РАДИОАКТИВТІ ҚАЛДЫҚТАРДЫ САҚТАУ АЙМАҒЫНДА ТҰРАТЫН ӘЙЕЛДЕРДІҢ АРАСЫНДАҒЫ ҚАТЕРЛІ ІСІКТЕРДІҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ
Кіріспе. Қазақстанда уранның әлемдік қорының 14% - ы бар, бұл 2013 жылы әлемдік өндірістің 88% құрайды. Алдыңғы зерттеулер үй ішіндегі және сыртындағы гамма-сәулелену дозасының қуат деңгейлері мен аймақтағы радон концентрациясы рұқсат етілген шектен асып түсетінін көрсетеді. Ағымдағы зерттеулер уранның радиоактивті қалдықтарын сақтаудың жақын маңдағы қатерлі ісік эпидемиологиясына әсерін бағалайды.
Материалдар мен әдістер. Зерттеуге негізгі және бақылау аймақтары енгізілді. Негізгі аймақта гидрометаллургия комбинатының қалдық қоймасынан оңтүстікке қарай 5 км қашықтықта орналасқан Ақсу, Кварцитка, Заводская, Шантөбе және Степногорск қалалары, ал бақылау тобында радиоактивті қалдықтар қоймасынан 90 км қашықтықта Ақкөл ауданы болды. Деректер Қазақстан Республикасының онкологиялық аурулардың электрондық тіркелімінен алынды.
Алынған нәтижелер. 2001-2015 жылдар аралығында барлығы 2271 қатерлі ісік ауруы тіркелді. Негізгі топтағы қатерлі ісіктердің таралуы бақылау тобындағы 1000 адамға шаққанда 26,4-ке қарсы 1000 тұрғынға шаққанда 35,02 құрады (σ2 = 23.9, p = 0.00). Радиоактивті қалдықтарды сақтау аймағында тұратын әйел тұрғындар арасында онкологиялық аурулардың таралуы 1000 тұрғынға шаққанда 17,55 құрады және бақылау тобындағы осы көрсеткіштен статистикалық тұрғыдан айтарлықтай жоғары болды – 12,88 (σ2 = 14.3, p = 0.00).
Қорытынды. Жалпы, зерттеу гидрометаллургиялық комбинаттың қалдық қоймасының қоршаған ортаға теріс әсерін және қатерлі ісік ауруларының пайда болуын көрсетеді.
Құралай Б. Ілбекова1, https://orcid.org/0000-0001-9950-9808
Елена A. Сайфулина1, https://orcid.org/0000-0002-1791-0137
Айнур О. Самигатова2, https://orcid.org/0000-0002-2919-8212
Данара С. Ибраева1, https://orcid.org/0000-0002-1640-1728
Молдир Н. Аумаликова1, https://orcid.org/0000-0002-4242-9193
Полат К. Казымбет1, https://orcid.org/0000-0003-3091-1721
Мейрат М. Бахтин1, https://orcid.org/0000-0001-6117-5101
Ербол К. Догалбаев3, https://orcid.org/0000-0001-8239-563X
1«Астана медицина университеті» КеАҚ, Радиобиология және радиациялық қорғаныс ғылыми-зерттеу институты, Астана қ., Қазақстан Республикасы;
2 "Астана қаласы Әкімдігінің көпсалалы медициналық орталығы" ШЖҚ МКК,
Астана қ., Қазақстан Республикасы;
3 «University Medical Center» корпоративтік қоры, Интервенциялық радиология бөлімі,
Астана, Қазақстан Республикасы.
1. Дюсембеков Е.К. Заболеваемость населения злокачественными новообразованиями головного мозга в Казахстане // Центрально Азиатский научно-практический журнал по общественному здравоохранению, 2007. Т.6. № 2 – 3. С. 65–70.
2. Куценко И.Г., Карпов А.Б., Тахауов Р.М. и др. Долговременное профессиональное облучение здоровье женщин. Томск, 2014. С.6-7.
3. Казымбет К. Радиоэкологическое состояние территорий уранодобывающих районов Казахстана // Научные труды Института радиобиологии и радиационной защиты. 2014. 1,С 19-55.
4. Казымбет П., Бахтин М., Кашкинбаев Э., Джанабаев Д., Даутбаева З., Шарипов М. Радиационная обстановка на хвостохранилище Степногорского горно-химического комбината и прилегающих территориях. Сообщение I // Мед. Радиол. Радиа. Безопасность, 2001, Том. 63.1. С.40-47.
5. Михеева Г.Х., Гатауллин И.Г., Биктемирова Р.Г. Загрязнение окружающей среды фактор риска формирования заболеваемости онкологической патологией в ульяновской области // Тюменский медицинский журнал, 2012. № 4. С.20-22.
6. Петров Н.Н., Язиков В.Г., Аубакиров Х.Б. Урановые месторождения Казахстана (экзогенные) // Алматы: Гылым, 1995. С.264-530.
7. Смулевич В.Б., Ременник H. Демографические аспекты эпидемиологии злокачественных новообразований (науч.обзор) ВНИИМИ (обзор информация) // «Медицина и здравоохранение». - М., 1983., 92 с.
8. Aumalikova M. et al. Site‑specific concentration of uranium in urine of workersof the hydrometallurgical plant of Stepnogorsk mining and chemicalcombine// Radiation and Environmental Biophysics, 2020. vol.59. pp.703–710.
9. Doinikova O.A. Uranium deposits with a new phosphate type of blacks // Geology of Ore Deposits, 2007 vol. 49, no.1. рр. 80-86.
10. Karatayev M., Hall S., Kalyuzhnova Y., and Clarke M.L. Renewable energy technology uptake in Kazakhstan: Policy drivers and barriers in a transitional economy // Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2016. vol. 66. pp. 120-136.
11. Kulhаnovа I., Znaor A., Shield K.D., Arnold M., Vignat J., Charafeddine M., Fadhil I., Fouad H., Al-Omari A., Saeed Al-Zahrani A., El-Basmy A., Shamseddine A., Bray F.I., Soerjomataram I. Proportion of cancers attributable to major lifestyle and environmental risk factors in the Eastern Mediterranean region // International Journal of Cancer, 2019. 18 March. DOI:10.1002/ijc.32284.
12. López-Abente G. et al. Residential radon and cancer mortality in Galicia, Spain // Science of the Total Environment, 2018. vol. 610. pp. 1125-1132.
13. Mederos N., Friedlaender A., Peters S., Addeo A. Gender-specific aspects of epidemiology, molecular genetics and outcome: lung cancer // ESMO open, 2020. vol. 5. Р.e000796.
14. Purdie D.M., Green A.C. Epidemiology of endometrial cancer // Best practice & research. Clinical obstetrics & gynecology, 2001.vol.15, no.3. pp. 341-354.
15. Robertson J.A., Laney R., Curnow A. The cellular and molecular carcinogenic effects of radon exposure: a review // International journal of molecular sciences, 2013, vol.14, no.7. pp. 14024-14063.
16. Turner M.C., Krewski D., Chen Y., Pope Iii C.A., Gapstur S.M., Thun M.J. Radon and nonrespiratory mortality in the American Cancer Society cohort // American Journal of Epidemiology, 2012 vol.176, no.9. pp.808-814.
17. World health statistics 2018: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. Geneva: World Health Organization; 2018. 96 p.
18. Wu Y., Sun W., Liu H., Zhang D. Age at menopause and risk of developing endometrial cancer: a meta-analysis // BioMed research international, vol. 2019. 13 p.
19. World Health Organization. Radon - fact sheets. 2023. URL: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/radon-and-health (25 January 2023).
References: [1-7]
1. Dyusembekov E.K. Zabolevaemost' naseleniya zlokachestvennymi novoobrazovaniyami golovnogo mozga v Kazakhstane [The incidence of malignant brain tumors in Kazakhstan.]. Tsentral'no - Aziatskii nauchno-prakticheskii zhurnal po obshchestvennomu zdravookhraneniyu [Central Asian Journal of Public Health], 2007. T.6. № 2–3. pp. 65–70. [in Russian]
2. Kutsenko I.G., Karpov A.B., Takhauov R.M. i dr. Dolgovremennoe professional'noe obluchenie zdorov'e zhenshchin [Long-term occupational radiation exposure and women's health].Tomsk, 2014. pp. 6-7. [in Russian]
3. Kazymbet K. Radioekologicheskoe sostoyanie territorii uranodobyvayushchikh raionov Kazakhstana [Radioecological status of territories in uranium mining regions of Kazakhstan]. Nauchnye trudy Instituta radiobiologii i radiatsionnoi zashchity [Scientific works of the Institute of Radiobiology and Radiation Protection]. 2014. 1, pp. 19-55. [in Russian]
4. Kazymbet P., Bakhtin M., Kashkinbaev E., Dzhanabaev D., Dautbaeva Z., Sharipov M. Radiatsionnaya obstanovka na khvostokhranilishche Stepnogorskogo gorno-khimicheskogo kombinata i prilegayushchikh territoriyakh. Soobshchenie I [Radiation situation at the tailings facility of the Stepnogorsk Mining and Chemical Combine and adjacent areas. Report I]. Med. Radiol. Radia. Bezopasnost' [Medical Radiology and Radiation Safety]. 2001, Tom. 63.1. pp. 40-47. [in Russian]
5. Mikheeva G.Kh., Gataullin I.G., Biktemirova R.G. Zagryaznenie okruzhayushchei sredy faktor riska formirovaniya zabolevaemosti onkologicheskoi patologiei v ul'yanovskoi oblasti [Environmental pollution as a risk factor for the development of oncological diseases in the Ulyanovsk region]. Tyumenskii meditsinskii zhurnal [Tyumen Medical Journal]. 2012. № 4. pp. 20-22. [in Russian]
6. Petrov N.N., Yazikov V.G., Aubakirov Kh.B. Uranovye mestorozhdeniya Kazakhstana (ekzogennye) [Uranium Deposits in Kazakhstan (Exogenous)]. Almaty: Gylym. [Almaty: Sciencе]., 1995. pp. 264-530.
7. Smulevich V.G., Remennik L.I. Demograficheskie aspekty epidemiologii zlokachestvennykh novoobrazovanii [Demographic Aspects of the Epidemiology of Malignant Neoplasms (Scientific Review) by VNIIMI (Information Review)]. Medicina i zdravoohranenie [Medicine and healthcare]., 2000. 92 p. [in Russian].
Көрген адамдардың саны: 896
Мақалалар санаты:
Біртума зерттеулер
Библиографиялық сілтемелер
Ілбекова Қ.Б., Сайфулина Е.A., Самигатова А.О., Ибраева Д.С., Аумаликова М.Н., Казымбет П.К., Бахтин М.М., Догалбаев Е.К. Радиоактивті қалдықтарды сақтау аймағында тұратын әйелдердің арасындағы қатерлі ісіктердің эпидемиологиясы // Ғылым және Денсаулық сақтау. 2023. 4 (Т.25). Б.101-108. doi 10.34689/SH.2023.25.4.012Ұқсас жариялымдар:
МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТТЕРДІҢ ПРОФЕССОРЛЫҚ-ОҚЫТУШЫЛЫҚ ҚҰРАМЫ АРАСЫНДА DEPRESSION ANXIETY STRESS SCALE (DASS-21) САУАЛНАМАСЫНЫҢ ҚАЗАҚША НҰСҚАСЫН ВАЛИДИЗАЦИЯЛАУ: ПИЛОТТЫҚ ЗЕРТТЕУ
АУРУХАНАЛАРДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ЕНГІЗУ: МЕДИЦИНАЛЫҚ МАМАННЫҢ ХАБАРДАРЛЫҒЫ
ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ БЕЙІМДЕЛУ ОРТАСЫН ҚҰРУ ЖАҒДАЙЫНДА ПСИХОМЕТРИЯЛЫҚ ТЕСТІЛЕУДІҢ БОЛЖАМДЫҚ МӘНІ
КОМПЬЮТЕРЛІК БАҒДАРЛАМА АРҚЫЛЫ НАҚТЫ ТАМАҚТАНУДЫ БАҒАЛАУ МҮМКІНДІКТЕРІ
АБАЙ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ХАЛЫҚ АРАСЫНДА СҮЙЕКТІҢ МИНЕРАЛДЫ ТЫҒЫЗДЫҒЫН АНЫҚТАУ БОЙЫНША ЗЕРТТЕУ ЖҮРГІЗУДІҢ БАСТАЛУЫ ЖАЙЫНДА