ЖАС ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ 12-13 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ТАМАҚТАНУ ҚАЖЕТТІГІН ЗЕРТТЕУ
Кіріспе. Жасөспірімдерде тамақтану әдебін қалыптастыраотырып жаңа өскелең организмда муына қажетті ережелерді енгізу керек. Әсіресе осы жаста өмір ережелері қалыптаса бастайды.
Мақсаты: жынысы және этностық топ қажатуына байланысты жасөспірімдердің тамақтану әдебін зерттеу.
Әдістері: Семей қаласының 12 орта білімберетін мектептерінде 12 - 13 жас аралығындағы жасөспірімдерді көлденең зерттеу жүргізілді. Зерттеу кезінде тамақтану туралы сауалнама өткізілді. SPSS 20.0 бағдарламасы пакетін қолдана отырып, нәтижелерге статистикалық сараптама жүргізілді.
Нәтижесі: 1519 жасөспірімдерарасында 49,1% (n=745) ұлдар, 50,9% (n=774) қыздар. Майлы тамақты мүлдем жемейтін және шектейтін жасөспірімдер 63,8% (n=941). Жынысы және ұлты бойынша статистикалық маңызды айырмашылық анықталғанжоқ, p=0,775 қазақтар арасында, p=0,878 орыстар арасында. Тұзды тамақ жейтін жасөспірімдер 66,3% (n=976), жынысы мен ұлты бойынша айырмашылық анықталмады (р=0,788). Жеміс - жидек тұтынулары бойынша (р=0,962), ет тағамдары (р=0,458), тәттілер (р=0,121) жыныстық және ұлттық белгі бойынша айырмашылық анықталмады. Дақылдарды тұтынуы бойынша, қыздар арасында ұлт айырмашылығы жағынан айырмашылық анықталды (р=0,003), ұлдар арасында (р=0,976).
Қорытынды: Жасөспірімдердің көбі майлы тағамдарды шектейді немесе қолданбайды. Жасөспірімдер ұлты және жынысына қарамастан көп мөлшерде тұзды тағам қабылдайды 66,3%. Қыздар ұлдарға қарағанда тұзды тағамдарды шектейді. Жасөспірімдердің көбі аптасына мына заттарды қолданады: жеміс - жидектер (99,5%), ет және ет тағамдары (99,3%), сүт өнімдері (98,7%), дәнді-дақылдар (98,4%), тәттілер (98,8%).
Айнұр С. Оспанова ¹, http//orcid.org/0000-0002-4624-3425
Айман С. Керімқұлова ², http//orcid.org/0000-0001-5894-0749
Тамара Х. Рымбаева ¹,http//orcid.org/0000-0003-3769-6796
Ақбаян М. Марқабаева ¹
1 Жалпы тәжірибелік дәрігерлер кафедрасы,
Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті,
Семей қ., Қазақстан
2.Интернатура бойынша отбасылық және дәлелдемелі медицина кафедрасы, «Астана Медицина Университеті» АҚ,
Астана қ., Қазақстан
1. Friel S., Hattersley L., Ford L., O'Rourke K. Addressing inequities in healthy eating // Health Promot Int. 2015. V. 30 Suppl 2. pp.77-88.
2. Willett W. C., Stampfer M. J. Current evidence on healthy eating // Annu Rev Public Health. 2013. V. 34. pp. 77-95.
3. Smith A. D., Fildes A., Cooke L., Herle M., Shakeshaft N., Plomin R., Llewellyn C. Genetic and environmental influences on food preferences in adolescence // American Journal of Clinical Nutrition. 2016. T. 104, № 2. pp. 446-453.
4. Johnson S. L., Hughes S. O., Cui X. Q., Li X. L., Allison D. B., Liu Y., Goodell L. S., Nicklas T., Power T. G., Vollrath K. Portion sizes for children are predicted by parental characteristics and the amounts parents serve themselves // American Journal of Clinical Nutrition. 2014. V. 99, № 4. pp. 763-770.
5. Mc Crickerd K., Forde C.G. Parents, portions and potential distortions: Unpicking children's meal size // Nutrition Bulletin. 2016. V. 41, № 1. pp. 67-71.
6. Shepherd J., Harden A., Rees R., Brunton G., Garcia J., Oliver S., Oakley A. Young people and healthy eating: a systematic review of research on barriers and facilitators // Health Educ Res. 2006. V. 21, № 2. pp. 239-257.
7. Hetherington M.M. Nutrition in the early years - laying the foundations for healthy eating // Nutrition Bulletin. 2016. V. 41, № 4. pp. 310-313.
8. Nicklaus S. The role of food experiences during early childhood in food pleasure learning // Appetite. 2016. V. 104. pp. 3-9.
9. Karimi-Shahanjarini A., Rashidian A., Majdzadeh R., Omidvar N., Tabatabai M. G., Shojaeezadeh D. Parental Control and Junk-Food Consumption: A Mediating and Moderating Effect Analysis // Journal of Applied Social Psychology. 2012. T. 42, № 5. C. 1241-1265.
10. Storey K., Hanning R., Lambraki I., Driezen P., Fraser S., Mc Cargar L. Determinants of Diet Quality Among Canadian Adolescents // Canadian Journal of Dietetic Practice and Research. 2009. V. 70, № 2. pp. 58-65.
11. Aounallah-Skhiri H., Traissac P., El Ati J., Eymard-Duvernay S., Landais E., Achour N., Delpeuch F., Ben Romdhane H., Maire B. Nutrition transition among adolescents of a south-Mediterranean country: dietary patterns, association with socio-economic factors, overweight and blood pressure. A cross-sectional study in Tunisia // Nutr J. 2011. T. 10. C. 38.
12. Robinson E. Perceived social norms and eating behaviour: An evaluation of studies and future directions // Physiology & Behavior. 2015. V. 152. pp. 397-401.
13. Golpour-Hamedani S., Mohammadifard N., Khosravi A., Feizi A., Safavi S.M. Dietary approaches to stop hypertension diet and obesity: A cross-sectional study of Iranian children and adolescents // ARYA Atheroscler. 2017. V. 13, № 1. pp. 7-13.
14. Zhang J., Wang D. T., Eldridge A. L., Huang F. F., Ouyang Y. F., Wang H. J., Zhang B. Urban-Rural Disparities in Energy Intake and Contribution of Fat and Animal Source Foods in Chinese Children Aged 4-17 Years // Nutrients. 2017. V. 9, № 5. pp. 9.
15. Ohta Y., Iwayama K., Suzuki H., Sakata S., Hayashi S., Iwashima Y., Takata A., Kawano Y. Salt intake and eating habits of school-aged children // Hypertension Research. 2016. V. 39, № 11. pp. 812-817.
16. Cotter J., Cotter M. J., Oliveira P., Cunha P., Polonia J. Salt intake in children 10-12 years old and its modification by active working practices in a school garden // Journal of Hypertension. 2013. V. 31, № 10. pp. 1966-1971.
17. Borrmann A., Mensink G. B. M., Kiggs Study G. Fruit and vegetable consumption by children and adolescents in Germany // Bundesgesundheitsblatt-Gesundheitsforschung-Gesundheitsschutz. 2015. V. 58, № 9. pp. 1005-1014.
18. Storey M., Anderson P. Income and race/ethnicity influence dietary fiber intake and vegetable consumption // Nutrition Research. 2014. V. 34, № 10. pp. 844-850.
19. Chu Y. L., Farmer A., Fung C., Kuhle S., Veugelers P. Fruit and Vegetable Preferences and Intake Among Children in Alberta // Canadian Journal of Dietetic Practice and Research. 2013. V. 74, № 1. pp. 21-27.
20. Whitrow M.J., Moran L., Davies M.J., Collins C.E., Burrows T.L., Edwards S., Moore V.M. Core food intakes of Australian children aged 9-10 years: nutrients, daily servings and diet quality in a community cross-sectional sample // Journal of Human Nutrition and Dietetics. 2016. V. 29, № 4. pp. 449-457.
21. Ferreira N. L., Claro R. M., Lopes A. C. S. Consumption of sugar-rich food products among Brazilian students: National School Health Survey (PeNSE 2012) // Cadernos De Saude Publica. ‒ 2015. V. 31, № 12. pp. 2493-2504.