.14-22[in Russian]
28. Tulebaev P.K., Clazhneva T.I., Kenecapiev U.I., Belonog A.A., Kopchevckij A.A. Otsenka gigienicheckikh pickov v ppomyshlennykh pegionakh Pecpubliki Kazakhctan [Assessment of hygiene risks in the industrial regions of the Republic of Kazakhstan]. – Almaty: Ickandep, 2004. – 374 p. [in Russian]
29. Chakenova B.K. Rak legkogo v Pavlodarskoi oblasti za poslednie 10 let [Lung cancer in the Pavlodar region over the past 10 years]. Shkola Nauki [School of Science]. 2021, № 5. P 42-46. [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 83
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Имашева Б.С., Аскаров К.А., Имашев М.С., Керейбаева А.Н., Токбергенов Е.Т., Куатбаева А.М. "Қазақстан алюминийі" АҚ Павлодар алюминий зауыты объектілері орналасқан өңірде тұратын халықтың денсаулығына байланысты ауру қаупін бағалау // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 3 (Т.24). Б. 66-77. doi 10.34689/SH.2022.24.3.010Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ