ИНТРА-ЭКСТРАКРАНИАЛЬДЫ АРТЕРИЯЛАРДЫҢ АТЕРОСКЛЕРОТИКАЛЫҚ ЗАҚЫМДАНУ КЕЗІНДЕГІ ОПЕРАЦИЯҒА ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ КЕЙІНГІ АСҚЫНУЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ
Кіріспе. Артериялық гипертензия, холестериннің жоғары денгейі, қандағы қант денгейі, темекі шегу және егде жас атеросклеротикалық ишемиялық инсульт пен транзиторлы ишемиялық шабуылдың қауіп факторлары болып табылады. Атеросклеротикалық ишемиялық инсульттің себептері ретінде қарастырылатын басқа қауіп факторлары растауды қажет етеді: семіздік, физикалық белсенділіктің болмауы, психоәлеуметтік факторлар, тамақтану үрдісі. Интра-экстракраниальды тамырлардың атеросклеротикалық ауруларын емдеудің хирургиялық стандарты эндоваскулярлық стенттеу және каротидті эндартерэктомия болып табылады. Бұл зерттеудің мақсаты операцияға дейінгі және кейінгі асқынулардың негізгі қауіп факторларын анықтау және интра-экстракраниальды артериялардың атеросклеротикалық зақымдануылары бар науқастарды хирургиялық емдеуге дұрыс таңдау критерийлерін анықтау болды.
Әдістер. 2016 жылдан 2021 жылға дейінгі кезеңде Алматы қаласының "Орталық клиникалық аурухана" АҚ-ның базасында нейрохирургия бөлімшесінде экстра- және интракраниальды артериялардың атеросклеротикалық зақымдануын операциямен емделген 725 науқастың деректеріне ретроспективті талдау жүргізілді. Негізгі топқа атеросклеротикалық түйіндіктердің интракраниальды орналасқан 212 науқастар, ал бақылау тобына атеросклеротикалық түйіндіктердің экстракраниальды орналасқан 513 пациент кірді.
Нәтижелер. Операцияға дейін атеросклероз кезінде асқынулардың дамуын болжаушылар анықталды: ЖИА болуы бас қан айналым жүйесінің жедел бұзылуы даму мүмкіндігін 4,882 есеге (95% СИ: 3,313 – 7,194), темекі шегу 2,659 есеге (95% СИ: 2,151-3,288), қант диабеті 1,2 есеге (95% СИ:0,868-1,648), гиперхолестеринемия 1,248 есеге (95% СИ:1,099 – 1,416), гипертониялық криз 1,04 есеге (95% СИ: 1,000-1,085) арттырады.
Қан тамырларының экстракраниальды зақымдануы асқынулардың дамуымен кері байланыста болды. Қант диабетінің болуы операциядан кейінгі асқынулардың (стент тромбозы) даму мүмкіндігін 3,870 есеге арттырды (95% СИ: 0,959 -15,614).
Қорытындылар. Келесі қауіп факторлары: темекі шегу, қант диабеті, гиперхолестеринемия, гипертониялық криз және 60 жастан асқан болған жағдайда, алдын-алу шараларын және емдеуді (әсіресе интракраниальды артериялық зақымдануды) мұқият бақылау қажет. Жоспарлы атеросклерозды емдеу операциясынан бұрын қандағы қант деңгейін тұрақтандыру терапиясына қатысты эндокринологтың ұсыныстары қатаң орындалуы қажет.
Марат А. Саршаев1, https://orcid.org/0000-0003-1757-9189
Мынжылкы С. Бердиходжаев4, https://orcid.org/0000-0003-1260-5923
Ботагоз С. Турдалиева2, https://orcid.org/0000-0001-9884-0777
Гульнур З. Танбаева3, https://orcid.org/0000-0001-6611-6020
Шаяхмет Ш. Маханбетхан1, https://orcid.org/0000-0003-2606-4785
Абзал К. Жумабеков1, https://orcid.org/0000-0002-8508-3129
Аяна Д. Лупежова1, https://orcid.org/0000-0002-9804-9077
Майраш А. Баймуратова2, https://orcid.org/0000-0003-0219-7874
Максат Г. Мусабеков1, https://orcid.org/0000-0003-0990-4025
Нуржан А. Сулейманкулов1, https://orcid.org/0000-0003-4962-7894
Даулет Ш. Суйеумбетов1, https://orcid.org/0000-0001-9981-8192
Мария В. Лактионова2, https://orcid.org/0000-0002-9435-8841
1 "Орталық клиникалық аурухана" АҚ, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
2 Қазақстандық медицина университеті «Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі»,
Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
3 "Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті" КЕАҚ, Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
4 Қазақстан Республикасы Президенті Іс Басқармасының Медициналық орталығының ауруханасы,
Астана қ., Қазақстан Республикасы.
1. Benjamin E.J., Blaha M.J., Chiuve S.E., Cushman M., Das S.R., Deo R., de Ferranti S.D., Floyd J. et al. American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee (2017). Heart Disease and Stroke Statistics-2017 Update: A Report From the American Heart Association // Circulation, 135(10), e146–e603. https://doi.org/10.1161/CIR.0000000000000485 (Дата обращения: 24.11.2022)
2. Boehme A.K., Esenwa C., Elkind M.S. Stroke Risk Factors, Genetics, and Prevention // Circulation research, 2017. 120(3), 472–495. https://doi.org/10.1161/CIRCRESAHA.116.308398 (Дата обращения: 24.11.2022)
3. Casana R., Malloggi C., Odero A., Jr Tolva V., Bulbulia R., Halliday A., Silani V. Is diabetes a marker of higher risk after carotid revascularization? Experience from a single centre // Diabetes & vascular disease research, 2018. 15(4), 314–321. https://doi.org/10.1177/1479164118769530 (Дата обращения: 26.11.2022)
4. Chu S.S., Hu J., Tang L.W., Zhang D.B. The impact of diabetes mellitus on carotid artery stenting: a meta-analysis // Neurosurgical review, 2021. 44(6), 3039–3046. https://doi.org/10.1007/s10143-021-01499-0 (Дата обращения: 10.12.2022)
5. Coutts Shelagh B. Diagnosis and Management of Transient Ischemic Attack 2018. Continuum (Minneapolis, Minn.) vol. 23,1 // Cerebrovascular Disease (2017): 82-92. https://doi:10.1212/CON.0000000000000424 (Дата обращения: 10.12.2022)
6. Diao Z., Jia G., Wu W., Wang C. Carotid endarterectomy versus carotid angioplasty for stroke prevention: a systematic review and meta-analysis // Journal of cardiothoracic surgery, 2016. 11(1), 142. https://doi.org/10.1186/s13019-016-0532-x (Дата обращения: 10.12.2022)
7. Goldberg S., Gardener H., Tiozzo E., Ying Kuen C., Elkind M.S., Sacco R.L., Rundek T. Egg consumption and carotid atherosclerosis in the Northern Manhattan study // Atherosclerosis, 2014. 235(2), 273–280. https://doi.org/10.1016/j.atherosclerosis.2014.04.019 (Дата обращения: 11.12.2022)
8. Gurm H.S., Rajagopal V., Sachar R., Abou-Chebl A., Kapadia S.R., Bajzer C., Yadav J.S. Impact of diabetes mellitus on outcome of patients undergoing carotid artery stenting: insights from a single center registry // Catheterization and cardiovascular interventions: official journal of the Society for Cardiac Angiography & Interventions, 2007. 69(4), 541–545. https://doi.org/10.1002/ccd.21020 (Дата обращения: 06.01.2023)
9. Ji X., Leng X.Y., Dong Y., Ma Y.H., Xu W., Cao X.P., Hou X.H., Dong Q., Tan L., Yu J.T. Modifiable risk factors for carotid atherosclerosis: a meta-analysis and systematic review // Annals of translational medicine. 2019., 7(22), 632. https://doi.org/10.21037/atm.2019.10.115 (Дата обращения: 06.01.2023)
10. Kozlov S., Balachonova T., Machmudova H., Tripoten M., Andreevskaya M., Rogoza A., Kuharchuk V. Carotid atherosclerosis, endothelial disfunction, and arterial stiffness in young and middle-aged men with coronary artery disease // International journal of vascular medicine, 2012. 950130. https://doi.org/10.1155/2012/950130 (Дата обращения: 07.01.2023)
11. Lago A., Parkhutik V., Tembl J.I., Bermejo A., Aparici F., Mainar E., Vázquez-Añón V. Diabetes does not affect outcome of symptomatic carotid stenosis treated with endovascular techniques // European neurology, 2013. 69(5), 263–269. https://doi.org/10.1159/000346000 (Дата обращения: 07.01.2023)
12. Li Q., Zhou Y., Dong K., Wang A., Yang X., Zhang C., Zhu Y., Wu S., Zhao X. The Association between Serum Uric Acid Levels and the Prevalence of Vulnerable Atherosclerotic Carotid Plaque: A Cross-sectional Study // Scientific reports, 2015. 5, 10003. https://doi.org/10.1038/srep10003 (Дата обращения: 09.02.2023)
13. Ljunggren M., Lindberg E., Franklin K.A., Öhagen P., Larsson M., Theorell-Haglöw J., Naessén T. Obstructive sleep apnea during rapid eye movement sleep is associated with early signs of atherosclerosis in women // Sleep, 2018. 41(7), 10.1093/sleep/zsy099. https://doi.org/10.1093/sleep/zsy099 (Дата обращения: 09.02.2023)
14. Mas J.L., Chatellier G., Beyssen B., Branchereau A., Moulin T., Becquemin J.P., Larrue V., Lièvre M., Leys D., Bonneville J.F., et al. EVA-3S Investigators. Endarterectomy versus stenting in patients with symptomatic severe carotid stenosis // The New England journal of medicine, 2006. 355(16), 1660–1671. https://doi.org/10.1056/NEJMoa061752 (Дата обращения: 09.02.2023)
15. Naylor A.R., Ricco J.B., de Borst G.J., Debus S., de Haro J., Halliday A., Hamilton G., Kakisis J., Kakkos S., Lepidi S. et al. Editor's Choice - Management of Atherosclerotic Carotid and Vertebral Artery Disease: 2017 Clinical Practice Guidelines of the European Society for Vascular Surgery (ESVS) // European journal of vascular and endovascular surgery: the official journal of the European Society for Vascular Surgery, 2018. 55(1), 3–81. https://doi.org/10.1016/j.ejvs.2017.06.021 (Дата обращения: 09.02.2023)
16. Parlani G., De Rango P., Cieri E., Verzini F., Giordano G., Simonte G., Isernia G., Cao P. Diabetes is not a predictor of outcome for carotid revascularization with stenting as it may be for carotid endarterectomy // Journal of vascular surgery, 2012. 55(1), 79–89. https://doi.org/10.1016/j.jvs.2011.07.080 (Дата обращения: 09.02.2023)
17. Ramadan R., Dhawan S.S., Binongo J.N., Alkhoder A., Jones D.P., Oshinski J.N., Quyyumi A.A. Effect of Angiotensin II Type I Receptor Blockade with Valsartan on Carotid Artery Atherosclerosis: A Double Blind Randomized Clinical Trial Comparing Valsartan and Placebo (EFFERVESCENT) // American heart journal, 2016. 174, 68–79. https://doi.org/10.1016/j.ahj.2015.12.021 (Дата обращения: 10.02.2023)
18. Rice S.C., Zonderman A.B., Metter E.J., Najjar S.S., Waldstein S.R. Absence of relation between depressive symptoms and carotid intimal medial thickness in the Baltimore Longitudinal Study of Aging // Psychosomatic medicine, 2009. 71(1), 70–76. https://doi.org/10.1097/PSY.0b013e3181865f73 (Дата обращения: 15.02.2023)
19. Schlüter M., Reimers B., Castriota F., Tübler T., Cernetti C., Cremonesi A., Berger J., Colombo A., Schofer J. Impact of diabetes, patient age, and gender on the 30-day incidence of stroke and death in patients undergoing carotid artery stenting with embolus protection: a post-hoc subanalysis of a prospective multicenter registry // Journal of endovascular therapy: an official journal of the International Society of Endovascular Specialists, 2007. 14(3), 271–278. https://doi.org/10.1583/06-2036.1 (Дата обращения: 16.02.2023)
20. SPACE Collaborative Group: Ringleb P.A., Allenberg J., Brückmann H., Eckstein H.H., Fraedrich G., Hartmann M., Hennerici M., Jansen O., Klein G., Kunze A., Marx P., Niederkorn K., Schmiedt W., Solymosi L., Stingele R., Zeumer H., Hacke W. 30 day results from the SPACE trial of stent-protected angioplasty versus carotid endarterectomy in symptomatic patients: a randomised non-inferiority trial // Lancet (London, England), 2006. 368(9543), 1239–1247. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(06)69122-8 (Дата обращения: 16.02.2023)
21. Suzuki S., Arima H., Miyazaki S., Fujiyoshi A., Kadota A., Takashima N., Hisamatsu T., Kadowaki S., Zaid M., Torii S., Horie M., Murata K., Miura K., Ueshima H., SESSA Research Group. Self-reported Sleep Duration and Subclinical Atherosclerosis in a General Population of Japanese Men // Journal of atherosclerosis and thrombosis, 2018. 25(2), 186–198. https://doi.org/10.5551/jat.40527 (Дата обращения: 17.02.2023)
22. Thurston R.C., El Khoudary S.R., Derby C.A., Barinas-Mitchell E., Lewis T.T., McClure C.K., Matthews K.A. Low socioeconomic status over 12 years and subclinical cardiovascular disease: the study of women's health across the nation // Stroke, 2014. 45(4), 954–960. https://doi.org/10.1161/STROKEAHA.113.004162 (Дата обращения: 19.02.2023)
23. West H.W., Juonala M., Gall S.L., Kähönen M., Laitinen T., Taittonen L., Viikari J.S., Raitakari O.T., et al. Exposure to parental smoking in childhood is associated with increased risk of carotid atherosclerotic plaque in adulthood: the Cardiovascular Risk in Young Finns Study // Circulation, 2015. 131(14), 1239–1246. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.114.013485 (Дата обращения: 19.02.2023)
24. Yadav J.S., Wholey M.H., Kuntz R.E., Fayad P., Katzen B.T., Mishkel G.J., Bajwa T.K., Whitlow P., Strickman N.E., Jaff M.R., Popma J.J., Snead D.B., Cutlip D.E., Firth B.G., Ouriel K. Stenting and Angioplasty with Protection in Patients at High Risk for Endarterectomy Investigators. Protected carotid-artery stenting versus endarterectomy in high-risk patients // The New England journal of medicine. 2004. 351(15), 1493–1501. https://doi.org/10.1056/NEJMoa040127 (Дата обращения: 20.02.2023)
Көрген адамдардың саны: 57
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Саршаев М.А., Бердіходжаев М.С., Турдалиева Б.С., Танбаева Г.З., Маханбетхан Ш.Ш., Жумабеков А.Қ., Лупежова А.Д., Баймуратова М.А., Мусабеков М.Г., Сулейманкулов Н.А., Суйеумбетов Д.Ш., Лактионова М.В. Интра-экстракраниальды артериялардың атеросклеротикалық зақымдану кезіндегі операцияға дейінгі және кейінгі асқынулардың негізгі қауіп факторлары // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 4 (Т.25). Б.67-76. doi 10.34689/SH.2023.25.4.008Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ