ЕГДЕ ЖАСТАҒЫ ТОПТАРДАҒЫ ӘЙЕЛДЕРГЕ ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Кіріспе. Менопауза - бұл әйел өмірінің репродуктивтік кезеңінен репродуктивті емес кезеңге ауысуымен, әрі қарай қартаю кезеңінің басталуымен сипатталатын үрдіс болып табылады. Осы кезеңде әйел денесіне теріс әсер ететін физиологиялық өзгерістер орын алады. Бұл өмір сапасының төмендеуіне және сау қартаю ықтималдығының болмауына әкеледі. Егде жастағы халықтың денсаулығын қорғау көптеген елдердің денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау жүйелерінің негізгі қызметтері болып саналады.
Мақаласының мақсаты менопаузалық жастағы әйелдердің денсаулық жағдайының ерекшеліктері және олардың денсаулығын сақтау бойынша өткізілетін іс-шаралар туралы мәліметтерді талқылау болып табылады.
Іздеу стратегиясы. Біз соңғы 10 жылдағы (2013-2023 жж.) Scopus, PubMed, Google Scholar, Web of Science, e-library ғылыми дерекқорларынан ашық қолжетімді дереккөздерге аналитикалық шолу жасадық. Іздеу үшін "әйелдер денсаулығы", "менопауза", "скрининг", "алдын алу", "медициналық көмек" сияқты кілт сөздері пайдаланылды. Әдебиеттерді шолуға енгізілген басылымдар орыс және ағылшын тілдеріндегі толық мәтінді мақалалар болды. Барлығы 312 мақала талданып, оның ішінде зерттеу мақсаттары мен қосу критерийлері 82 мақала сәйкес келді.
Нәтижелер. Бұл әдеби шолуда егде жастағы әйелдердің денсаулық жағдайының ерекшеліктері және перименопауза кезеңінде пайда болатын жағдайлар мен ауруларды алдын алу, ерте диагностикалау мәселелері қарастырылады. Сонымен қатар қатерлі ісіктерге, жүрек-қан тамырлары ауруларына, остеопорозға скрининг жасау шараларына және менопаузаға байланысты бұзылуларды диагностикалауға ерекше назар аударылады. Көптеген елдерде егде жастағы әйелдердің денсаулығын сақтау және өмір сүру сапасын жақсарту үшін әр түрлі бағдарламалар мен стратегиялар әзірленіп жатқаны анықталды. Бірақ бұған қарамастан, оларға медициналық көмек көрсетуде, профилактикалық скринингтер туралы халықтың хабардарлығының төмендігінде, менопаузадағы әйелдердің психологиялық мәртебесін түсінбеуде бірқатар мәселелер бар екендігі анықталды.
Қорытынды. Жүргізілген әдеби шолу негізінде егде жастағы халықтың өмір сүру сапасын жақсарту және қартаю ауруларының қаупін азайту жөніндегі іс-шараларды өткізудің негізгі міндеті медициналық, әлеуметтік және психологиялық мәселелерді шешуге бағытталған ағартушылық, профилактикалық, скринингтік және емдеу жұмыстарының үйлесімі болып табылатыны анықталды.
Bayan I. Imasheva1, https://orcid.org/0000-0003-2261-4428
Maksut A. Kamaliev1, https://orcid.org/0000-0001-9947-5417
Vyacheslav N. Lokshin2, https://orcid.org/0000-0002-4792-5380
Marina V. Kiseleva3, https://orcid.org/0000-0001-8464-1726
Mayrash A. Baymuratova1, https://orcid.org/0000-0003-0219-7874
Alma-Gul R. Ryskulova1, https://orcid.org/0000-0003-4768-4799
Aizhan D. Turekhanova4, https://orcid.org/0000-0001-6040-4187
1 Kazakhstan Medical University "Higher School of Public Health", Almaty, Republic of Kazakhstan;
2 MCCR "Persona", Almaty, Republic of Kazakhstan;
3 Medical Radiological Research Center named after A.F. Tsyba is a branch of the FSBI "NMIC of Radiology" of the Ministry of Health of Russia, Kaluga Region, Obninsk, Russian Federation;
4 Kazakh National University named after Al-Farabi, Almaty, Republic of Kazakhstan.
1. Балмагамбетова Ф.К., Нургалиева Р.Е., Тухватшин Р.Р., Жексенова А.Н., Калдыбаева А.Т., Аманжолқызы А., Булекова З.С. Современные аспекты эпидемиологии рака молочной железы: обзор литературы // West Kazakhstan Medical Journal. 2020. 62(2). С.125–133.
2. Бегахмедов Ш. П., Надирова Л.Ш., Никифорова А.Б., Лапочкина Н.П. Факторы риска развития рака молочной железы // Материалы III Всероссийской образовательно-научной конференции студентов и молодых ученых с международным участием в рамках XIII областного фестиваля "Молодые ученые", Иваново, 10–14 апреля 2017. Т.1. С. 262-263.
3. Бокаева М.И., Жабагин К.Т., Семенова Ю.М., Даулетьярова М.А., Юровская О.А., Кумаров Г.К., Руслан А.Н., Омирбаева А.С., Мур М.А. Заболеваемость и смертность от рака эндометрия в Республики Казахстан за 5 летний период (с 2012 по 2016гг) // Наука и Здравоохранение. 2018. 2(20). С. 67-77.
4. Важенин А.В., Ворошина Н.В., Доможирова А.С. Организационные аспекты с появлением диагностики злокачественных новообразований визуальных проявлений в сельском муниципальном районе // Вестник российской академии медицинских наук vramn. 2020. 75(3). С. 234–239. doi:10.15690/vramn1322
5. Глобальная стратегия и план действий по проблеме старения и здоровья на 2016-2020 гг. // Женева: Всемирная Организация Здравоохранения. 2016. WHA69.3. С.6. URL: https://whodc.mednet.ru/ru/osnovnye-publikaczii/zdorove-licz-starshego-vozrasta/2741.html (дата обращения: 20.03.2023).
6. Государственная программа развития здравоохранения Республики Казахстан на 2020-2025 годы // Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 декабря 2019 года № 982. URL: https://primeminister.kz/ru/gosprogrammy/gosudarstvennaya-programma-razvitiya-zdravoohraneniya-respubliki-kazahstan-na-2020-2025-gody-9112319 (дата обращения: 20.03.2023)
7. Мустафина Г.Г. Практика ведения пациенток, страдающих климактерическим синдромом (результаты наблюдательного, многоцентрового исследования «LADY» в Республике Казахстан) // J. Med. 2014. 147(9). С. 1–9.
8. Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 30.10.2020 года № ҚР ДСМ-174/2020. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 2 ноября 2020 года №21572 // Об утверждении целевых групп лиц, подлежащих скрининговым исследованиям, а также правил, объема и периодичности проведения данных исследований. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021572 (дата обращения: 24.03.2023).
9. Протасова А.Э., Солнцева И.А., Вандеева Е.Н. Кровотечение из половых путей на фоне менопаузальной гормональной терапии. Всегда ли это рак эндометрия? Как выбрать правильную тактику обследования и ведения пациентов? // Гинекология. 2020. 22(5). С. 37–43.
10. Рахимова М.Н., Уразаева С.Т., Бегалин Т.В. Эпидемиология рака молочной железы в странах СНГ и Республике Казахстан (литературный обзор) // West Kazakhstan Med. J. 2019. 1(61). С. 46–55.
11. Руководство по ранней диагностике рака (Guide to cancer early diagnosis). Женева: Всемирная организация здравоохранения, 2018. С. 38. ISBN 978-92-4-451194-7. URL: https://apps.who.int/iris/handle/10665/272264 (дата обращения 09.03.2023).
12. Сидоренко А.В. Политика активного, здорового и достойного долголетия для Казахстана. 2020. C.60. URL: https://www.google.com/search? (дата обращения: 17.04.2023).
13. Чертищева И.Л., Ли В.Е., Масадыков А.С., Шалгумбаева Г.М., Сайдуалиев Д.Н, Бекежан А.Б. Заболеваемость и смертность от рака молочной железы в Казахстане за 2015-2019 годы // Наука и Здравоохранение. 2021. 2(23). С.148-154. doi: 10.34689/SH.2021.23.2.016
14. Aloufi B., Hassanien N.S. The association of menopausal symptoms and social support among saudi women at primary health care Centers in Taif, Saudi Arabia // Cureus. 2022. 14(6). P.122-126.
15. Arnett D. K., Blumenthal R.S., Albert M.A. et al. ACC/AHA Guideline on the primary prevention of cardiovascular disease // Circulation. 2019. 140(11). P.596–646. doi: 10.1161/CIR.0000000000000678
16. Avis N. E., Crawford S.L., Bromberger J., Everson-Rose S. Duration of menopausal vasomotor symptoms over the menopause transition // JAMA Intern. Med. 2015. 175(4). P. 531–539. doi: 10.1001/jamainternmed.2014.8063
17. Barkoot S., Saeed A., AlMetrek M., AlShahrani S., Al Homedi H. et al. The quality of life of and social determinants affecting menopausal women in Aseer’s Healthy Cities in Saudi Arabia: a cross-sectional study // Cureus. 2022. 14(11). P.931-942. doi:10.7759/cureus.31942
18. Bhatla N., Aoki D., Sharma D.N., Sankaranarayanan R. Cancer of the cervix uteri: 2021 update // Int. J. Gynaecol. Obstet. 2021. 155(1). P. 28–44. doi: 10.1002/ijgo.13865.
19. Bruni L., Saura-Lázaro A., Montoliu A., Brotons M., et al. HPV vaccination introduction worldwide and WHO and UNICEF estimates of national HPV immunization coverage 2010–2019 // Prev. Med. 2021. Т. 144.P. 1063-1099. doi: 10.1016/j.ypmed.2020.106399
20. Bui O.T., Tran H.T., Dao T.V., et al. Menstrual and reproductive factors in association with breast cancer risk in vietnamese women: a case-control study // Cancer Control J. Moffitt Cancer Cent. 2022. Т. 29. P. 1073-1082. doi: 10.1177/10732748221140206
21. Bustami M., Matalka K.Z., Elyyan Y.S., et al. Age of natural menopause among jordanian women and factors related to premature and early menopause // Risk Manag. Healthc. Policy. 2021. Т. 14. P. 199–207. doi:10.2147/RMHP.S289851
22. Cappola A.R., Shoback D.M. Osteoporosis therapy in postmenopausal women with high risk of fracture // JAMA. 2016. 316(7). P. 715. doi: 10.1001/jama.2016.11032
23. Catherine Cansino. The role of transvaginal ultrasonography in evaluating the endometrium of women with postmenopausal bleeding // Committee Opinion. 2018. №734. https://www.acog.org/en/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2018/05/the-role-of-transvaginal-ultrasonography-in-evaluating-the-endometrium-of-women-with-postmenopausal-bleeding (дата обращения: 23.03.2023).
24. Carmel S. Health and well-being in late life: Gender differences worldwide // Front. Med. 2019. Т. 6. P. 218. doi: 10.3389/fmed.2019.00218
25. Chyke Doubeni. Screening for colorectal cancer: strategies in patients at average risk // CMAJ. 2020. 188(5). P.340. URL: https://www.uptodate.com/contents/screening-for-colorectal-cancer-strategies-in patient sat average risk (дата обращения: 23.03.2023).
26. Cinar D., Tas D. Cancer in the elderly // North. Clin. Istanb. 2015. 2(1). P. 73. doi: 10.14744/nci.2015.72691.
27. Conant E. F., Barlow W.E., Herschorn S.D., Weaver D.L., et al. Association of digital breast tomosynthesis vs digital mammography with cancer detection and recall rates by age and breast density // JAMA Oncol. 2019. 5(5). P. 635–642. doi: 10.1001/jamaoncol.2018.7078
28. Concin N., Matias-Guiu X., Vergote I., Cibula D., et al. ESGO/ESTRO/ESP guidelines for the management of patients with endometrial carcinoma // Int. J. Gynecol. Cancer. 2021. 31(1). P.35 doi: 10.1136/ijgc-2020-002230
29. Dixon A. The United Nations Decade of Healthy Ageing requires concerted global action // Nat. Aging. 2021. 1(1). P. 2–2. doi: 10.1038/s43587-020-00011-5
30. Fendrick A.M., Fisher D.A., Saoud L., Karlitz J.J., Limburg P.J. Impact of patient adherence to stool-based colorectal cancer screening and colonoscopy following a positive test on clinical outcomes // Cancer Prev. Res. Phila. Pa. 2021. 14(9). P. 845–850. doi: 10.1158/1940-6207.CAPR-21-0075
31. Fontham E.T., Wolf A.M., Church T.R., Etzioni R., Flowers C.R. Cervical cancer screening for individuals at average risk: 2020 guideline update from the American Cancer Society // CA. Cancer J. Clin. 2020. 70(5). P. 321–346. doi10.3322/caac.21628
32. Gambacciani M., Levancini M. Management of postmenopausal osteoporosis and the prevention of fractures // Panminerva Med. 2014. 56(2). P. 115–131.
33. Gentry-Maharaj A., Karpinskyj C. Current and future approaches to screening for endometrial cancer // Best Pract. Res. Clin. Obstet. Gynaecol. 2020. 65. P. 79–97.doi: 10.1016/j.bpobgyn.2019.12.006
34. Giaquinto A.N., Sung H., Miller K.D., Kramer J.L., Newman L.A. Breast cancer statistics 2022 // CA. Cancer J. Clin. 2022. 72(6). P. 524–541.doi: 10.3322/caac.21754
35. Ginsburg O., Yip C.H., Brooks A., Cabanes A., Caleffi M., et al. Breast cancer early detection: a phased approach to implementation // Cancer. 2020. 126. P. 2379–2393.doi: 10.1002/cncr.32887
36. Global strategy to accelerate the elimination of cervical cancer as a public health problem // Geneva: World Health Organization. 2020. P. 56. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO ISBN 978-92-4-001410-7. URL: https://www.who.int/publications-detail-redirect/9789240014107 (дата обращения: 21.03.2023).
37. Golaszewski N.M., LaCroix A.Z., Godino J.G., Manson J.N., et al. Evaluation of social isolation, loneliness, and cardiovascular disease among older women in the US // JAMA Netw. Open. 2022. 5(2). P.2146-2461. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2021.46461
38. Gunter J. Genitourinary Syndrome of Menopause and the False Promise of Vaginal Laser Therapy // JAMA Netw. Open. 2023. 6(2). P.2255-2706. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2022.55706
39. Harris K., Zagar C.A., Lawrence K.V. Osteoporosis: common questions and answers // Am. Fam. Physician. 2023. 107(3). P. 238–246.
40. Kamal N.N., Seedhom A.E. Quality of life among postmenopausal women in rural Minia, Egypt // East. Mediterr. Health J. Rev. Sante Mediterr. Orient. 2017. 23(8). P. 527–533.
41. Karsa L., Arbyn M., De Vuyst H., Dillner J., et al. European guidelines for quality assurance in cervical cancer screening. Summary of the supplements on HPV screening and vaccination // Papillomavirus Res. 2015. 1. P. 22–31.doi: 10.1016/j.pvr.2015.06.006
42. Khan S.J., Kapoor E., Faubion S.S., Kling J.M. Vasomotor symptoms during menopause: a practical guide on current treatments and future perspectives // Int. J. Womens Health. 2023. 15. P. 273–287. doi: 10.2147/IJWH.S365808
43. Kim S., Kim S.M., Kim D.S., Hong D.S., Seo J.S. Level of psychological and somatic symptoms predict perimenopausal syndrome severity better than obstetric and psychiatric history do among korean women // Psychiatry Investig. 2023. 20(1). P. 18. doi: 10.30773/pi.2022.0249
44. Knudsen A.B., Rutter C.M., Peterse E.F., Lietz A.P., Seguin C.L. Colorectal cancer screening: an updated modeling study for the US preventive services task force // JAMA. 2021. 325(19). P. 1998–2011. doi: 10.1001/jama.2021.5746
45. Konz N., Buda M., Gu H., Saha A., et al. A competition, benchmark, code, and data for using artificial intelligence to detect lesions in digital breast tomosynthesis // JAMA Netw. Open. 2023. 6(2). P. 2305-2324. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2023.0524
46. Krychman M., Graham S., Bernick B., et al. The Women’s EMPOWER Survey: women’s knowledge and awareness of treatment options for vulvar and vaginal atrophy remains inadequate // J. Sex. Med. 2017. 14(3). P. 425–433. doi: 10.1016/j.jsxm.2017.01.011
47. LeBoff M.S., Greenspan S.L., Insogna K.L., Saag K.G., Singer A.J., Siris E.S. The clinician’s guide to prevention and treatment of osteoporosis // Osteoporos. Int. 2022. 33(10). P. 2049–2102. doi: 10.1007/s00198-021-05900-y
48. Li H., Sun X., Miller E., Wang Q., Tao P., et al. BMI, reproductive factors, and breast cancer molecular subtypes: a case-control study and meta-analysis // J. Epidemiol. 2016. 27(4). P. 143–151. doi: 10.1016/j.je.2016.05.002
49. Lin M.Y., Dobrotwir A., McNally O., Abu-Rustum N., Narayan K. Role of imaging in the routine management of endometrial cancer // Int. J. Gynecol. Obstet. 2018. 143(S2). P.109–117. doi: 10.1002/ijgo.12618
50. Martelli M., Zingaretti L., Salvio G., Bracci M., Santarelli L. Influence of work on andropause and menopause: a systematic review // Int. J. Environ. Res. Public. Health. 2021. 18(19). P. 10074. doi: 10.3390/ijerph181910074
51. Maver P.J., Poljak M. Primary HPV-based cervical cancer screening in Europe: implementation status, challenges, and future plans // Clin. Microbiol. Infect. 2020. 26(5). P. 579–583. doi: 10.1016/j.cmi.2019.09.006
52. Momberg M., Botha M., Van der Merwe F., Moodley J. Women’s experiences with cervical cancer screening in a colposcopy referral clinic in Cape Town, South Africa: a qualitative analysis // BMJ Open. 2017. 7(2). P.139-144. doi: 10.1136/bmjopen-2016-013914
53. Nappi R.E., de Melo N.R., Martino M., Celis-González C., Villaseca P., Röhrich S., Palacios S. Vaginal Health: Insights, Views & Attitudes (VIVA-LATAM): results from a survey in Latin America // Climacteric J. Int. Menopause Soc. 2018. 21(4). P. 397–403. doi: 10.1080/13697137.2018.1461826
54. Nappi R.E., Martini E., Cucinella L., Martella S., Tiranini L., et al. Addressing vulvovaginal atrophy (VVA)/Genitourinary syndrome of enopause (GSM) for healthy aging in women // Front. Endocrinol. 2019. 10. P.561. doi: 10.3389/fendo.2019.00561
55. Osei E.A., Appiah S., Oti-Boadi E., Hammond D., Awuah D., et al. Experiences of women awaiting cervical cancer screening results from selected hospitals in Accra, Ghana // BMC Public Health. 2022. 22. P. 1467. doi: 10.1186/s12889-022-13874-7
56. Palacios S. Assessing symptomatic vulvar, vaginal, and lower urinary tract atrophy // Climacteric. 2019. 22(4). P. 348–351. doi: 10.1080/13697137.2018.1446930
57. Palma F., Xholli A., Cagnacci A. The most bothersome symptom of vaginal atrophy: evidence from the observational AGATA study // Maturitas. 2018. 108. P.18–23. doi: 10.1016/j.maturitas.2017.11.007
58. Pertyńska-Marczewska M., Pertyński T. Postmenopausal women in gynecological care // Przegla̜d Menopauzalny Menopause Rev. 2021. 20(2). P. 88–98. doi: 10.5114/pm.2021.107103
59. Pearlman M., Jeudy M., Chelmow D. Breast cancer risk assessment and screening in average risk women // ACOG Committee on practice bulletins—Gynecology. 2017. №179. URL:https://www.acog.org/en/clinical/clinical-guidance/practice bulletin/articles/2017/07/breast-cancer-risk-assessment-and-screening-in-average-risk-women (дата обращения: 24.03.2023).
60. Ren W., Chen M., Qiao Y., Zhao F. Global guidelines for breast cancer screening: a systematic review // Breast Off. J. Eur. Soc. Mastology. 2022. 64. P.85–99. doi: 10.1016/j.breast.2022.04.003
61. Ritchie H., Roser M. Age structure // Our World Data. 2019. URL: https://ourworldindata.org/age-structure (дата обращения 15.03.2023).
62. Santoro N., Roeca C., Peters B., Neal-Perry G. The menopause transition: signs, symptoms, and management options // J. Clin. Endocrinol. Metab. 2021. 106(1). P.1–15. doi: 10.1210/clinem/dgaa764
63. Schünemann H.J., Lerda D., Quinn C., Follmann M., et al. Breast cancer screening and diagnosis: a synopsis of the European breast guidelines // Ann. Intern. Med. 2020. 172(1). P. 46–56. doi: 10.7326/M19-2125
64. Shen Y., Yang W., Liu J., Zhang Y. Minimally invasive approaches for the early detection of endometrial cancer // Mol. Cancer. 2023. 22. P.53. doi: 10.1186/s12943-023-01757-3
65. Siegel R.L., Miller K., Wagle N., Jemal A. Cancer statistics, 2023 // CA. Cancer J. Clin. 2023. 73(1). P.17–48. doi: 10.3322/caac.21763
66. Simms K.T., Steinberg J., Caruana M., et al. Impact of scaled up human papillomavirus vaccination and cervical screening and the potential for global elimination of cervical cancer in 181 countries, 2020–99: a modelling study // Lancet Oncol. 2019. 20(3). P. 394–407. doi: 10.1016/S1470-2045(18)30836-2
67. Slopien R., Wender-Ozegowska E., Rogowicz-Frontczak A., Meczekalski B., Zozulinska-Ziolkiewicz D., et al. Menopause and diabetes: EMAS clinical guide // Maturitas. 2018. 117. P. 6–10. doi: 10.1016/j.maturitas.2018.08.009
68. Smail L., Jassim G., Shakil A. Menopause-specific quality of life among Emirati women // Int. J. Environ. Res. Public. Health. 2020. 17(1). P. 40. doi: 10.3390/ijerph17010040
69. Smith R.A., Andrews K., Brooks D., Fedewa S., Manassaram-Baptiste D., et al. Cancer screening in the United States, 2019: a review of current American Cancer Society guidelines and current issues in cancer screening // CA. Cancer J. Clin. 2019. 69(3). P. 184–210. doi: 10.3322/caac.21446
70. Sorpreso I.C., Figueiredo F. W., Silva A.T., et al. Diagnosis and referral flow in the single health system for climacteric women // Rev. Assoc. Médica Bras. 2020. 66. P.1036–1042. doi: 10.1590/1806-9282.66.8.1036
71. Stute P., Ceausu L., Depypere H., Lambrinoudaki I., Mueck A., et al. A model of care for healthy menopause and ageing: EMAS position statement // Maturitas. 2016. 92. P. 1–6. doi: 10.1016/j.maturitas.2016.06.018
72. Tsao C.W., Aday A.W., Almarzooq Z.I., Anderson C.M., Arora P., et al. Heart disease and stroke statistics—2023 Update: a report from the American Heart Association // Circulation. 2023. 147(8). P. 621–693. doi: 10.1161/CIR.0000000000001123
73. Tsu V.D., Njama-Meya D., Lim J., Murray M., de Sanjose S. Opportunities and challenges for introducing HPV testing for cervical cancer screening in sub-Saharan Africa // Prev. Med. 2018. 114. P.205–208. doi: 10.1016/j.ypmed.2018.07.012
74. UNFPA - full report of analysis of the situation in the field of population in the Republic of Kazakhstan // UNFPA in Kazakhstan. 2019. P. 42. URL:https://kazakhstan.unfpa.org (дата обращения: 17.04.2023).
75. Vitale S.G. The biopsy snake Grasper Sec. VITALE: a new tool for office hysteroscopy // J. Minim. Invasive Gynecol. 2020. 27(6). P.1414–1416. doi: 10.1016/j.jmig.2019.12.014
76. Whiteley J., Di Bonaventura M., Wagner J., Alvir J., Shah S. The impact of menopausal symptoms on quality of life, productivity, and economic outcomes // J. Womens Health. 2013. 22(11). P.983–990. doi: 10.1089/jwh.2012.3719
77. Wolf A.M.D., Fontham E. T.H, Church T.R., et al. Colorectal cancer screening for average-risk adults: 2018 guideline update from the American Cancer Society // CA. Cancer J. Clin. 2018. 68(4). P.250–281. doi: 10.3322/caac.21457
78. World report on ageing and health // Geneva: World Health Organization, 2015. P.260. 978-ISBN 92-4-156504-2. https://books.google.kz/books?id=n180DgAAQBAJ (дата обращения 25.03.2023).
79. World report on ageing and health // Geneva: World Health Organization. 2019. P. 316. ISBN 978-92-4-456504-9. URL: https://www.who.int/ru/health-topics/ageing (дата обращения: 14.03.2023).
80. World health statistics. Creative Commons — Attribution - non-Commercial-Share Alike 3.0 IGO — CC BY-NC-SA 3.0 IGO. https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/igo/#content (дата обращения: 16.04.2023).
81. Yerra A.K., Bala S., Bandaru K., Mavoori A. Menopause-related quality of life among urban women of Hyderabad, India // J. -Life Health. 2021. 12(2). P. 161–167. doi: 10.4103/jmh.jmh_272_20
82. Yip C.H. Challenges in the early detection of breast cancer in resource-poor settings // Breast Cancer Manag. 2016. 5(4). P.161–169. doi: 10.2217/bmt-2016-0026
Reference: [1-13]
1. Balmagambetova F.K., Nurgalieva R.E., Tuhvatshin R.R., Zheksenova A.N. A.N. A.T. Kaldybaeva A.T., Amanzholkyzy A., Bulekova Z.S. Sovremennye aspekty epidemiologii raka molochnoi zhelezy: obzor literatury [Modern aspects of breast cancer epidemiology: literature review]. West Kazakhstan Medical Journal. 2020. 62(2). pp.125–133. [in Russian]
2. Begahmedov Sh. P., Nadirova L.Sh., Nikiforova A.B., Lapochkina N.P. Faktory riska razvitiya raka molochnoi zhelezy [Risk factors for breast cancer]. Materialy III Vserossiiskoi obrazovatel'no-nauchnoi konferentsii studentov i molodykh uchenykh s mezhdunarodnym uchastiem v ramkakh XIII oblastnogo festivalya "Molodye uchenye" [Materials of the III All-Russian educational and scientific conference of students and young scientists with international participation within the framework of the XIII regional festival "Young Scientists"], Ivanovo, 10–14 aprelya 2017. T.1. pp. 262-263. [in Russian]
3. Bokaeva M.I., Zhabagin K.T., Semenova Ju.M., Daulet'jarova M.A., Jurovskaja O.A., Kumarov G.K., Ruslan A.N., Omirbaeva A.S., Mur M.A. Zabolevaemost' i smertnost' ot raka endometriya v Respubliki Kazakhstan za 5 letnii period (s 2012 po 2016gg) [Morbidity and mortality from endometrial cancer in the Republic of Kazakhstan over a 5-year period]. Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2018. 2(20). pp. 67-77. [in Russian]
4. Vazhenin A.V., Voroshina N.V., Domozhirova A.S. Organizatsionnye aspekty s poyavleniem diagnostiki zlokachestvennykh novoobrazovanii vizual'nykh proyavlenii v sel'skom munitsipal'nom raione [Organizational aspects with the advent of the diagnosis of malignant neoplasms of visual manifestations in a rural municipal area]. Vestnik rossiiskoi akademii meditsinskikh nauk [Bulletin of the russian academy of medical sciences]. 2020. 75(3). pp. 234–239. doi:10.15690/vramn1322 [in Russian]
5. Global'naya strategiya i plan deistvii po probleme stareniya i zdorov'ya na 2016-2020 gg. Zheneva: Vsemirnaya Organizatsiya Zdravookhraneniya. [Global strategy and action plan on ageing and health for 2016-2020 Geneva: World Health Organization] 2016. WHA69.3. p.6. URL: https://whodc.mednet.ru/ru/osnovnye-publikaczii/zdorove-licz-starshego-vozrasta/2741.html (accesssed 20.03.2023). [in Russian]
6. Gosudarstvennaya programma razvitiya zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan na 2020-2025 gody. Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazahstan ot 26 dekabrya 2019 goda № 982. [State program of healthcare development of the Republic of Kazakhstan for 2020-2025. Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated December 26, 2019 № 982] URL: https://primeminister.kz/ru/gosprogrammy/gosudarstvennaya-programma-razvitiya-zdravoohraneniya-respubliki-kazahstan-na-2020-2025-gody-9112319 (accesssed 20.03.2023) [in Russian]
7. Mustafina G.G. Praktika vedeniya patsientok, stradayushhikh klimaktericheskim sindromom (rezul'taty nablyudatel'nogo, mnogotsentrovogo issledovaniya «LADY» v Respublike Kazakhstan) [Practice of management of patients suffering from menopausal syndrome (results of the observational, multicenter study "LADY" in the Republic of Kazakhstan)]. J. Med. [Medicine Journal] 2014. 147(9). pp. 1–9. [in Russian]
8. Prikaz i.o. Ministra zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan ot 30 oktyabrya 2020 goda № ҚR DSM-174/2020. Zaregistrirovan v Ministerstve yustitsii Respubliki Kazakhstan 2 noyabrya 2020 goda № 21572 // Ob utverzhdenii tselevykh grupp lits, podlezhashhikh skriningovym issledovaniyam, a takzhe pravil, ob#ema i periodichnosti provedeniya dannykh issledovanii [Order of the acting Minister of Health of the Republic of Kazakhstan dated October 30, 2020 № KR DSM-174/2020. Registered with the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan on November 2, 2020 № 21572 // On approval of target groups of persons subject to screening studies, as well as the rules, scope and frequency of these studies]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021572 (accesssed 24.03.2023). [in Russian]
9. Protasova A.Je., Solnceva I.A., Vandeeva E.N. Krovotechenie iz polovykh putei na fone menopauzal'noi gormonal'noi terapii. Vsegda li eto rak endometriya? Kak vybrat' pravil'nuyu taktiku obsledovaniya i vedeniya patsientov? [Bleeding from the genital tract on the background of menopausal hormone therapy. Is it always endometrial cancer? How to choose the right tactics of examination and management of patients?]. Ginekologiya [Gynecology]. 2020. 22(5). pp. 37–43. [in Russian]
10. Rahimova M.N., Urazaeva S.T., Begalin T.V. Epidemiologiya raka molochnoi zhelezy v stranakh SNG i Respublike Kazakhstan (literaturnyj obzor) [Epidemiology of breast cancer in the CIS countries and the Republic of Kazakhstan (literature review)]. West Kazakhstan Med. J. 2019. 1(61). pp. 46–55. [in Russian]
11. Rukovodstvo po rannei diagnostike raka (Guide to cancer early diagnosis). Zheneva: VOZ, 2018. p. 38. https://apps.who.int/iris/handle/10665/272264 (accessed 09.03.2023). [in Russian]
12. Sidorenko A.V. Politika aktivnogo, zdorovogo i dostoinogo dolgoletiya dlya Kazakhstana [The policy of active, healthy and decent longevity for Kazakhstan]. 2020. C.60. URL: https://www.google.com/search? (accessed: 17.04.2023). [in Russian]
13. Chertishheva I.L., Li V.E., Masadykov A.S., Shalgumbaeva G.M., Sajdualiev D.N, Bekezhan A.B. Zabolevaemost' i smertnost' ot raka molochnoi zhelezy v Kazakhstane za 2015-2019 gody [Morbidity and mortality from breast cancer in Kazakhstan for 2015-2019]. Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2021. 2(23). pp. 148-154. doi: 10.34689/SH.2021.23.2.016 [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 54
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Имашева Б.И., Камалиев М.А., Локшин В.Н., Киселева М.В., Баймұратова М.А., Рысқұлова А.Р., Туреханова А.Д. Егде жастағы топтардағы әйелдерге денсаулық және медициналық көмек көрсету ерекшеліктері. Әдебиетке шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 3 (Т.25). Б. 235-246. DOI 10.34689/SH.2023.25.3.030Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ