АРТЕРИАЛДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯМЕН ҰШТАСҚАН ТЕРБЕЛІС АУРУЫНЫҢ КЛИНИКА-ФУНКЦИЯНАЛДЫҚ ЖӘНЕ НУТРИТИВТІ-МЕТАБОЛИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Кіріспе. Діріл ауруы өмір сапасының нашарлауында принципті маңызы бар, кәсіптік патология орталықтарында тұрақты бақылауды қажет етеді. Қазіргі уақытта ілеспе діріл ауруы бар науқастарды ерте диагностикалау, алдын алу және оңалту маңызды мәселе болып қала береді.
Мақсат. Кәсіби патологиялық диспансерде діріл әсер ету жағдайында артериялық гипертензиямен біріктірілген діріл ауруының фенотипінің ілеспе түрі бар науқастардың диагностикалық критерийлерін зерттеу.
Материалдар мен тәсілдер. Логикалық регрессия әдісі арқылы анықталған байланыспен клиникалық-функционалдық және тағамдық-метаболикалық көрсеткіштердің жүйеаралық корреляциялық талдауы жүргізілді. 431 адам тексерілді, оның ішінде: 104 адамда діріл ауруының I сатысы, 101 адамда діріл ауруымен біріктірілген артериалды гипертензиямен, 107 адам дірілмен байланыста емес I-II артериялық гипертензиямен және 119 адам дірілмен байланыста емес. сол кәсіпорын дірілмен байланыссыз. Оқу мерзімі 5 жыл болды. Субъектілер ілеспелі патологияның диагностикалық параметрлеріне ерекше назар аудара отырып, клиникалық, зертханалық және функционалдық зерттеулер кешенінен өтті. Критикалық маңыздылық деңгейі p=0,05.
Нәтижелер. Талдау барысында ілеспе ауру жағдайында діріл ауруының ағымы кәсіптік аурудың болжамына әсер ететіні анықталды. Біріктірілген діріл ауруынан айырмашылығы, ілеспелі жағдайдағы діріл ауруы тамақтану-метаболикалық күйі, клиникалық, функционалдық және зертханалық көрсеткіштері нашарлаған ауыр ағымымен сипатталады. Артериялық гипертензиямен біріктірілген вибрациялық аурудың фенотипі бар науқастарда мыс-мырыш супероксидті дисмутаза генінің полиморфты T/T Ala 16 Val (rs4880) нұсқасы 30% жағдайда анықталады, бұл 1,9 және 1,2 есе жоғары. бақылау және салыстыру топтарында сәйкесінше.
Қорытынды. Діріл ауруының ағымы және болжамды ерекшеліктері қатар жүретін аурулардың болуына, сондай-ақ дірілдің өндірістік факторының әсер ету қарқындылығы мен ұзақтығына байланысты. Вибрациялық ауру мен артериялық гипертензияның қосындысы жеке фенотип болып табылады және клиникалық, функционалдық және тағамдық-метаболикалық ерекшеліктерімен сипатталады. Алынған білімді артериалды гипертензиямен бірге діріл ауруын ерте диагностикалау және алдын алу алгоритмдерін әзірлеу үшін пайдалануға болады.
Алена М. Горбунова1, http://orcid.org/0000-0002-1593-3984
Оксана Н. Герасименко1, http://orcid.org/0000-0002-9742-0479,
Илья С. Шпагин2, http://orcid.org/0000-0002-3109-9811
Дмитрий А. Герасименко3, http://orcid.org/0000-0001-5694-2206
Елена А. Знахаренко1, http://orcid.org/0000-0001-6408-6622
Владимир Н. Максимов4, http://orcid.org/0000-0002-7165-4496
1 Ресей Федерациясы Денсаулық сақтау министрлігінің ФМБЖОО «Новосiбiр мемлекеттік медицина университеті», проф. Г.Д. Залесский атындағы факультетік терапия кафедрасы, Новосiбiр қ., Ресей Федерациясы;
2 Ресей Федерациясы Денсаулық сақтау министрлігінің ФМБЖОО «Новосiбiр мемлекеттік медицина университеті», госпитальдық терапия және медициналық оңалту кафедрасы кафедрасы, Новосiбiр қ., Ресей Федерациясы
3 НОМБДМ «№12 қалалық клиникалық ауруханасы», рентген бөлімшесі, Новосiбiр қ., Ресей Федерациясы
4 Ресей Федерациясы Денсаулық сақтау министрлігінің ФМБЖОО «Новосiбiр мемлекеттік медицина университеті», медициналық генетика және биология кафедрасы, Новосiбiр қ., Ресей Федерациясы
1. Абдиева Ю.А., Агзамова Г.С. Факторы риска возникновения и особенности течения ишемической болезни сердца и артериальной гипертензии у работников горнорудной промышленности // Травматология, ортопедия и реабилитация. 2022. № 1. С. 121-130.
2. Бабанов С.А. Цитокиновая регуляция и эндотелиальная дисфункция при сочетании вибрационной болезни и артериальной гипертензии // Терапевтический архив. 2021. Т. 96. №6. С. 693-698.
3. Берёза И.А., Амромина А.М., Шаихова Д.Р., Шастин А.С., Газимова В.Г., Астахова С.Г., Сутункова М.П. Полиморфизм Ala16Val гена супероксиддисмутазы 2 (SOD2) и факторы сердечно-сосудистого риска работников металлургического комбината // Гигиена и санитария. 2023. № 102(5). С. 457 461. https://doi.org/10.47470/0016-9900-2023-102-5-457-461. (Дата обращения: 15.03.2023)
4. Бойцов С. А. Коморбидная патология в клинической практике. Алгоритмы диагностики и лечения // Кардиоваскулярная терапия и профилактика. 2019. Т. 18, №1. С. 5-66.
5. Боклаженко Е.В. Дисбаланс состава лимфоцитов и цитокинового профиля как фактор риска развития вибрационной болезни // Анализ риска здоровью. 2022. №1. С. 140-145.
6. Васюк Ю.А., Шупенина Е.Ю., Нестерова Е.А., Голубкова Э.И., Несветов В.В. Возможности комбинации азилсартана медоксомила и хлорталидона: Можно ли бороться с артериальной гипертонией и ожирением одновременно? // Российский кардиологический журнал. 2017. 8 (148). С. 102–106. http://dx.doi.org/10.15829/1560-4071-2017-8-102-106 (Дата обращения: 01.08.2017)
7. Васюк Ю.А., Шупенина Е.Ю., Ющук Е.Н., Намазова Г.А. Современные фиксированные комбинации антигипертензивных препаратов в лечении артериальной гипертонии и ожирения: можно ли эффективно контролировать эту коморбидную патологию? // Российский кардиологический журнал. 2019. 24(9). С. 14–21. http://dx.doi.org/10.15829/1560-4071-2019-9-14-21 (Дата обращения: 29.05.2019)
8. Герасименко О. Н. Клинико-функциональная и молекулярная характеристика коморбидной патологии (вибрационная болезнь в сочетании с артериальной гипертензией) // Атеросклероз. 2022. Т. 18, № 1. С. 68 – 75.
9. Кулешова М.В., Панков В.А., Дьякович М.П. и др. Вибрационная болезнь у работников авиастроительного предприятия: факторы формирования, клинические проявления, социально-психологические особенности // Гигиена и санитария. 2018. Т. 97. № 10. С. 915–920. doi: 10.18821/0016-9900-2018-97-10-915-920
10. Малютина Н.Н., Болотова А.Ф., Еремеев Р.Б., Гильманов А.Ж., Соснин Д.Ю. Антиоксидантный статус крови у пациентов с вибрационной болезнью // Медицина труда и промышленная экология. 2019. № 59 (12). http://dx.doi.org/10.31089/1026-9428-2019-59-12-978-982
11. Рахманова О.В. Выраженность оксидативного, нитрозативного и карбонильного стрессов у пациентов разного возраста, страдающих артериальной гипертонией // Здоровье и образование в 21 веке. 2018. Т. 20. № 5. С. 25-29. http://dx.doi.org/10.26787/nydha-2226-7425-2018-20-5-25-29 (Дата обращения: 25.05.2023)
12. Смирнова Е.Л., Потеряева Е.Л., Никифорова Н.Г. Индивидуальные особенности перекисного окисления липидов и антиоксидантной защиты у лиц с вибрационной болезнью в послеконтакном периоде // Медицина труда и промышленная экология. 2018. № 8. С. 36–40.
13. Третьяков С.В. Состояние сердечно-сосудистой системы при действии вибрации (клинические и патогенетические аспекты) // Международный научно-исследовательский журнал. 2023. № 9 (135). С. 1-20. DOI: https://doi.org/10.23670/IRJ.2023.135.381 (Дата обращения: 07.07.2023)
14. Хоменко А.О., Якшина Н.В., Мушников В.С., Ильин С.М., Самарская Н.А., Чекмарева М.А. Влияние виброакустических факторов на безопасность и здоровье работников промышленных предприятий // Экономика труда. 2022. Том 9. № 12. С. 2175–2196. doi: 10.18334/et.9.12.116410
15. Чеботарёв А.Г. Состояние условий труда и профессиональной заболеваемости работников горнодобывающих предприятий // Горная промышленность. 2018. №1 (137). С. 92–95. doi: 10.30686/1609-9192-2018-1-137-92-95
16. Чистова Н.П., Маснавиева Л.Б., Кудаева И.В. Вибрационная болезнь: дозостажевые характеристики и особенности клинической картины при воздействии локальной вибрации и сочетанном воздействии локальной и общей вибрации // Здоровье населения и среда обитания. 2021. Т. 29. № 12. С. 30–35. doi: https://doi.org/10.35627/2219-5238/2021 (Дата обращения: 26.07.2021)
17. Чумакова Г.А., Кузнецова Т.Ю., Дружилов М.А., Веселовская Н.Г. Висцеральное ожирение как глобальный фактор сердечнососудистого риска. // Российский кардиологический журнал. 2018. Т.17. №5. С.7-14. doi: 10.15829/1560-4071-2018-5-7-14
18. Шилов А.М., Князева Л.В. Дефицит калия и магния как фактор риска развития сердечно–сосудистых заболеваний // Русский медицинский журнал. 2013. № 5. С. 278.
19. Шупенина Е.Ю., Ющук Е.Н., Васюк Ю.А., Юренева С.В., Дубровина А.В. Опыт применения сибутрамина у пациентов с ожирением и контролируемой артериальной гипертонией // Ожирение и метаболизм. 2019. Т.16. №2. С.42-48. doi: https://doi.org/10.14341/omet9789
20. Ямщикова А.В., Флейшман А.Н., Гидаятова М.О. Коморбидные состояния у больных вибрационной болезнью // Гигиена и санитария. 2019. Т. 98. № 7. С. 718–722.
21. Ямщикова А.В., Флейшман А.Н., Гидаятова М.О., Кунгурова А.А. Показатели взаимосвязи вариабельности ритма сердца с уровнями гликемии и холестерина при вибрационной патологии // Медицина труда и промышленная экология. 2019. 59(6). С.1-5.
22. Ямщикова А.В., Флейшман А.Н., Шумейко Н.И., Гидаятова Н.О. Оценка микроциркуляторных и метаболических нарушений у больных вибрационной болезнью // Сибирский медицинский журнал (Иркутск). 2017. Т. 149. № 2. С. 27–30.
23. Ali K., Sharma G., Raza N., Mufti A. Potential risk of developing peripheral neuropathy in heavy motor driving: Across-sectional study // J Clin Diagnostic Res. 2020. 14(11):CC15–CC20. doi: 10.7860/JCDR/2020/46386.14276
24. Elijovich F., Weinberger M.H., Anderson C.A. et al. Salt Sensitivity of Blood Pressure: A Scientific Statement From the American Heart Association // Hypertension 2016; 68:e7.
25. Kurtz T.W., DiCarlo S.E., Pravenec M., Morris R.C. The American Heart Association Scientific Statement on salt sensitivity of blood pressure: Prompting consideration of alternative conceptual frameworks for the pathogenesis of salt sensitivity? // J Hypertens. 2017. 35:2214
26. Leiderman I.N., Gritsan A.I., Zabolotskii I.B., Lomidze S.V., Mazurok V.A., Nekhaev I.V., Nikolaenko E.M., Nikolenko A.V., Poliakov I.V., Sytov A.V., Iaroshetskii A.I. Perioperative nutritional support. Clinical guidelines // Bulletin of Intensive Care named after A.I. Saltanov. 2018. № 3: 5-21. https://doi.org/10.21320/1818-474X-2018-3-5-21 (Дата обращения: 25.05.2023)
27. Tekavec E., Löfqvist L., Larsson A. et al. Adverse health manifestations in the hands of vibration exposed carpenters – a cross sectional study // J Occup Med Toxicol. 2021. 16(1):16. doi: 10.1186/s12995-021-00305
References: [1-22]
1. Abdieva Yu.A., Agzamova G.S. Faktory riska vozniknoveniya i osobennosti techeniya ishemicheskoi bolezni serdtsa i arterial'noi gipertenzii u rabotnikov gornorudnoi promyshlennosti [Risk factors for the occurrence and characteristics of the course of coronary heart disease and arterial hypertension among workers in the mining industry]. Travmatologiya, ortopediya i reabilitatsiya. [Traumatology, Orthopedics and Rehabilitation]. 2022. N.1. P. 121-130. [in Russian]
2. Babanov S.A. Tsitokinovaya regulyatsiya i endotelial'naya disfunktsiya pri sochetanii vibratsionnoi bolezni i arterial'noi gipertenzii [Cytokine regulation and endothelial dysfunction in a combination of vibration disease and arterial hypertension]. Terapevticheskii arkhiv. [Therapeutic Archive]. 2021. T. 96. N. VI. pp. 693-698. [in Russian]
3. Bereza I.A., Amromina A.M., Shaikhova D.R., Shastin A.S., Gazimova V.G., Astakhova S.G., Sutunkova M.P. Polimorfizm Ala16Val gena superoksiddismutazy 2 (SOD2) i faktory serdechno-sosudistogo riska rabotnikov metallurgicheskogo kombinata [Ala16Val polymorphism of the superoxide dismutase 2 (SOD2) gene and cardiovascular risk factors for metallurgical plant workers]. Gigiena i sanitariya. [Hygiene and Sanitation]. 2023. N. 102(5). pp. 457 461. https://doi.org/10.47470/0016-9900-2023-102-5-457-461. (accessed: 15.03.2023) [in Russian]
4. Boytsov S.A. Komorbidnaya patologiya v klinicheskoi praktike. Algoritmy diagnostiki i lecheniya [Comorbid pathology in clinical practice. Algorithms for diagnosis and treatment]. Kardiovaskulyarnaya terapiya i profilaktika. [Cardiovascular therapy and prevention]. 2019. Vol. pp. 5-66. [in Russian]
5. Boklazhenko E.V. Disbalans sostava limfotsitov i tsitokinovogo profilya kak faktor riska razvitiya vibratsionnoi bolezni [Imbalance of lymphocyte composition and cytokine profile as a risk factor for the development of vibration disease]. Analiz riska zdorov'yu [Health Risk Analysis]. 2022. N. 1; pp. 140-145. [in Russian]
6. Vasyuk Yu.A., Shupenina E.Yu., Nesterova E.A., Golubkova E.I., Nesvetov V.V. Vozmozhnosti kombinatsii azilsartana medoksomila i khlortalidona: Mozhno li borot'sya s arterial'noi gipertoniei i ozhireniem odnovremenno? [Possibilities of the combination of azilsartan medoxomil and chlorthalidone: Is it possible to fight arterial hypertension and obesity at the same time?]. Rossiiskii kardiologicheskii zhurnal. [Russian Journal of Cardiology]. 2017. 8 (148). pp. http://dx.doi.org/10.15829/1560-4071-2017-8-102-106 (accessed: 01.08.2017) [in Russian]
7. Vasyuk Yu.A., Shupenina E.Yu., Yushchuk E.N., Namazova G.A. Sovremennye fiksirovannye kombinatsii antigipertenzivnykh preparatov v lechenii arterial'noi gipertonii i ozhireniya: mozhno li effektivno kontrolirovat' etu komorbidnuyu patologiyu? [Modern fixed combinations of antihypertensive drugs in the treatment of arterial hypertension and obesity: is it possible to effectively control this comorbid pathology?]. Rossiiskii kardiologicheskii zhurnal [Russian Cardiology Journal]. 2019. 24(9). pp. 14-21. http://dx.doi.org/10.15829/1560-4071-2019-9-14-21 (accessed: 29.05.2019) [in Russian]
8. Gerasimenko O. N. Kliniko-funktsional'naya i molekulyarnaya kharakteristika komorbidnoi patologii (vibratsionnaya bolezn' v sochetanii s arterial'noi gipertenziei) [Clinical, functional and molecular characteristics of comorbid pathology (vibration disease in combination with arterial hypertension)]. Ateroskleroz [Atherosclerosis]. 2022. T. 18, N. 1. P. 68-75. [in Russian]
9. Kuleshova M.V., Pankov V.A., Dyakovich M.P. Vibratsionnaya bolezn' u rabotnikov aviastroitel'nogo predpriyatiya: faktory formirovaniya, klinicheskie proyavleniya, sotsial'no-psikhologicheskie osobennosti [Vibration disease among aircraft manufacturing enterprise workers: formation factors, clinical manifestations, socio-psychological features]. Gigiena i sanitariya [Hygiene and Sanitation]. 2018. T. 97. No. 10. pp. 915–920. doi: 10.18821/0016-9900-2018-97-10-915-920 [in Russian]
10. Malyutina N.N., Bolotova A.F., Eremeev R.B., Gilmanov A.Zh., Sosnin D.Yu. Antioksidantnyi status krovi u patsientov s vibratsionnoi bolezn'yu [Antioxidant blood status in patients with vibration disease]. Meditsina truda i promyshlennaya ekologiya [Occupational medicine and industrial ecology]. 2019. No. 59 (12). http://dx.doi.org/10.31089/1026-9428-2019-59-12-978-982 [in Russian]
11. Rakhmanova O.V. Vyrazhennost' oksidativnogo, nitrozativnogo i karbonil'nogo stressov u patsientov raznogo vozrasta, stradayushchikh arterial'noi gipertoniei [The severity of oxidative, nitrosative and carbonyl stress in patients of different ages suffering from arterial hypertension]. Zdorov'e i obrazovanie v 21 veke [Health and Education in the 21st Century]. 2018. T. 20. N. 5. P. 25-29. http://dx.doi.org/10.26787/nydha-2226-7425-2018 (accessed: 25.05.2023) [in Russian]
12. Smirnova E.L., Poteryayeva E.L., Nikiforova N.G. Individual'nye osobennosti perekisnogo okisleniya lipidov i antioksidantnoi zashchity u lits s vibratsionnoi bolezn'yu v poslekontaknom periode [Individual characteristics of lipid peroxidation and antioxidant protection in persons with vibration disease in the post-contact period]. Meditsina truda i promyshlennaya ekologiya [Occupational Medicine and Industrial Ecology]. 2018. No. 8. pp. [in Russian]
13. Tretyakov S.V. Sostoyanie serdechno-sosudistoi sistemy pri deistvii vibratsii (klinicheskie i patogeneticheskie aspekty) [State of the cardiovascular system under the influence of vibration (clinical and pathogenetic aspects)]. Mezhdunarodnyi nauchno-issledovatel'skii zhurnal [International Research Journal]. 2023. N. 9 (135). pp. 1-20. DOI: https://doi.org/10.23670/IRJ.2023.135.381 (accessed: 07.07.2023) [in Russian]
14. Khomenko A.O., Yakshina N.V., Mushnikov V.S., Ilyin S.M., Samarskaya N.A., Chekmareva M.A. Vliyanie vibroakusticheskikh faktorov na bezopasnost' i zdorov'e rabotnikov promyshlennykh predpriyatii [The influence of vibroacoustic factors on the safety and health of workers at industrial enterprises]. Ekonomika truda [Labor Economics]. 2022. Vol. doi: 10.18334/et.9.12.116410 [in Russian]
15. Chebotarev A.G. Sostoyanie uslovii truda i professional'noi zabolevaemosti rabotnikov gornodobyvayushchikh predpriyatii [The state of working conditions and occupational morbidity among workers at mining enterprises]. Gornaya promyshlennost' [Mining industry]. 2018. N. 1 (137). pp. doi: 10.30686/1609-9192-2018-1-137-92-95 [in Russian]
16. Chistova N.P., Masnavieva L.B., Kudaeva I.V. Vibratsionnaya bolezn': dozostazhevye kharakteristiki i osobennosti klinicheskoi kartiny pri vozdeistvii lokal'noi vibratsii i sochetannom vozdeistvii lokal'noi i obshchei vibratsii [Vibration disease: dose-related characteristics and features of the clinical picture under the influence of local vibration and the combined effects of local and general vibration]. Zdorov'e naseleniya i sreda obitaniya [Population health and habitat]. 2021. T. 29. N. 12. P. 30–35. doi: https://doi.org/10.35627/2219-5238/2021-29-12-30-35 (accessed: 26.07.2021) [in Russian]
17. Chumakova G.A., Kuznetsova T.Yu., Druzhilov M.A., Veselovskaya N.G. Vistseral'noe ozhirenie kak global'nyi faktor serdechnososudistogo riska [Obesitas viscerum sicut factor periculi cardiovascularis globalis]. Rossiiskii kardiologicheskii zhurnal [Russian Journal of Cardiology]. 2018. T.17. No. 5. P.7-14. doi: 10.15829/1560-4071-2018-5-7-14 [in Russian]
18. Shilov A.M., Knyazeva L.V. Defitsit kaliya i magniya kak faktor riska razvitiya serdechno–sosudistykh zabolevanii [Potassium and magnesium deficiency as a risk factor for the development of cardiovascular diseases]. Russkii meditsinskii zhurnal [Russian Medical Journal]. 2013. N. 5. P. CCLXXVIII. [in Russian]
19. Shupenina E.Yu., Yushchuk E.N., Vasyuk Yu.A., Yureneva S.V., Dubrovina A.V. Opyt primeneniya sibutramina u patsientov s ozhireniem i kontroliruemoi arterial'noi gipertoniei [Experience with the use of sibutramine in patients with obesity and controlled arterial hypertension]. Ozhirenie i metabolizm. [Obesity and Metabolism]. 2019. T.16. N. II. P.42-48. doi: https://doi.org/10.14341/omet9789 [in Russian]
20. Yamshchikova A.V., Fleishman A.N., Gidayatova M.O. Komorbidnye sostoyaniya u bol'nykh vibratsionnoi bolezn'yu [Comorbid conditions in patients with vibration disease]. Gigiena i sanitariya [Hygiene and sanitation]. 2019. T. 98. No. 7. pp. 718-722 [in Russian]
21. Yamshchikova A.V., Fleishman A.N., Gidayatova M.O., Kungurova A.A. Pokazateli vzaimosvyazi variabel'nosti ritma serdtsa s urovnyami glikemii i kholesterina pri vibratsionnoi patologii [Indicatores relationis inter variabilitatem cordi et glycemici et cholesteroli gradus in pathologia vibrationis]. Meditsina truda i promyshlennaya ekologiya [Labor medicine and industrial ecology]. 2019. 59 (6). P.1-5. [in Russian]
22. Yamshchikova A.V., Fleishman A.N., Shumeiko N.I., Gidayatova N.O. Otsenka mikrotsirkulyatornykh i metabolicheskikh narushenii u bol'nykh vibratsionnoi bolezn'yu. [Assessment of microcirculatory and metabolic disorders in patients with vibration disease]. Sibirskii meditsinskii zhurnal (Irkutsk). [Siberian Medical Journal (Irkutsk)]. 2017. T. 149. N. 2. P. 27–30. [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 46
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Горбунова А.М., Герасименко О.Н., Шпагин И.С., Герасименко Д.А., Знахаренко Е.А., Максимов В.Н. Артериалды гипертензиямен ұштасқан тербеліс ауруының клиника-функцияналдық және нутритивті-метаболикалық аспектілері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 6 (Т.25). Б. 37-44. doi 10.34689/SH.2023.25.6.007Ұқсас жариялымдар:
РАДИОЛОГИЯДА ЖАЛПЫ ТРУНКУС АРТЕРИОЗЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
МЕХАНИКАЛЫҚ САРҒАЮ ОПЕРАЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ КОАГУЛОПАТИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ АЛДЫН АЛУ ӘДІСІ
ТҮЙІРШІКТЕЛГЕН ІРІҢДІ ЖАРАЛАРДЫ АУТОТЕРІЖАМАУМЕН ЕМДЕУДІҢ ОҢТАЙЛАНДЫРУ НӘТИЖЕЛЕРІ
ЖУАН ІШЕК ПЕН АНОРЕКТАЛДЫ АЙМАҚҚА ОПЕРАЦИЯ ЖАСАҒАН БАЛАЛАРДЫ РЕАБИЛИТАЦИЯЛАУ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ 2013-2022 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ӨМІРІНІҢ БІРІНШІ ЖЫЛЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ