ЕМДЕУ-АЛДЫН АЛУ МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ ҚАЛДЫҚТАРЫМЕН ҚАУІПСІЗ ЖҰМЫС ІСТЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
Өзектілігі: Әдебиеттерге шолу медициналық мекемелерде медициналық қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеуді ұйымдастыру мәселелеріне арналған.
Заманауи жағдайларда медицинада жаңа диагностикалық әдістердің енгізілуімен және соңғы дәрілік формаларды (химиялық, бактериологиялық және т.б.), бір реттік шприцтерді, жүйелерді, жеке пакеттерді, емдеу үшін радиоактивтілігі төмен изотоптарды қолданумен, медициналық мекемелерде емдеудің жаңа хирургиялық әдістерінің дамуымен байланысты көп мөлшерде медициналық қалдық түзілуде, медициналық қалдықтар өзінің ерекшелігіне байланысты қоршаған ортаны ластау көзі ретінде ерекше назар аударуды және оларды жинау, сақтау және кәдеге жарату мәселелерін тез арада шешуді қажет ететін гигиеналық, эпидемиологиялық және әлеуметтік маңызы бар мәселе болып табылады.
Зерттеу мақсаты: Медициналық мекемелердегі медициналық қалдықтарды қауіпсіз басқаруды ұйымдастыру бойынша әдебиет көздерін зерттеу және талдау болып табылады.
Іздеу стратегиясы. Ғылыми басылымдар келесі мәліметтер базасында іздестірілді: PubMed, Medline, eLibrary, Google Scholar ғылыми іздеу жүйесі арқылы. Іздеу тереңдігі – 5 жыл. Барлығы 263 әдебиет көзі табылды, оның ішінде 46 басылым әрі қарай талдау үшін таңдалды. Әдебиеттік шолуға жарияланымдарды енгізу критерийлері: орыс және ағылшын тілдеріндегі басылымдар; PubMed, Medline, e-Library дерекқорларына енгізілген басылымдар; соңғы 5 жылдағы медициналық қалдықтардың биоқауіпсіздігі туралы қаулылар мен бұйрықтар. Алып тастау критерийлері: нәтижелері мен қорытындылары нақты тұжырымдалмаған жарияланымдар; ақылы мақалалар, тезистер.
Нәтижелер мен қорытындылар. Медициналық ұйымдарда кәсіптік қауіп-қатерге әкелетін қалдықтарды сұрыптау, жинау, сақтау, тасымалдау және кәдеге жарату тәжірибесінің төмендігі мәселесі тұр. Медициналық персоналдың дайындығы жеткіліксіз болғандықтан, қалдықтарды дұрыс басқару бойынша білім мен хабардарлық деңгейі төмен болып қалуда.
Назерке З. Хайруллаева1, https://orcid.org/0000-0002-8037-2677
Шолпан Е. Токанова1, http://orcid.org/0000-0003-0304-4976
Едиль Д. Омарбеков1, https://orcid.org/0000-0001-5736-4866
Ерлан А. Оспанов1, http://orcid.org/0000-0002-1344-5477
Мамыр С. Төребекова1, https://orcid.org/0009-0009-5871-7155
1 «Семей медицина университеті» КеАҚ, Семей қ., Қазақстан Республикасы.
1. Безопасное управление отходами медико-санитарной деятельности. Краткая информация.
2. Глобальный анализ медицинских отходов в котексте COVID-19: положение дел, последствия и рекомендации. Доклад ВОЗ от 1 февраля 2022г. Женева
3. EИС ООС [Электронный ресурс]. URL: https://oos.ecogeo.gov.kz/# (дата обращения: 01.05.2023).
4. ЕЭП [Электронный ресурс]. URL: https://ecoportal.kz/ (дата обращения: 02.05.2023).
5. Киёк О.В., Полупанова Н.В., Черняева Н.О., Напримерова Л.В., Енина Э.Ю. Обращение с медицинскими отходами в условиях современного здравоохранения — проблемы и пути решения // Кубанский научный медицинский вестник. 2022. 29(3):121-134.
6. Медицинские отходы [Электронный ресурс]. URL: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/health-care-waste (дата обращения: 16.04.2023).
7. Национальный проект «Зелёный Казахстан» - Официальный информационный ресурс Премьер-Министра Республики Казахстан [Электронный ресурс]. URL: https://primeminister.kz/ru/nationalprojects/nacionalnyy-proekt-zelyonyy-kazahstan-159217 (дата обращения: 02.05.2023).
8. Об утверждении Классификатора отходов - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023903 (дата обращения: 02.05.2023).
9. Об утверждении Санитарных правил «Санитарно-эпидемиологические требования к объектам здравоохранения» - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021080 (дата обращения: 01.05.2023).
10. Об утверждении Санитарных правил «Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления» - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021934 (дата обращения: 01.05.2023).
11. О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан «Об охране окружающей среды» по вопросам отходов производства и потребления - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z040000008_ (дата обращения: 02.05.2023).
12.О Здоровье народа и системе здравоохранения - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K2000000360 (дата обращения: 03.05.2023).
13. О Концепции по переходу Республики Казахстан к «зеленой экономике» - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U1300000577 (дата обращения: 02.05.2023).
14. Русаков Н.В., Щербо А.П., Мироненко О.В. Обращение с медицинскими отходами: идеология, гигиена и экология // Экология человека. 2018; 7: 4–10. DOI: 10.33396/1728-0869-2018-7-4-10 https://doi.org/10.25207/1608-6228-2022-29-3-121-134
15. Сертификация ISO 14001 Системы экологического менеджмента | ТОО «КАЗЭКСПОАУДИТ» [Электронный ресурс]. URL: http://www.certification.kz/services/ecology.html (дата обращения: 02.05.2023).
16. Соблюдение Базельской конвенции об опасных отходах и других химических веществах - Цели в области устойчивого развития - Европейская экономическая комиссия ООН [Электронный ресурс]. URL: https://w3.unece.org/SDG/ru/Indicator?id=55 (дата обращения: 17.05.2023).
17. Экологический кодекс Республики Казахстан - ИПС «Әділет» [Электронный ресурс]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K2100000400 (дата обращения: 17.05.2023).
18. Abalkhail A., Alslamah T. Institutional Factors Associated with Infection Prevention and Control Practices Globally during the Infectious Pandemics in Resource-Limited Settings. // Vaccines. 2022. № 11 (10). C. 1811–1811.
19. Afesi-Dei C. [et al.]. Healthcare Facility Water, Sanitation and Hygiene Service Status and Barriers in Ethiopia: It’s Implication for COVID-19 pandemic and Healthcare Acquired Infection Prevention 2022.
20. Afesi-Dei C., Appiah-Brempong M., Awuah E. Health-care waste management practices: The case of Ho Teaching Hospital in Ghana // Heliyon. 2023. № 4 (9).
21. Aika I.N., Enato E. Health care systems administrators’ perspectives on antimicrobial stewardship and infection prevention and control programs across three healthcare levels: a qualitative study // Antimicrobial Resistance and Infection Control. 2022. № 1 (11). C. 157–157.
22. Alshehri D., Banjar H. Increasing Awareness of Proper Disposal of Unused and Expired Medication Using a Knowledge-Based Disposal Management System // Journal of Environmental and Public Health. 2022. (2022). C. 1797440–1797440.
23. Andeobu L., Wibowo S., Grandhi S. Medical Waste from COVID-19 Pandemic. A Systematic Review of Management and Environmental Impacts in Australia // International Journal of Environmental Research and Public Health 2022, Vol. 19, Page 1381. 2022. № 3 (19). C. 1381.
24. Awodele O., Adewoye A.A., Oparah A.C. Assessment of medical waste management in seven hospitals in Lagos, Nigeria // BMC Public Health. 2016. № 1 (16). C. 1–11.
25. Bansod H.S., Deshmukh P. Biomedical Waste Management and Its Importance: A Systematic Review // Cureus. 2023. № 2 (15). C. e34589–e34589.
26. Bayleyegn B. [et al]. Knowledge, Attitude and Practice on Hospital-Acquired Infection Prevention and Associated Factors Among Healthcare Workers at University of Gondar Comprehensive Specialized Hospital, Northwest Ethiopia // Infection and Drug Resistance. 2021. (14). C. 259–266.
27. Büyüközkan G., Göçer F., Karabulut Y. A new group decision making approach with IF AHP and IF VIKOR for selecting hazardous waste carriers // Measurement. 2019. (134). C. 66–82.
28. Сelik S. [et al]. Multi-criteria evaluation of medical waste management process under intuitionistic fuzzy environment: A case study on hospitals in Turkey // Socio-Economic Planning Sciences. 2022. 526 p.
29. Cesaro A., Belgiorno V. Sustainability of Medical Waste Management in Different Sized Health Care Facilities. Waste and Biomass Valorization. 2017; 8(5): 1819–1827. Doi: 10.1007/s12649-016-9730-y
30. Cheng Y.W. [et al.]. Medical waste production at hospitals and associated factors // Waste Management (New York, N.Y.). 2008. № 1 (29). C. 440–444.
31. Chew X.Y. [и др.]. Circular economy of medical waste: novel intelligent medical waste management framework based on extension linear Diophantine fuzzy FDOSM and neural network approach // Environmental Science and Pollution Research International. 2023. (1). C. 33-40.
32. Dehal A., Vaidya A.N., Kumar A.R. Biomedical waste generation and management during COVID-19 pandemic in India: challenges and possible management strategies // Environmental Science and Pollution Research. 2022. № 10 (29). C. 14830–14845.
33. Directive 2010/75/EU of the European Parliament and of the Council of 24 November 2010 on industrial emissions (integrated pollution prevention and control) — European Environment Agency [Электронный ресурс]. https://www.eea.europa.eu/policy-documents/directive-2010-75-eu-of (дата обращения: 02.05.2023).
34. Diversion of waste from landfill in Europe [Электронный ресурс]. URL: https://www.eea.europa.eu/ims/diversion-of-waste-from-landfill (дата обращения: 02.05.2023).
35. Duong D. Improper disposal of medical waste costs health systems and the environment // CMAJ: Canadian Medical Association Journal = Journal de L’association Medicale Canadienne. 2023. № 14 (195). C. E518–E519.
36. Eren E., Tuzkaya U.R. Occupational health and safety-oriented medical waste management: A case study of Istanbul // Waste Manag. Res. 2019. 37(9): 876–884. DOI: 10.1177/0734242X19857802
37. Hazardous Waste Transportation | US EPA [Электронный ресурс]. URL: https://www.epa.gov/hw/hazardous-waste-transportation (дата обращения: 17.05.2023).
38. Horizon 2020 [Электронный ресурс]. URL: https://research-and-innovation.ec.europa.eu/funding/funding-opportunities/funding-programmes-and-open-calls/horizon-2020_en (дата обращения: 02.05.2023).
39. Ilyas S., Srivastava R.R., Kim H. Disinfection technology and strategies for COVID-19 hospital and bio-medical waste management // Science of The Total Environment. 2020. (749). C. 141652.
40. Jacob S. [et al.]. Handling and treatment strategies of biomedical wastes and biosolids contaminated with SARS-CoV-2 in waste environment // Environmental and Health Management of Novel Coronavirus Disease (COVID-19). 2021. C. 207–232.
41. Kashyap S., Ramaprasad A. Geographical and temporal analysis of bio-medical waste management in India // Geojournal. 2023. C. 10–19.
42. Khan B.A. [et al.]. Healthcare waste management in Asian developing countries: A mini review // https://doi.org/10.1177/0734242X19857470. 2019. № 9 (37). C. 863–875.
43. Kibria M.G. [et al.]. Plastic Waste: Challenges and Opportunities to Mitigate Pollution and Effective Management // International Journal of Environmental Research. 2023. № 1 (17). C. 20–20.
44. Lin S.P. [et al.]. Applications of atmospheric cold plasma in agricultural, medical, and bioprocessing industries // Applied Microbiology and Biotechnology. 2022. № 23 (106). C. 7737–7750.
45. Nandy S., Fortunato E., Martins R. Green economy and waste management: An inevitable plan for materials science // Progress in Natural Science: Materials International. 2022. № 1 (32). C. 1–9.
46. National Overview: Facts and Figures on Materials, Wastes and Recycling | US EPA [Электронный ресурс]. https://www.epa.gov/facts-and-figures-about-materials-waste-and-recycling/national-overview-facts-and-figures-materials (дата обращения: 29.04.2023).
47. Optimization of reverse logistics network for medical waste recycling - Abstract - Europe PMC [Электронный ресурс]. https://europepmc.org/article/PMC/PMC10134689 (дата обращения: 01.05.2023).
48. Perteghella A., Vaccari M. Organic waste valorization through composting process: A full-scale case study in maxixe, mozambique // Environmental Engineering and Management Journal. 2017. № 8 (16). C. 1819–1826.
49. Projects with Healthcare Waste Components - Green Healthcare Waste [Электронный ресурс]. URL: https://greenhealthcarewaste.org/projects/ (дата обращения: 02.05.2023).
50. Puška A., Stević Ž., Pamučar D. Evaluation and selection of healthcare waste incinerators using extended sustainability criteria and multi-criteria analysis methods // Environment, Development and Sustainability. 2022. № 9 (24). C. 11195–11225.
51. Rogowska J., Zimmermann A. Household Pharmaceutical Waste Disposal as a Global Problem-A Review // International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022. № 23 (19). C. 15798–15798.
52. Saha S. et al. Healthcare waste management in the Tamale Central Hospital, northern Ghana. An assessment before the emergence of the COVID-19 pandemic in Ghana // Environmental Challenges (Amsterdam, Netherlands). 2021. (5). C. 100320–100320.
53. Safe Management of Wastes from Health-care Activities - Google Книги [Электронный ресурс]. URL:https://books.google.kz/books?hl=ru&lr=&id=qLEXDAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=Chartier+Y.+Emmanuel+J.+Pieper+U.+Pruss+A.+Rushbrook+P.+Stringer+R.+Safe+management+of+wastes+from+health-care+activities+2014+WHO+Geneva+&ots=JmE-wYb_JR&sig=zFCE7K9ByHqh1nObp9scAWtzUyw&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false (дата обращения: 01.05.2023).
54. Saha S., Chaki R. IoT Based Smart Waste Management System in Aspect of COVID-19 // Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity. 2023. (9). C. 100048.
55. Sustainable healthcare waste management in the EU Circular Economy model | European Circular Economy Stakeholder Platform [Электронный ресурс]. URL: https://circulareconomy.europa.eu/platform/en/toolkits-guidelines/sustainable-healthcare-waste-management-eu-circular-economy-model (дата обращения: 02.05.2023).
56. Steven J. Microplastics in soils during the COVID-19 pandemic: Sources, migration and transformations, and remediation technologies // The Science of the Total Environment. 2023.
57. Takunda S., Steven J. Medical solid waste management status in Zimbabwe. // Journal of Material Cycles and Waste Management. 2023. № 2 (25). C. 717–732.
58. The World Health Report 2000: Health Systems: Improving Performance - World Health Organization - Google Книги [Электронный ресурс]. URL: https://books.google.kz/books?hl=ru&lr=&id=luqgKK2euxoC&oi=fnd&pg=PR7&dq=WHO+The+world+health+report:+health+systems:+improving+performance+2000+World+Health+Organization+&ots=sNp6-8cJUa&sig=MH7sWPAswZjJbm_k2ic1MEBcHpQ&redir_esc=y#v=onepage&q=WHO The world health report%3A health systems%3A improving performance 2000 World Health Organization&f=false (дата обращения: 01.05.2023).
59. Thirunavukkarasu A. [et al.]. Knowledge, attitude and practice towards bio-medical waste management among healthcare workers: a northern Saudi study // PeerJ. 2022. (10). C. e13773–e13773.
60. Tilahun D. [et al.]. Healthcare waste management practice and its predictors among health workers in private health facilities in Ilu Aba Bor Zone, Oromia region, South West Ethiopia: a community-based cross-sectional study. // BMJ Open. 2023. № 2 (13). C. e067752–e067752.
61. Vaccari M. [et al.]. From mixed to separate collection of solid waste: Benefits for the town of Zavidovići (Bosnia and Herzegovina) // Waste Management. 2013. № 2 (33). C. 277–286.
62. Wassie B. [et al.]. Healthcare Waste Management Practices and Associated Factors in Private Clinics in Addis Ababa, Ethiopia // Environmental Health Insights. (16). C. 1–10.
63. Waste Framework Directive [Электронный ресурс]. URL: https://environment.ec.europa.eu/topics/waste-and-recycling/waste-framework-directive_en (дата обращения: 17.05.2023).
64. Waste statistics - Statistics Explained [Электронный ресурс]. URL: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Waste_statistics (дата обращения: 01.05.2023).
65. Widyatmika M.A., Bolia N.B. Understanding citizens’ perception of waste composting and segregation // Journal of Material Cycles and Waste Management. 2023.
66. Yoon C.W. [et al.]. A Review of Medical Waste Management Systems in the Republic of Korea for Hospital and Medical Waste Generated from the COVID-19 Pandemic // Sustainability (Switzerland). 2022. № 6 (14). C. 3678.
67. You S., Sonne C., Ok Y.S. Covid-19’s unsustainable waste management // Science. 2020. № 6498 (368). C. 1438.
68. Zamparas M. [et al.]. Medical waste management and environmental assessment in the Rio University Hospital, Western Greece // Sustainable Chemistry and Pharmacy. 2019. (13). C. 100163.
69. Zhou H. [et al.]. A deep learning approach for medical waste classification // Scientific Reports 2022 12:1. 2022. № 1 (12). C. 1–9.
70. Zlaugotne B. [et al.]. Quantitative and Qualitative Assessment of Healthcare Waste and Resource Potential Assessment // Environmental and Climate Technologies. 2022. № 1 (26). C. 64–74.
References: [1-18]
1. Bezopasnoe upravlenie otkhodami mediko-sanitarnoi deyatel'nosti. Kratkaya informatsiya. [Safe management of health care waste Brief information]. [in Russian]
2. Global'nyi analiz meditsinskikh otkhodov v kontekste COVID-19: polozhenie del, posledstviya i rekomendatsii. [Global analysis of medical waste in the context of COVID-19: status, implications and recommendations]. [About the health of the people and the health care system] Doklad VOZ ot 1 fevralya 2022g. Zheneva WHO report of 1 February 2022 Geneva], (accessed: 02.05.2023[in Russian]
3. EIS OOS [UIS for environmental protection] [Elektronnyi resurs]. https://oos.ecogeo.gov.kz/# [About the health of the people and the health care system (Accessed: 01.05.2023). [in Russian]
4. EEP [Elektronnyi resurs]. [SEP [electronic resource] URL: https://ecoportal.kz/ (accessed: 02.05.2023)] [in Russian]
5. Kiek O.V., Polupanova N.V., Chernyaeva N.O., Naprimerova L.V., Enina E.Yu. Obrashchenie s meditsinskimi otkhodami v usloviyakh sovremennogo zdravookhraneniya — problemy i puti resheniya [Medical waste management in modern healthcare - problems and solutions]. Kubanskii nauchnyi meditsinskii vestnik [Kuban Scientific Medical Bulletin. 2022. 29(3):121-134.] [in Russian]
6. Meditsinskie otkhody [Medical waste]. URL: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/health-care-waste (Accessed: 16.04.2023). [in Russian]
7. Natsional'nyi proekt «Zelenyi Kazakhstan» - Ofitsial'nyi informatsionnyi resurs Prem'er-Ministra Respubliki Kazakhstan [National project "Green Kazakhstan" - Official information resource of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan]. https://primeminister.kz/ru/nationalprojects/nacionalnyy-proekt-zelyonyy-kazahstan-159217 (Accessed: 02.05.2023). [in Russian]
8. Ob utverzhdenii Klassifikatora otkhodov [On approval of the Waste Classifier] [Electronic resource] - IPS «Әdіlet» [Elektronnyi resurs]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023903. - (Accessed: 02.05.2023).] [in Russian]
9. Ob utverzhdenii Sanitarnykh pravil «Sanitarno-epidemiologicheskie trebovaniya k ob"ektam zdravookhraneniya» - IPS «Әdіlet» [On the approval of the Sanitary Rules "Sanitary and epidemiological requirements for healthcare facilities"] [URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021080 (Accessed: 01.05.2023). [in Russian]
10. Ob utverzhdenii Sanitarnykh pravil «Sanitarno-epidemiologicheskie trebovaniya k sboru, ispol'zovaniyu, primeneniyu, obezvrezhivaniyu, transportirovke, khraneniyu i zakhoroneniyu otkhodov proizvodstva i potrebleniya [National project "Green Kazakhstan" - Official information resource of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan] On the approval of the Sanitary Rules "Sanitary and epidemiological requirements for the collection, use, application, disposal, transportation, storage and disposal of production and consumption waste"] - https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021934. - IPS "Adilet" (Accessed: 01.05.2023)] [in Russian]
11. O vnesenii izmenenii i dopolnenii v Zakon Respubliki Kazakhstan «Ob okhrane okruzhayushchei sredy» po voprosam otkhodov proizvodstva i potrebleniya - IPS «Әdіlet» [On the introduction of amendments and additions to the Law of the Republic of Kazakhstan "On Environmental Protection" on the issues of production and consumption waste]. ([IPS "Adilet" [Electronic resource]. https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z040000008 (Accessed: 02.05.2023).] [in Russian]
12. O zdorov''e naroda i sisteme zdravookhraneniya - IPS «Әdіlet» [[About the health of the people and the health care system] [Elektronnyi resurs]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K2000000360 (Accessed: 03.05.2023). [in Russian]
13. O Kontseptsii po perekhodu Respubliki Kazakhstan k «zelenoi ekonomike» [On the Concept for the transition of the Republic of Kazakhstan to a "green economy"] - IPS «Әdіlet» [Elektronnyi resurs]. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U1300000577 (Accessed: 02.05.2023). [in Russian]
14. Rusakov N.V., Shcherbo A.P., Mironenko O.V. Obrashchenie s meditsinskimi otkhodami: ideologiya, gigiena i ekologiya [Medical waste management: ideology, hygiene and ecology.]. Ekologiya cheloveka [Human ecology]. 2018; 7: 4–10. DOI: 10.33396/1728-0869-2018-7-4-10. (Accessed: 01.05.2015) [in Russian]
15. Sertifikatsiya ISO 14001 Sistemy ekologicheskogo menedzhmenta | TOO «KAZEKSPOAUDIT» [ISO 14001 Certification of Environmental Management Systems | LLP "KAZEXPOAUDIT"] [Elektronnyi resurs]. URL: http://www.certification.kz/services/ecology.html (accessed: 02.05.2023). [in Russian]
16. Soblyudenie Bazel'skoi konventsii ob opasnykh otkhodakh i drugikh khimicheskikh veshchestvakh - Tseli v oblasti ustoichivogo razvitiya - Evropeiskaya ekonomicheskaya komissiya OON [Compliance with the Basel Convention on Hazardous Wastes and Other Chemicals - Sustainable Development Goals - United Nations Economic Commission for Europe] [Elektronnyi resurs]. URL: https://w3.unece.org/SDG/ru/Indicator?id=55 (accessed: 17.05.2023). [Electronic resource] [in Russian]
17. Ekologicheskii Kodeks Respubliki Kazakhstan [Environmental code of the Republic of Kazakhstan] - IPS «Әdіlet» https://adilet.zan.kz/rus/docs/K2100000400 (accessed: 17.05.2023). [in Russian]
Көрген адамдардың саны: 51
Мақалалар санаты:
Әдебиеттерге шолу
Библиографиялық сілтемелер
Хайруллаева Н.З., Токанова Ш.Е., Омарбеков Е.Д., Оспанов Е.А., Төребекова М.С. Емдеу-алдын алу мекемелерінің қалдықтарымен қауіпсіз жұмыс істеуді ұйымдастыру мәселелері. Әдебиеттік шолу // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 6 (Т.25). Б. 246-259. DOI 10.34689/SH.2023.25.6.027Ұқсас жариялымдар:
ІШ АСУЫНЫҢ ЗАРАҚАТЫНДАҒЫ ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДЕУ ЛАПАРОСКОПИЯСЫ. ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ.
БІРІНШІЛІК БИЛИАРЛЫ ХОЛАНГИТІ БАР НАУҚАСТАРДЫҢ ӨМІР САПАСЫ МЕН ОНЫ БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
БАУЫРДЫҢ ДӘРІЛІК-ИНДУКЦИЯЛАНҒАН ЗАҚЫМДАНУЫ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
КӨП АҒЗАЛЫ ДИСФУНКЦИЯСЫ БАР НАУҚАСТАРДАҒЫ ИНТРААБДОМИНАЛЬДЫ ГИПЕРТЕНЗИЯ МЕН АСҚАЗАН-ІШЕК ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗАҚЫМДАНУ МАРКЕРЛЕРІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
ЖЕДЕЛ КОРОНАРЛЫҚ СИНДРОМ МЕН КӨМІРСУЛАР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ