ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЛАЛЫҚ ЖӘНЕ АУЫЛДЫҚ ЖАСӨСПІРІМДЕРІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕРДІ ПРОБЛЕМАЛЫ ПАЙДАЛАНУЫ ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘЛ-АУҚАТЫ
Кіріспе. Өскелең ұрпақтың психикалық әл-ауқаты аспектілері күрделі мәселе болып табылады. Психикалық денсаулықты болжаушылардың талдауы тиімді профилактикалық жұмыстың құнды құралы болып табылады. Ғаламдық тенденциялар, интернет технологиялардың кең таралуы балалар мен жасөспірімдердің виртуалды кеңістікке белсенді қатысуына әкеледі. Алайда бақылаусыз қарым-қатынас, әсіресе интернет-мессенджерлер мен әлеуметтік желілер арқылы байланыс олардың денсаулығына айтарлықтай қауіп төндіреді.
Зерттеу мақсаты. Әлеуметтік желілерді проблемалы қолданудың жасөспірімдердің психикалық денсаулығына кері әсерін зерттеу.
Әдістері. Обсервациялық, аналитикалық, көлденең зерттеу. Деректер халықаралық хаттамаға сәйкес Қазақстандағы "Мектеп жасындағы балалардың денсаулыққа қатысты мінез-құлқы" (Health Behaviour in School-aged Children, HBSC-2018, 2022 жж.) зерттеуінің екі раунды барысында алынды. Қалалық және ауылдық жасөспірімдердің денсаулығындағы жағымсыз салдардың дамуына әлеуметтік желілерді проблемалы пайдаланудың ықтимал әсерін бағалау мақсатында статистикалық талдаудың көп өлшемді әдісі екілік логистикалық регрессия қолданылды.
Нәтижелері. 2018 жылғы зерттеу нәтижелері бойынша сауалнамаға қатысқан жасөспірімдердің 6,9%-ынан әлеуметтік желілерді проблемалы пайдалану белгілері анықталды. 2022 жылы жасөспірімдер арасында әлеуметтік желілерді проблемалы пайдаланудың таралуы шамамен 2 есе өсіп, 12,7%-ға жетті. Соңғы зерттеу қалалық балалар арасында проблемалы пайдаланушылар санының 14,4%-ға дейін айтарлықтай өскенін анықтады (10,2%-ы ауылдық аудандарда, p<0,001, χ² = 26,9).
Зерттеу әлеуметтік желілерді проблемалы пайдаланушылар арасында депрессияның даму мүмкіндігінің едәуір артқанын анықтады: қалалық оқушылар арасында OR - 2,69; 95% ДИ 1,82-3,97; ауылдық оқушылар арасында OR - 2,42; 95% ДИ 1,61-3,63. Әлеуметтік желілерді проблемалы пайдалану мен жасөспірімдердің қатты мазасыздығы (қалада OR - 2,85; 95% ДИ 2,26-3,59; ауылда OR - 2,70; 95% ДИ 1,96-3,71) және стресске төзімділік деңгейінің төмендігі (қалада OR - 2,76; 95% ДИ 1,79-4,26; ауылда OR - 1,56; 95% ДИ 0,77-3,16) арасында жоғары статистикалық маңызды байланыс табылды.
Тұжырым. Әлеуметтік желілерді пайдалану қарқындылығының жоғары болуына жасөспірімдердің психикалық денсаулығының нашарлауы байланысты. Зерттеу жасөспірімдердің әлеуметтік желілерді проблемалы пайдалануының таралу деңгейінің жоғарылауына және оның денсаулыққа теріс әсеріне жауап ретінде әрекет ету қажеттілігін көрсетеді.
Асел А. Адаева¹,², https://orcid.org/0000-0001-9013-5248
Татьяна И.Слажнева¹, https://orcid.org/0000-0003-3632-486X
Шынар З. Абдрахманова¹,², https://orcid.org/0000-0003-3504-0427
Галина К. Каусова², Жанар А. Калмакова¹
1 Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау Министрлігінің «Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы», Алматы қ., Қазақстан Республикасы;
2 «Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі» Қазақстандық медицина университеті,
Алматы қ., Қазақстан Республикасы.
1. Абдрахманова Ш.З., Ахметов В.И., Адаева А.А., Слажнева Т.И. Факторы, формирующие здоровье и благополучие детей и подростков Казахстана // Национальный отчет. Нур-Султан: Национальный центр общественного здравоохранения, 2019. 150 с.
2. Европейский портал информации здравоохране-ния. Поведение детей школьного возраста в отношении здоровья https://gateway.euro.who.int/ru/datasets/hbsc/ (Дата обращения: 04.05.2023)
3. Калмакова Ж.А., Абдрахманова Ш.З., Адаева А.А., Слажнева Т.И., Назарова С.А., Раисова К.А., Шамгунова Д.М., Сулейманова Н.А. Факторы образа жизни школьников Казахстана, их физическое, психическое здоровье и благополучие»: Национальный отчет. Астана-Алматы, 2023 г.,120 с.
4. Николаева А.А., Павлова Т.С. Зависимость молодежи от социальных сетей // Образовательные ресурсы и технологии. 2019. №4 (29). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/zavisimost-molodezhi-ot-sotsialnyh-setey. (Дата обращения: 04.05.2023)
5 Николаева А.А., Павлова Т.С. Компьютерная зависимость у детей и подростков // Социосфера. 2019. №2. С. 117-120.
6. Об утверждении национального проекта «Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина «Здоровая нация» на 2021-2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 725. https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000725 (Дата обращения: 04.05.2023)
7. Холмогорова А.Б., Герасимова А.А. Психологические факторы проблемного использования Интернета у девушек подросткового и юношеского возраста // Консультативная психология и психотерапия. 2019. Т. 27. № 3. С. 138—155. doi: 10.17759/cpp.2019270309.
8. Bozzola E., Spina G., Agostiniani R., Barni S., Russo R., Scarpato E., Di Mauro A., Di Stefano A.V., Caruso C., Corsello G., Staiano A. The Use of Social Media in Children and Adolescents: Scoping Review on the Potential Risks // Int J Environ Res Public Health. 2022 Aug 12. 19(16):9960. doi: 10.3390/ijerph19169960.
9. Barry C., Sidoti C., Briggs S., Reiter S., Lindsey R. Adolescent social media use and mental health from adolescent and parent perspectives // J Adolesc. 2017 Dec. 61:1-11. doi: 10.1016/j.adolescence.2017.08.005. Epub 2017 Sep 5. PMID: 28886571.
10. Boer M., van den Eijnden R.J.J.M., Boniel-Nissim M., Wong S., Inchley J.C, Badura P., Craig W.M., Gobina I., Kleszczewska D., Klanšček H.J., Stevens G.W. Adolescents' Intense and Problematic Social Media Use and Their Well-Being in 29 Countries // J Adolesc Health. 2020 Jun. 66(6S):S89-S99. doi: 10.1016/j.jadohealth.2020.02.014.
11. Buda G., Lukoševičiūtė J., Šalčiūnaitė L., Šmigelskas K. Possible Effects of Social Media Use on Adolescent Health Behaviors and Perceptions // Psychol Rep. 2021 Jun. 124(3):1031-1048. doi: 10.1177/0033294120922481. Epub 2020 May 4. PMID: 32366165.
12. Hamza A., Sharma M.K., Anand N., Marimuthu P., Thamilselvan P., Thakur P.C., Suma N., Baglari H., Singh P. Urban and rural pattern of Internet use among youth and its association with mood state // J Family Med Prim Care. 2019 Aug 28. 8(8):2602-2606. doi: 10.4103/jfmpc.jfmpc_428_19. PMID: 31548940.
13. Ilakkuvan V., Johnson A., Villanti A.C., Evans W.D., Turner M. Patterns of Social Media Use and Their Relationship to Health Risks Among Young Adults // J Adolesc Health. 2019 Feb. 64(2):158-164. doi: 10.1016/j.jadohealth.2018.06.025. Epub 2018 Sep 27. PMID: 30269907.
14. Inchley J., Currie D., Cosma A., Samdal O. editors. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) Study Protocol: background, methodology and mandatory items for the 2017/18 survey. St Andrews: CAHRU. 2018. P. 90-95.
15. Inchley J., Currie D., Budisavljevic S., Torsheim T., Jastad A., Cosma A. et al. Spotlight on adolescent health and well-being Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. Findings from the 2017/2018. International report. VOLUME 1,2. Key Findings. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe, 2020. Р. 18-21.
16. Ivie E.J., Pettitt A., Moses L.J., Allen N.B. A meta-analysis of the association between adolescent social media use and depressive symptoms // J Affect Disord. 2020 Oct 1. 275:165-174. doi: 10.1016/j.jad.2020.06.014. Epub 2020 Jun 24. PMID: 32734903.
17. Khatcherian E., Zullino D., De Leo D., Achab S. Feelings of Loneliness: Understanding the Risk of Suicidal Ideation in Adolescents with Internet Addiction. A Theoretical Model to Answer to a Systematic Literature Review, without Results // Int J Environ Res Public Health. 2022 Feb 11. 19(4):2012. doi: 10.3390/ijerph19042012. PMID: 35206200; PMCID: PMC8872550.
18. Kim K., Ryu E., Chon M.Y., Yeun E.J., Choi S.Y., Seo J.S., Nam B.W. Internet addiction in Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: a questionnaire survey // Int J Nurs Stud. 2006 Feb. 43(2):185-92. doi: 10.1016/j.ijnurstu.2005.02.005. PMID: 16427966.
19. Liu M., Kamper-DeMarco K.E., Zhang J., Xiao J., Dong D., Xue P. Time Spent on Social Media and Risk of Depression in Adolescents: A Dose-Response Meta-Analysis. Int J Environ Res Public Health. 2022 Apr 24. 19(9):5164. doi: 10.3390/ijerph19095164. PMID: 35564559.
20. Ma J.Q., Sheng L. Internet use time and mental health among rural adolescents in China: A longitudinal study // J Affect Disord. 2023 May 24:S0165-0327(23)00695-X. doi: 10.1016/j.jad.2023.05.054. Epub ahead of print. PMID: 37236271.
21 Marino C., Gini G., Vieno A., Spada M.M. The associations between problematic Facebook use, psychological distress and well-being among adolescents and young adults: A systematic review and meta-analysis // J Affect Disord. 2018 Jan 15. 226:274-281. doi: 10.1016/j.jad.2017.10.007. Epub 2017 Oct 3. PMID: 29024900.
22 Marino C., Lenzi M., Canale N., Pierannunzio D., Dalmasso P., Borraccino A., Cappello N., Lemma P., Vieno A. 2018 HBSC-Italia Group. the 2018 HBSC-Italia Group. Problematic social media use: associations with health complaints among adolescents // Ann Ist Super Sanita. 2020 Oct-Dec. 56(4):514-521. doi: 10.4415/ANN_20_04_16. PMID: 33346180.
23. Mohan Patil A., Hemant Bharti, Amit Amte, Bhuvan Kumar Singh, Manjiri Desai. Profile of adolescent social media user in rural area // Pediatric Review: International Journal of Pediatric Research, 2019. 6(1), 22-28. https://doi.org/10.17511/ijpr.2019.i01.04.
24 Ng K., Abdrakhmanova S., Adayeva A. Physical activity and screen time among children and adolescents in Kazakhstan // Exercise and Quality of Life, 2019: 11(2), 19-27. doi:10.31382/eqol.191202.
25 Paakkari L., Tynjälä J., Lahti H., Ojala K., Lyyra N. Problematic Social Media Use and Health among Adolescents // Int J Environ Res Public Health. 2021 Feb 15. 18(4):1885. doi: 10.3390/ijerph18041885. PMID: 33672074; PMCID: PMC7919645.
26 Sedgwick R., Epstein S., Dutta R., Ougrin D. Social media, internet use and suicide attempts in adolescents // Curr Opin Psychiatry. 2019 Nov;32(6):534-541. doi: 10.1097/YCO.0000000000000547. PMID: 31306245; PMCID: PMC6791504.
27. Shannon H., Bush K., Villeneuve P.J., Hellemans K.G., Guimond S. Problematic Social Media Use in Adolescents and Young Adults: Systematic Review and Meta-analysis // JMIR Ment Health. 2022 Apr 14. 9(4):e33450. doi: 10.2196/33450. PMID: 35436240; PMCID: PMC9052033.
28. Shimoga S.V., Erlyana E., Rebello V. Associations of Social Media Use With Physical Activity and Sleep Adequacy Among Adolescents: Cross-Sectional Survey // J Med Internet Res. 2019 Jun 18;21(6):e14290. doi: 10.2196/14290. PMID: 31215512; PMCID: PMC6604510.
29. Twigg L., Duncan C., Weich S. Is social media use associated with children's well-being? Results from the UK Household Longitudinal Study // J Adolesc. 2020 Apr. 80:73-83. doi: 10.1016/j.adolescence.2020.02.002. Epub 2020 Feb 18. PMID: 32086170.
30. Van den Eijnden, R. J. J. M., Lemmens, J. S., Valkenburg, P. M. (2016). The Social Media Disorder Scale. Computers in Human Behavior, 61, 478–487. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.03.038.
31. Van Duin C., Heinz A., Willems H. Predictors of Problematic Social Media Use in a Nationally Representative Sample of Adolescents in Luxembourg. Int J Environ Res Public Health. 2021 Nov 12. 18(22):11878. doi: 10.3390/ijerph182211878. PMID: 34831633; PMCID: PMC8619406.
32. Vidal C., Lhaksampa T., Miller L., Platt R. Social media use and depression in adolescents: a scoping review // Int Rev Psychiatry. 2020 May. 32(3):235-253. doi: 10.1080/09540261.2020.1720623. Epub 2020 Feb 17. PMID: 32065542. PMCID: PMC7392374.
33. Viner R.M., Gireesh A., Stiglic N., Hudson L.D., Goddings A.L., Ward J.L., Nicholls D.E. Roles of cyberbullying, sleep, and physical activity in mediating the effects of social media use on mental health and wellbeing among young people in England: a secondary analysis of longitudinal data // Lancet Child Adolesc Health. 2019 Oct;3(10):685-696. doi: 10.1016/S2352-4642(19)30186-5. Epub 2019 Aug 13. Erratum in: Lancet Child Adolesc Health. 2020 Jan;4(1):e4. PMID: 31420213.
34. World Health Organization. Adolescent mental health. 2021. Accessed 02 Feb 2022. Available from: https://www.who.int/newsroom/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health.
References [1-7]
1. Abdrahmanova Sh.Z., Ahmetov V.I., Adaeva A.A., Slazhneva T.I. Faktory, formirujushhie zdorov'e i blagopoluchie detei i podrostkov Kazakhstana. Natsional'nyi otchet [Factors shaping the health and well-being of children and adolescents in Kazakhstan. National report]. Natsional'nyi tsentr obshhestvennogo zdravookhraneniya [National Center for Public Health], Nur-Sultan. 2019. 150 p. [in Russian]
2. Evropeiskii portal informatsii zdravookhraneniya. Povedenie detei shkol'nogo vozrasta v otnoshenii zdorov'ya [European Health Information Portal. Health behavior of school-age children] https://gateway.euro.who.int/ru/datasets/hbsc/ (Accessed: 04.05.2023). [in Russian]
3. Kalmakova Zh.A., Abdrahmanova Sh.Z., Adaeva A.A., Slazhneva T.I., Nazarova S.A., Raisova K.A., Shamgunova D.M., Sulejmanova N.A. «Faktory obraza zhizni shkol'nikov Kazakhstana, ikh fizicheskoe, psikhicheskoe zdorov'e i blagopoluchie»: natsional'nyi otchet ["Lifestyle factors of schoolchildren of Kazakhstan, their physical, mental health and well-being": national report]. Astana-Almaty, 2023 g.,120 p. [in Russian]
4. Nikolaeva A.A., Pavlova T.S. Zavisimost' molodezhi ot sotsial'nykh setei [Youth's dependence on social networks]. Obrazovatel'nye resursy i tekhnologii [Educational resources and technologies]. 2019. №4 (29). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/zavisimost-molodezhi-ot-sotsialnyh-setey. (Accessed: 04.05.2023). [in Russian]
5. Nikolaeva A.A., Pavlova T.S. Komp'yuternaya zavisimost' u detei i podrostkov [Computer addiction in children and adolescents]. Sotsiosfera [Sociosphere]. -2019. № 2. pp. 117-120. [in Russian]
6. Ob utverzhdenii natsional'nogo proekta «Kachestvennoe i dostupnoe zdravookhranenie dlya kazhdogo grazhdanina «Zdorovaya natsiya» na 2021-2025 gody. Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 12 oktyabrya 2021 goda № 725 [On the approval of the national project "High-quality and affordable healthcare for every citizen "Healthy Nation" for 2021-2025. Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated October 12, 2021 No. 725]. https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000725 (Accessed: 04.05.2023) [in Russian]
7. Holmogorova A.B., Gerasimova A.A. Psihologicheskie faktory problemnogo ispol'zovaniya Interneta u devushek podrostkovogo i yunosheskogo vozrasta [Psychological factors of problematic Internet use in adolescent girls and young women]. Konsul'tativnaya psikhologiya i psikhoterapiya [Counseling psychology and psychotherapy]. 2019. Т. 27. №3. pp. 138—155. doi: 10.17759/cpp.2019270309. [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 294
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Адаева А.А., Слажнева Т.И., Абдрахманова Ш.З., Каусова Г.К., Калмакова Ж.А. Қазақстанның қалалық және ауылдық жасөспірімдерінің әлеуметтік желілерді проблемалы пайдалануы және психологиялық әл-ауқаты // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 6 (Т.25). Б. 140-151. doi 10.34689/SH.2023.25.6.017Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ