КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРДЫҢ ӘЛЕМДЕГІ КОНГО-ҚЫРЫМ ГЕМОРРАГИЯЛЫҚ ҚЫЗБАСЫНЫҢ ТАРАЛУЫНА ӘСЕРІ
Кіріспе: Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы (КҚГҚ)- кене вирустық зоонозы. Бұл мақалада климаттық факторлардың КҚГҚ аурушаңдығына әсері туралы әдебиеттерге шолу жасалды.
Мақсаты: Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының жиілігіне Климаттық жағдайлардың әсерін жүйелеу және бағалау
Ізденіс стратегиясы: дерек көздерді іздеу PubMed, The Сochrane Library, Scopus, базаларында жүргізілді. Ізденіс ұзақтығы 22 жылды құрады, 2000 жылдан 2022 жылға дейін. Қосу критерийлері: рандомизацияланған және когорттық зерттеулер туралы есептер, мета-талдаулар және жүйелі шолулар; ағылшын және орыс тілдеріндегі мақалалар. Алып тастау критерийлері: дәлелдер базасы жоқ материалдар, газет мақалалары. Іздеу барысында 94 дереккөз табылды, олардың 32-і жан-жақты зерттеу үшін таңдалып талданды.
Нәтижелері: Климаттық жағдайлар мен Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының жиілігінің өзара байланысына талдау жасалды. Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының жиілігіне әртүрлі факторлардың әсері анықталды.
Қорытынды: Біз КҚГҚ - мен ауруханаға жатқызылған науқастардың санын КҚГҚ тіркеу орындарының климаттық ерекшеліктерін ескере отырып және қажетті шараларды қолдана отырып болжауға болады деп санаймыз.
Гульжан Абуова1, https://orcid.org/0000-0002-1210-2018
Татьяна Полукчи1, https://orcid.org/0000-0002-6134-884X
Фарида Бердалиева1, https://orcid.org/0000-0001-9680-1678
Даулет Алиев1, https://orcid.org/0000-0003-1006-4473
1 Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясы, Жұқпалы аурулар және дерматовенерология кафедрасы Шымкент қ., Қазақстан Республикасы.
1. Andersen L.K., Davis M.D. Climate change and the epidemiology of selected tick-borne and mosquito-borne diseases: update from the International Society of Dermatology Climate Change Task Force // Int J Dermatol. 2017 Mar. 56(3):252-259. DOI: 10.1111/ijd.13438.
2. Bernard C., Holzmuller P. et al. Systematic Review on Crimean-Congo Hemorrhagic Fever Enzootic Cycle and Factors Favoring Virus Transmission: Special Focus on France, an Apparently Free-Disease Area in Europe // Front Vet Sci. 2022 Jul 19. 9:932304. DOI: 10.3389/fvets.2022.932304.
3. Dreshaj S., Ahmeti S., Ramadani N., et al. Current situation of Crimean-Congo hemorrhagic fever in Southeastern Europe and neighboring countries: a public health risk for the European Union? // Travel Med Infect Dis. 2016 Mar-Apr;14(2):81-91. DOI: 10.1016/j.tmaid.2016.03.012.
4. Duygu F., Sari T., Kaya T., et al. The relationship between Crimean-Congo hemorrhagic fever and climate: does climate affect the number of patients? // Acta Clin Croat. 2018 Sep;57(3):443-448. DOI: 10.20471/acc.2018.57.03.06.
5. Esser H.J., Mögling R., Cleton N.B., van der Jeugd H. et al. Risk factors associated with sustained circulation of six zoonotic arboviruses: a systematic review for selection of surveillance sites in non-endemic areas // Parasit Vectors. 2019 May 27;12(1):265. DOI: 10.1186/s13071-019-3515-7.
6. Estrada-Peña A., Jameson L., Medlock J., Vatansever Z., Tishkova F. Unraveling the ecological complexities of tick-associated Crimean-Congo hemorrhagic fever virus transmission: a gap analysis for the western Palearctic // Vector Borne Zoonotic Dis. 2012 Sep;12(9):743-52. DOI: 10.1089/vbz.2011.0767.
7. Estrada-Peña A., Jameson L., Medlock J., et al. Unraveling the ecological complexities of tick-associated Crimean-Congo hemorrhagic fever virus transmission: a gap analysis for the western Palearctic // Vector Borne Zoonotic Dis. 2012 Sep;12(9):743-52. DOI: 10.1089/vbz.2011.0767.
8. Estrada-Peña A., Ruiz-Fons F. et al. Factors driving the circulation and possible expansion of Crimean-Congo haemorrhagic fever virus in the western Palearctic // J Appl Microbiol. 2013 Jan;114(1):278-86. DOI: 10.1111/jam.12039.
9. Fletcher T.E., Gulzhan A., Ahmeti S., Al-Abri S.S., Asik Z., Atilla A. et al. Infection prevention and control practice for Crimean-Congo hemorrhagic fever-A multi-center cross-sectional survey in Eurasia // PLoS One. 2017 Sep 8;12(9):e0182315. DOI: 10.1371/journal.pone.0182315.
10. Gale P., Stephenson B., Brouwer A., Martinez M., et al. Impact of climate change on risk of incursion of Crimean-Congo haemorrhagic fever virus in livestock in Europe through migratory birds // J Appl Microbiol. 2012 Feb;112(2):246-57. DOI: 10.1111/j.1365-2672.2011.05203.x.
11. Gubler D.J., Reiter P. et al. Climate variability and change in the United States: potential impacts on vector- and rodent-borne diseases // Environ Health Perspect. 2001 May. 109 Suppl 2(Suppl 2):223-33. DOI: 10.1289/ehp.109-1240669.
12. Hay S.I., Cox J., Rogers D.J., Randolph S.E. et al. Climate change and the resurgence of malaria in the East African highlands // Nature. 2002 Feb 21. 415(6874):905-9. DOI: 10.1038/415905a.
13. Hemmer C.J., Frimmel S., Kinzelbach R., Gürtler L., Reisinger E.C. Globale Erwärmung: Wegbereiter für tropische Infektionskrankheiten in Deutschland? [Global warming: trailblazer for tropical infections in Germany?]. // Dtsch Med Wochenschr. 2007 Nov;132(48):2583-9. German. DOI: 10.1055/s-2007-993101.
14. Jameson L.J., Ramadani N., Medlock J.M. Possible drivers of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus transmission in Kosova // Vector Borne Zoonotic Dis. 2012 Sep;12(9):753-7. DOI: 10.1089/vbz.2011.0773.
15. Kocaman I., Akgunduz S. Tokat Sivas ve Yozgat illerinde gorulen Kirim Kongo Kanamali Atesi hastaligini yayilimi ve sicaklik degisikliginden etkilenisi // Dort Mevsim Meteoroloji Bulteni. 2006. 2:37–40. [in Turkish].
16. Kulichenko A.N., Prislegina D.A. Climatic prerequisites for changing activity in the natural Crimean-Congo hemorrhagic fever focus in the South of the Russian Federation // Russ J Infect Immun. 2019. 9:162–72. DOI: 10.15789/2220-7619-2019-1-162-172.
17. Leblebicioglu H. Crimean-Congo haemorrhagic fever in Eurasia // Int J Antimicrob Agents. 2010 Nov. 36 Suppl 1:S43-6. DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2010.06.020.
18. Letty J., Olivier A., Tatin L., Galaup O. Lièvre France. In: Atlas des mammifères sauvages de France volume 2. Paris: Publications scientifiques du Muséum national d'Histoire naturelle; 2021. 28с.
19. Lindgren E., Gustafson R. Tick-borne encephalitis in Sweden and climate change // Lancet. 2001 Jul 7;358(9275):16-8. DOI: 10.1016/S0140-6736(00)05250-8.
20. Maltezou H.C., Andonova L., Andraghetti R. et al. Crimean-Congo hemorrhagic fever in Europe: current situation calls for preparedness // Euro Surveill. 2010 Mar 11;15(10):19504.
21. Maltezou H.C., Papa A. Crimean-Congo hemorrhagic fever: risk for emergence of new endemic foci in Europe? // Travel Med Infect Dis. 2010 May;8(3):139-43. DOI: 10.1016/j.tmaid.2010.04.008.
22. Mertens M, Schmidt K, Ozkul A, Groschup MH. The impact of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus on public health // Antiviral Res. 2013 May;98(2):248-60. DOI: 10.1016/j.antiviral.2013.02.007.
23. Mourya D.T., Yadav P.D., Ullas P.T. et al. Emerging/re-emerging viral diseases & new viruses on the Indian horizon // Indian J Med Res. 2019 Apr;149(4):447-467. DOI: 10.4103/ijmr.IJMR_1239_18. Erratum in: Indian J Med Res. 2019 May;149(5):688.
24. Ozdarendeli A., Aydin K., Tonbak S., Aktas M., Altay K., Koksal I., Bolat Y., Dumanli N., Kalkan A. Genetic analysis of the M RNA segment of Crimean-Congo hemorrhagic fever virus strains in Turkey // Arch Virol. 2008;153(1):37-44. DOI: 10.1007/s00705-007-1056-4.
25. Ostfeld R.S., Brunner J.L. Climate change and Ixodes tick-borne diseases of humans // Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2015 Apr 5;370(1665):20140051. DOI: 10.1098/rstb.2014.0051.
26. Portillo A., Palomar A.M., Santibáñez P., Oteo J.A. Epidemiological Aspects of Crimean-Congo Hemorrhagic Fever in Western Europe: What about the Future? // Microorganisms. 2021 Mar 21;9(3):649. DOI: 10.3390/microorganisms9030649.
27. Pshenichnaya N.Y., Leblebicioglu H., Bozkurt I., Sannikova I.V., Abuova G.N. et al. Crimean-Congo hemorrhagic fever in pregnancy: A systematic review and case series from Russia, Kazakhstan and Turkey //. Int J Infect Dis. 2017 May;58:58-64. DOI: 10.1016/j.ijid.2017.02.019.
28. Reynard O., Ritter M., Martin B., Volchkov V. La fièvre hémorragique de Crimée-Congo, une future problématique de santé en France? [Crimean-Congo hemorrhagic fever, a future health problem in France?] // Med Sci (Paris). 2021 Feb;37(2):135-140. French. DOI: 10.1051/medsci/2020277.
29. Semenza J.C., Suk J.E. Vector-borne diseases and climate change: a European perspective // FEMS Microbiol Lett. 2018 Feb 1;365(2):fnx244. DOI: 10.1093/femsle/fnx244.
30. Subak S. Effects of climate on variability in Lyme disease incidence in the northeastern United States // Am J Epidemiol. 2003 Mar 15;157(6):531-8. DOI: 10.1093/aje/kwg014.
31. Sutherst R.W. Global change and human vulnerability to vector-borne diseases // Clin Microbiol Rev. 2004 Jan;17(1):136-73. DOI: 10.1128/CMR.17.1.136-173.2004.
32. Vescio F.M., Busani L. et al. Environmental correlates of Crimean-Congo haemorrhagic fever incidence in Bulgaria // BMC Public Health. 2012 Dec 27;12:1116. DOI: 10.1186/1471-2458-12-1116.
Көрген адамдардың саны: 258
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Абуова Г.Н., Полукчи Т.В., Бердалиева Ф.А., Алиев Д.С. Климаттық жағдайлардың әлемдегі Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының таралуына әсері // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 4 (Т.25). Б. 241-245. DOI 10.34689/SH.2023.25.4.029Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ