ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕГІ ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Өзектілігі: жасөспірімдер биологиялық, анатомиялық-физиологиялық, психоэмоционалды және әлеуметтік факторларға байланысты туберкулез ауруы бойынша халықтың ең осал топтарының бірі болып табылады. Аймақтағы жасөспірімдер туберкулезі бойынша эпидемиологиялық қолайсыздықтың қазіргі жағдайлары осы зерттеуді жүргізуге негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: соңғы онжылдықта Семей өңірінің жасөспірімдеріндегі туберкулез құрылымына салыстырмалы талдау жүргізу.
Материалдар мен әдістер: ШҚО ДСБ «Аймақтық фтизиопульмонология және оңалту орталығы» ШЖҚ КМК «Туберкулезбен ауыратын науқастардың ұлттық тіркелімі» медициналық ақпараттық жүйесінің деректеріне ретроспективті талдау жүргізілді. Дизайн – көлденеңзерттеу. Қосу критерийлері: 15 жастан 18 жасқа дейінгі жасөспірімдер, өкпе туберкулезі. Алыптастау критерийлері: 0-ден 15 жасқа дейінгі балалар, 18 және одан жоғары жастағы ересектер, өкпеден тыс туберкулез. Жаппай іріктеу әдісімен зерттеуге барлығы 187 жасөспірім енгізілді: бірінші топ - 138 (туберкулез 2011-2015 жж. анықталды), екінші топ - 49 (туберкулез 2016-2020 жж. анықталды). Статистикалық талдау StatTechv2.5.9 (әзірлеуші - "Статтех" ЖШҚ, Ресей) бағдарламасын қолдану арқылы жүргізілді.
Нәтижелері: Соңғы онжылдықта жасөспірімдер арасында туберкулезбен сырқаттанушылық динамикасы төмендеу үрдісін көрсетіп отыр. Екінші топтағы жасөспірімдердің туберкулез құрылымында бірінші топпен салыстырғанда әйел адамдар басым болды (65,3% қарағанда 42,8%; p=0,007), қала тұрғындары (68,8% қарағанда 85,7%; p=0,022), студенттер (20,3% қарағанда 36,7%; p=0,038). Аурудың деструктивті (22,5% және 36,7%) және дәріге төзімді (35,5% және 36,7%) түрлерінің үлесі статистикалық маңызды айырмашылықтарға ие болмады (сәйкесінше p=0,051 және р=0,878). Xpert MTB/RIF молекулярлық-генетикалық әдісіненгізу жасөспірімдерде туберкулезді зертханалық растауды 14,5%-дан 61,2%-ға дейін (p=0,001) 4 есеге арттырды. Талданған топтардағы емдеу нәтижелері жоғары тиімділікті көрсетті және тиісінше 96,4% және 96,0% құрады (p=0,529).
Қорытындылар: Өңірдегі эпидемиологиялық жағдайды одан әрі жақсарту үшін ДДҰ-ның соңғы ұсынымдарын және Қазақстан Республикасындағы туберкулезбен күрес жөніндегі нормативтік құжаттарды ескере отырып, жасөспірімдер арасында туберкулезді анықтау, алдыналу және емдеу жөніндегі шараларды сапалы іске асыру қажет.
Айша-Бибі Е. Айдарбек1, https://orcid.org/0000-0003-1386-1734
Алмас Е. Ерлан1, https://orcid.org/0000-0002-3508-6532
Идалия Р. Рахимова1, https://orcid.org/0000-0002-9011-2879
Дина Д. Чункаева1, https://orcid.org/0000-0003-2466-9860
«Семей медицина университеті» КеАҚ, Семей қ., Қазақстан Республикасы.
1. Аджаблаева Д.Н. Основные эпидемиологические показатели по туберкулезу органов дыхания среди детей и подростков в Самаркандской области: состояние проблемы и возможные пути её разрешения // Universum: Медицина и фармакология: электрон. научн. журн. 2014. № 9 (10). С.1-10. URL: http://7universum.com/en/med/archive/item/1588 (дата обращения: 06.03.2022).
2. Аксенова В.А., Гордина А.В. Вопросы туберкулеза у детей и подростков в Российской Федерации // ТМЖ. 2021. №1 (83). С. 80-84. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/voprosy-tuberkuleza-u-detey-i-podrostkov-v-rossiyskoy-federatsii (дата обращения: 06.03.2022).
3. Аксенова В.А., Леви Д.Т. Туберкулез у детей и подростков // БИО препараты. Профилактика, диагностика, лечение. 2012. №1(44). С. 22-27. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tuberkulez-u-detey-i-podrostkov (дата обращения: 06.03.2022).
4. Амараева Л.В., Мархаев А.Г., Бадлеева М.В. Особенности течения туберкулеза легких у подростков // Acta Biomedica Scientifica. 2011. №2. С. 16-18. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-techeniya-tuberkuleza-legkih-u-podrostkov (дата обращения: 06.03.2022).
5. Глобальный отчет по туберкулезу 2020 г.: резюме [Global tuberculosis report 2020: executive summary]. Женева: Всемирная организация здравоохранения; 2020. Лицензия: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.URL: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/337538/9789240017009-rus.pdf
6. Горбач Л.А. Лекарственно-устойчивый и лекарственно-чувствительный туберкулез у подростков // Медицина: теория и практика. 2019. №4. С. 154-155 URL: https://cyberleninka.ru/article/n/lekarstvennoustoychivyy-i-lekarstvennochuvstvitelnyy-tuberkulez-u-podrostkov (дата обращения: 06.03.2022).
7. Долгих В.В., Хантаева Н.С., Ярославцева Ю.Н., Кулеш Д.В. Эпидемиологическая ситуация по туберкулезу среди детского и подросткового населения (обзор литературы) // [Электронный ресурс]. Acta Biomedica Scientifica. 2013. №2-1 (90). С. 159-164 URL: https://cyberleninka.ru/article/n/epidemiologicheskaya-situatsiya-po-tuberkulezu-sredi-detskogo-i-podrostkovogo-naseleniya-obzor-literatury (дата обращения: 05.03.2022).
8. Копанова Г.К., Эфендиев И.М. Особенности туберкулеза у детей и подростков // Вестник КазНМУ. 2020. №1. С. 317-321. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-tuberkuleza-u-detey-i-podrostkov (дата обращения: 05.03.2022).
9. Лозовская М.Э., Захарова О.П., Удальцова Е.Н. Туберкулез у подростков в современных условиях // Медицина: теория и практика. 2019. №4. С. 319-320 URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tuberkulez-u-podrostkov-v-sovremennyh-usloviyah (дата обращения: 05.03.2022).
10. Овсянкина Е.С., Панова Л.В., Хитева А.Ю., Виечелли Е.А. Причины поздней диагностики туберкулеза у подростков // Российский вестник перинатологии и педиатрии. 2019. 64(1):76-80. https://doi.org/10.21508/1027-4065-2019-64-1-76-80.
11. Овсянкина Е.С., Панова Л.В. и др. Туберкулез у подростков: современные подходы к выявлению, диагностике и лечению // Туберкулез и социально-значимые заболевания. 2014. № 1-2. С. 121-122.
12. Рашкевич Е.Е., Мякишева Т.В., Авдеева Т.Г. Социальные факторы риска и их влияние на характер и течение туберкулеза у подростков // Сибирское медицинское обозрение. 2011. №. 6 (72). С. 98-100.
13. Статистический обзор по туберкулезу в Республике Казахстан // Национальный научный центр фтизиопульмонологии Министерства здравоохранения Республики Казахстан - Алматы, 2019. - 63с.
14. Цыганкова Е.А., Мордык А.В., Плеханова М.А. Анализ эпидемиологической ситуации по туберкулезу среди детей и подростков в Омской области // Сибирское медицинское обозрение. 2011. №6(72). С. 50-54. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/analiz-epidemiologicheskoy-situatsii-po-tuberkulezu-sredi-detey-i-podrostkov-v-omskoy-oblasti-1 (дата обращения: 06.03.2022).
15. Aksenova V.A., Vasilyeva I.A., et al. Latent tuberculosis infection in children and adolescents in Russia // Int J Infect Dis. 2020 Mar. 92S:S26-S30. doi: 10.1016/j.ijid.2020.02.038. Epub 2020 Feb 27. PMID: 32114196.
16. Bunyasi E.W. et al. Regional changes in tuberculosis disease burden among adolescents in South Africa (2005–2015) // PLoS ONE. 2020. № 7 (15). P.1-12
17. Chiang S.S., Dolynska M., Rybak N.R., et al. Clinical manifestations and epidemiology of adolescent tuberculosis in Ukraine // ERJ Open Res 2020. 6: 00308-2020 С. 1-11. https://doi.org/10.1183/23120541.00308-2020
18. Cruz A.T., Hwang K.M., Birnbaum G.D., Starke J.R. Adolescents with tuberculosis: a review of 145 cases // Pediatr Infect Dis J. 2013 Sep. 32(9):937-41. doi: 10.1097/INF.0b013e3182933214. PMID: 23538527.
19. Dhakulkar S., Das M., et al. Treatment outcomes of children and adolescents receiving drug-resistant TB treatment in a routine TB programme, Mumbai, India. PLoS One. 2021 Feb 18. 16(2):e0246639. doi: 10.1371/journal.pone.0246639. PMID: 33600431; PMCID: PMC7891761.
20. Enane L.A., Lowenthal E.D., et al. Loss to follow-up among adolescents with tuberculosis in Gaborone, Botswana // Int J Tuberc Lung Dis. 2016 Oct;20(10):1320-1325. doi: 10.5588/ijtld.16.0060. PMID: 27725042.
21. Isaakidis P., Paryani R., et al. Poor outcomes in a cohort of HIV-infected adolescents undergoing treatment for multidrug-resistant tuberculosis in Mumbai, India // PLoS One. 2013 Jul 19. 8(7):e68869. doi: 10.1371/journal.pone.0068869. PMID: 23894358; PMCID: PMC3716893.
22. Kay A.W., González Fernández L., Takwoingi Y., Eisenhut M., Detjen A.K., Steingart K.R., Mandalakas A.M. Xpert MTB/RIF and Xpert MTB/RIF Ultra assays for active tuberculosis and rifampicin resistance in children // Cochrane Database Syst Rev. 2020 Aug 27. 8(8):CD013359. doi: 10.1002/14651858.CD013359.pub2. PMID: 32853411; PMCID: PMC8078611.
23. Lange C., Dheda K., Chesov D., Mandalakas A.M., Udwadia Z., Horsburgh C.R. Jr. Management of drug-resistant tuberculosis // Lancet. 2019 Sep 14. 394(10202):953-966. doi: 10.1016/S0140-6736(19)31882-3. PMID: 31526739.
24. Lotfian F., Bolursaz M.R., et al. Features of Adolescents Tuberculosis at a Referral TB's Hospital in Tehran, Iran // Mediterr J Hematol Infect Dis. 2016 Jan 1. 8(1):e2016005. doi: 10.4084/MJHID.2016.005. PMID: 26740866; PMCID: PMC4696473.
25. Mahomed H. et al. TB Incidence in an Adolescent Cohort in South Africa // PLOS ONE. 2013. № 3(8). C. e59652.
26. Moyo Sizulu, et al. Outcomes in adolescents undergoing treatment for drug-resistant tuberculosis in Cape Town, South Africa, 2008-2013. (2015): 1-6.
27. Moscibrodzki P., Enane L.A., Hoddinott G., et al. The Impact of Tuberculosis on the Well-Being of Adolescents and Young Adults // Pathogens. 2021. 10(12):1591. Published 2021 Dec 8. doi:10.3390/pathogens10121591.
28. Multidrug-resistant tuberculosis in children and adolescents in the WHO European Region, Expert opinion. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2019. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. URL:https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/329395/9789289054447-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y
29. Mulongeni P., Hermans S., et al. HIV prevalence and determinants of loss-to-follow-up in adolescents and young adults with tuberculosis in Cape Town.PLoS One. 2019 Feb 5. 14(2):e0210937. doi: 10.1371/journal.pone.0210937. PMID: 30721239; PMCID: PMC6363173.
30. Nduba V., Hoog A.H., et al. Prevalence of tuberculosis in adolescents, western Kenya: implications for control programs // Int J Infect Dis. 2015 Jun. 35:11-7. doi: 10.1016/j.ijid.2015.03.008. Epub 2015 Mar 12. PMID: 25770911.
31. Patton G.C. et al. Our future: a Lancet commission on adolescent health and wellbeing // Lancet (London, England). 2016. № 10036 (387). C. 2423–2478.
32. Pontual L., Balu L., Ovetchkine P. et al. Tuberculosis in adolescents: A French retrospective study of 52 cases // Pediatr Infect Dis J. 2006 Oct. 25(10):930-2. doi: 10.1097/01.inf.0000237919.53123.f4. PMID: 17006289.
33. Sant'Anna C, March M.F. et al. Pulmonary tuberculosis in adolescents: radiographic features // Int J Tuberc Lung Dis 2009. 13:1566–1568. PubMedGoogle Scholar
34. Seddon J.A., Johnson S., et al. Multidrug-resistant tuberculosis in children and adolescents: current strategies for prevention and treatment // Expert Rev Respir Med. 2021 Feb. 15(2):221-237. doi: 10.1080/17476348.2021.1828069. Epub 2020 Oct 10. PMID: 32965141.
35. Snow K.J., Cruz A.T., et al. Adolescent tuberculosis // Lancet Child Adolesc Health. 2020 Jan. 4(1):68-79. doi: 10.1016/S2352-4642(19)30337-2. Epub 2019 Nov 18. Erratum in: Lancet Child Adolesc Health. 2019 Nov 27. PMID: 31753806; PMCID: PMC7291359.
36. Snow K., Hesseling A.C., et al. Tuberculosis in adolescents and young adults: epidemiology and treatment outcomes in the Western Cape // Int J Tuberc Lung Dis. 2017 Jun 1. 21(6):651-657. doi: 10.5588/ijtld.16.0866. PMID: 28482959.
37. Snow K.J., Sismanidis C., et al. The incidence of tuberculosis among adolescents and young adults: a global estimate // Eur Respir J. 2018 Feb 21. 51(2):1702352. doi: 10.1183/13993003.02352-2017. PMID: 29467206.
38. Snow K., Yadav R. et al. Tuberculosis among children, adolescents and young adults in the Philippines: a surveillance report // Western Pac Surveill Response J. 2018 Nov 9. 9(4):16-20. doi: 10.5365/wpsar.2017.8.4.011. PMID: 30766743; PMCID: PMC6356044.
39. Strategic investments for adolescents in HIV, tuberculosis and malaria programs. Maximizing impact by addressing adolescents’ needs in Global Fund concept notes. Geneva: Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria; 2016. С. 1-53.
40. Steingart K.R., Schiller I., Horne D.J., Pai M., Boehme C.C., Dendukuri N. Xpert® MTB/RIF assay for pulmonary tuberculosis and rifampicin resistance in adults // Cochrane Database Syst Rev. 2014 Jan 21. 2014. (1):CD009593. doi: 10.1002/14651858.CD009593.pub3. Update in: Cochrane Database Syst Rev. 2019 Jun 07;6:CD009593. PMID: 24448973; PMCID: PMC4470349.
41. Szkwarko D., Mercer T., et al. Implementing intensified tuberculosis case-finding among street-connected youth and young adults in Kenya // Public Health Action. 2016 Jun 21. 6(2):142-6. doi:10.5588/pha.16.0021. PMID: 27358809; PMCID: PMC4913678.
42. Tierney D.B., Milstein M.B., et al. Treatment Outcomes for Adolescents With Multidrug-Resistant Tuberculosis in Lima, Peru // Glob Pediatr Health. 2016 Oct 26. 3:2333794X16674382. doi: 10.1177/2333794X16674382. PMID: 27826599; PMCID: PMC5084611.
43. Ziemele B., Ranka R., Ozere I. Pediatric and adolescent tuberculosis in Latvia, 2011-2014: case detection, diagnosis and treatment // Int J Tuberc Lung Dis. 2017 Jun 1. 21(6):637-645. doi: 10.5588/ijtld.16.0270. PMID: 28482957.
References: [1-14]
1. Adzhablaeva D.N. Osnovnye epidemiologicheskie pokazateli po tuberkulezu organov dykhaniya sredi detei i podrostkov v Samarkandskoi oblasti: sostoyanie problemy i vozmozhnye puti ee razresheniya [The main epidemiological indicators of respiratory tuberculosis among children and adolescents in the Samarkand region: The state of the problem and possible ways and solutions]. Universum: Meditsina i farmakologiya: elektron. nauchn. zhurn. [Medicine and Pharmacology: electronic scientific journal] 2014. №9(10). URL: http://7universum.com/en/med/archive/item/1588 (accessed: 06.03.2022). [in Russian]
2. Aksenova V.A., Gordina A.V. Voprosy tuberkuleza u detei i podrostkov v Rossiiskoi Federatsii [Issues of tuberculosis in children and adolescents in the Russian Federation]. TMZh [PMJ medical journal]. 2021. №1 (83). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/voprosy-tuberkuleza-u-detey-i-podrostkov-v-rossiyskoy-federatsii (accessed: 06.03.2022). [in Russian]
3. Aksenova V.A., Levi D.T. Tuberkulez u detei i podrostkov [Tuberculosis in children and adolescents]. BIO preparaty. Profilaktika, diagnostika, lechenie [BIOpreparations Prevention Diagnosis Treatment] 2012. №1 (44). P. 22-27. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tuberkulez-u-detey-i-podrostkov (accessed: 06.03.2022). [in Russian]
4. Amaraeva L.V., Markhaev A.G., Badleeva M.V. Osobennosti techeniya tuberkuleza legkikh u podrostkov Features of the course of pulmonary tuberculosis in adolescents]. Acta Biomedica Scientifica. 2011. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-techeniya-tuberkuleza-legkih-u-podrostkov (accessed: 06.03.2022). [in Russian]
5. Global'nyi otchet po tuberkulezu 2020 g.: rezyume [Global tuberculosis report 2020: executive summary]. Zheneva: Vsemirnaya organizatsiya zdravookhraneniya; 2020 [Geneva: World Health Organization; 2020]. Litsenziya: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.URL: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/337538/9789240017009-rus.pdf [in Russian]
6. Gorbach L.A. Lekarstvenno-ustoichivyi i lekarstvenno-chuvstvitel'nyi tuberkulez u podrostkov [Drug-resistant and drug-sensitive tuberculosis in adolescents]. Meditsina: teoriya i praktika [Medical Theory and Practice]. 2019. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/lekarstvennoustoychivyy-i-lekarstvennochuvstvitelnyy-tuberkulez-u-podrostkov (accessed: 06.03.2022). [in Russian]
7. Dolgikh V.V., Khantaeva N.S., Yaroslavtseva Yu.N., Kulesh D.V. Epidemiologicheskaya situatsiya po tuberkulezu sredi detskogo i podrostkovogo naseleniya (obzor literatury) [Epidemiological situation of tuberculosis among children and adolescents (literature review)] [Elektronnyi resurs]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/epidemiologicheskaya-situatsiya-po-tuberkulezu-sredi-detskogo-i-podrostkovogo-naseleniya-obzor-literatury (accessed: 05.03.2022). [in Russian]
8. Kopanova G.K., Efendiev I.M. Osobennosti tuberkuleza u detei i podrostkov Features of tuberculosis in children and adolescents]. Vestnik KazNMU [Bulletin of kaznmu]. 2020. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-tuberkuleza-u-detey-i-podrostkov (accessed: 05.03.2022). [in Russian]
9. Lozovskaya M.E., Zakharova O.P., Udal'tsova E.N. Tuberkulez u podrostkov v sovremennykh usloviyakh [Tuberculosis in adolescents in modern conditions]. Meditsina: teoriya i praktika [[Medical Theory and Practice]. 2019. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tuberkulez-u-podrostkov-v-sovremennyh-usloviyah (accessed: 05.03.2022). [in Russian]
10. Ovsyankina E.S., Panova L.V., Khiteva A.Yu., Viechelli E.A. Prichiny pozdnei diagnostiki tuberkuleza u podrostkov [Causes of late diagnosis of tuberculosis in adolescents]. Rossiiskii vestnik perinatologii i pediatrii [Russian Bulletin of Perinatology and Pediatrics]. 2019. 64(1) С. 76-80. https://doi.org/10.21508/1027-4065-2019-64-1-76-80. [in Russian]
11. Ovsyankina E.S., Panova L.V. i dr. Tuberkulez u podrostkov: sovremennye podkhody k vyyavleniyu, diagnostike i lecheniyu [Tuberculosis in adolescents: modern approaches to detection, diagnosis and treatment]. Tuberkulez i sotsial'no-znachimye zabolevaniya [Tuberculosis and socially significant diseases]. 2014, №1-2. pp. 121-122. [in Russian]
12. Rashkevich E.E., Myakisheva T.V., Avdeeva T.G. Sotsial'nye faktory riska i ikh vliyanie na kharakter i techenie tuberkuleza u podrostkov [Social risk factors and their influence on the nature and course of tuberculosis in adolescents]. Sibirskoe meditsinskoe obozrenie [Siberian Medical Review]. 2011. №.6(72). pp. 98-100. [in Russian]
13. Statisticheskii obzor po tuberkulezu v Respublike Kazakhstan [Statistical overview of tuberculosis in the Republic of Kazakhstan]. Natsional'nyi nauchnyi tsentr ftiziopul'monologii Ministerstva zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan [National Scientific Center for Phthisiopulmonology of the Republic of Kazakhstan" of the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan] - Almaty, 2019, 63 p. [in Russian]
14. Tsygankova E.A., MordykA.V., Plekhanova M.A. Analiz epidemiologicheskoi situatsii po tuberkulezu sredi detei i podrostkov v Omskoi oblasti [Analysis of the epidemiological situation of tuberculosis among children and adolescents in the Omsk region]. Sibirskoe meditsinskoe obozrenie [[Siberian Medical Review]. 2011. №6 (72). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/analiz-epidemiologicheskoy-situatsii-po-tuberkulezu-sredi-detey-i-podrostkov-v-omskoy-oblasti-1 (accessed: 06.03.2022). [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 92
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Айдарбек А-Б.Е., Ерлан А.Е., Рахимова И.Р., Чункаева Д.Д. Жасөспірімдердегі туберкулездің эпидемиологиялық аспектілері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2022. 4(Т.24). Б. 70-78. doi 10.34689/SH.2022.24.4.009Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ